VERSLAG - Seksisme. migratie, basisinkomen, democratie en referenda. In de serie “Tegen de stroom in” spreken wetenschappers, experts en opiniemakers over oude zorgen en nieuwe oplossingen. Wanneer zijn die succesvol? Welke rol speelt geld en neoliberaal denken daarin? En verliest elke stroming uiteindelijk aan kracht en relevantie? Vandaag het laatste artikel in deze serie: Waarom is dat basisinkomen er nog steeds niet?
Het basisinkomen is al járen onderwerp van gesprek. Toch is het er nog steeds niet. Volgens journalist Rutger Bregman moeten we gewoon durven. Filosoof en econoom Ingrid Robeyns heeft haar twijfels.
“Armoede is geen karaktergebrek, het is een geldgebrek. Waar los je dat mee op? Met geld,” zegt journalist Rutger Bregman (De Correspondent) stellig. Hij is groot pleitbezorger van het basisinkomen en zette met zijn boek Gratis geld voor iedereen – en vijf andere ideeën die de wereld kunnen veranderen (2014) het weer op de kaart. Tegen de stroom ingaan, begint vaak met baanbrekende ideeën en idealen. Waarom krijg je eigenlijk alleen geld als je werkt? Wat zou er gebeuren als we iedereen een maandelijkse toelage zouden geven, zonder voorwaarden?
Bregman: “Een basisinkomen gaat over vrijheid. Vrijheid van armoede, maar ook de vrijheid om de baan te kiezen die je leuk vindt, omdat je de zekerheid hebt dat je geld hebt wanneer je even zonder werk zit.” Hij pleit voor durven dromen en experimenteren. Econoom en filosoof prof. dr. Ingrid Robeyns (Universiteit Utrecht) is stellig: utopisch denken is niet de oplossing. Ze houdt zich al zo’n 20 jaar bezig met het basisinkomen. Hoewel ze er veel sympathie voor heeft, neemt ze tijdens de laatste lezing in de reeks ‘Tegen de stroom in’ de rol van criticaster aan. We moeten voorbij de dromen en kijken naar de praktische invulling. “Wie het basisinkomen als realistisch beleidsinstrument wil propageren moet met een concreet voorstel komen. Laten we eerst eens voor verschillende groepen doorrekenen wie wat wint en verliest.”
Einde aan de bureaucratie
Als we het hebben over een gegarandeerd basisinkomen zijn er grofweg twee varianten: een universeel basisinkomen, of een negatieve inkomstenbelasting. De eerste optie betekent dat iedereen, jong of oud, arm of rijk, een maandelijks bedrag krijgt zonder daarvoor iets terug te moeten doen. Bij de tweede optie krijgt niet iedereen ‘gratis geld’, maar alleen mensen die onder de armoedegrens dreigen te zakken. Volgens Bregman zijn de netto kosten gelijk: rijke mensen zullen het basisinkomen dat ze ontvangen immers grotendeels terugbetalen via de belasting. De tweede variant is praktischer, maar heeft als nadeel dat er nog steeds een stigma blijft bestaan op het ontvangen van geld. Een groot verschil met het huidige uitkeringssysteem is dat de toelage onvoorwaardelijk is. Bregman: “Het zou een einde maken aan de enorme bureaucratie en controle van ons huidige systeem. Nu houden we mensen vast aan de onderkant. Als je pas een uitkering krijgt als je kan bewijzen dat je echt kansloos bent, ga je er uiteindelijk zelf misschien wel in geloven.”
Een tijd terug sprak Bregman voor medewerkers van het UWV, die zich bezighouden met het verstrekken van uitkeringen en het aan het werk krijgen van mensen. Bregman: “Ik zei: eigenlijk zouden we jullie salarissen uit moeten keren aan de mensen jullie proberen te helpen.” Hij kreeg geen kritiek maar applaus. Het basisinkomen is simpel, doeltreffend en kan de samenleving een stuk mooier maken volgens Bregman. Het is daarom het proberen waard.
Een alternatief voor de verzorgingsstaat?
Voor econoom en filosoof prof. dr. Ingrid Robeyns is utopisch denken niet de oplossing. Het zijn juist de details die er toe doen, maar daar laten zowel de voor- als tegenstanders zich niet over uit. “Het basisinkomendebat is verwarrend, misleidend en dogmatisch,” stelt ze. “Er is teveel ‘cherry-picking’ van empirische gegevens en concrete details ontbreken.” Haar eerste twee publicaties over het basisinkomen zo’n 20 jaar geleden gingen over een basisinkomenproject in Namibië. Robeyns is voorzichtig met de conclusies die je uit zo’n experiment kan trekken: “Experimenten vertellen ons niet zoveel over de bredere economische en maatschappelijke gevolgen,” zegt Robeyns. “In de experimenten die tot nu toe zijn gedaan gaat het altijd om een geldinjectie van buitenaf. Als de Duitsers ons basisinkomen willen betalen zeg ik: kom maar op met dat geld! Maar we moeten kijken naar hoe we dit intern zouden financieren. Waar komt het geld vandaan? En welke andere toeslagen en welvaarsvoorzieningen zouden we kwijtraken?”
Kwetsbare groepen
Allereerst moeten we de armoedegrens voor ogen houden. Sommige voorstellen voor basisinkomens gaan onder de grens van 971 euro die je nodig hebt om te overleven. Voor wie niet kan werken naast het basisinkomen is dat problematisch. Het basisinkomen maakt geen onderscheid tussen mensen met een specifieke behoefte of beperking en anderen. Raken zij in armoede als voorzieningen verdwijnen door het basisinkomen? Robeyns spreekt haar zorg uit: “We moeten voorkomen dat het basisinkomen een soort van zwijggeld wordt. Je hebt niet alleen recht op inkomen, maar ook zinvolle arbeid of dagbesteding. Juist voor kwetsbare groepen is dat van belang, om te voorkomen dat ze in sociaal isolement raken.” Het aantal sociale werkplekken is onder het afgelopen kabinet sterk gedaald. Mensen met een beperking moeten meedraaien op de gewone arbeidsmarkt. Maar de helft van de werkgevers blijkt niet van plan mensen met een beperking in dienst te nemen, zo blijkt uit een recent rapport van het SCP.
En hoe zit het met kinderen? In de meeste basisinkomenvoorstellen is de toelage voor kinderen laag. Op dit moment leeft 10% van de kinderen in Nederland in armoede. De lage toelage in combinatie met het afschaffen van de kinderbijslag geeft het risico dat dit aantal stijgt in plaats van daalt. Robeyns: “Uiteindelijk moet je je afvragen: is een universeel basisinkomen, dat rekening houdt met de menselijke diversiteit, en dus ook voorzieningen voor gehandicapten behoudt, betaalbaar? Ik zou willen dat het zo was. Dat meen ik uit de grond van mijn hart. Maar ik denk van niet.” Om
Reacties (33)
Ik begrijp niet waarom het zo alles-of-niets moet. Je kunt toch ook een basisinkomen invoeren en toch de kindertoeslag handhaven? Als bepaalde groepen door de invoering een forse inkomensachteruitgang krijgen en daardoor onder de armoedegrens dreigen te raken, kun je nog steeds specifiek daarvoor bepaalde toeslagen handhaven.
@1: Het hoeft ook niet alles-of-niets.
Op Sargasso heeft eens een stappenplan gestaan voor een geleidelijke invoer (ik meen door Klokwerk).
Overbodige controles van uitkeringsgerechtigden kunnen we nu ook afschaffen.
En we zouden kunnen invoeren dat bijstandsgerechtigden 30% van wat ze verdienen zelf mogen houden.
Laat ik nu de indruk hebben dat achtereenvolgende regeringen dat ongehinderd kunnen doen als het op bezuinigen aankomt. Of is dat empirisch ‘cherry picking’?
Mijn grootste vrees is echter dat het basisinkomen te zuinig wordt gehouden en onvoldoende met (vaak kunstmatig) stijgende vaste lasten mee kan houden. Waardoor een nieuwe armoede ontstaat.
Geavanceerd:
Vrijheid en deugd.
Van iedere geldelijke transactie
ontvangt elke burger en door deze de staat
een variabele fractie.
Belastingen, basisinkomen, aldus volautomatis
innen en uitkeren nagenoeg gratis.
Tegelijkertijd onrecht, onzin vermeden
loonslavernij, ratrace bestreden.
—
Dec.’01. Titels ook wel Geld’ en Sociotax.
Zie evt. ook Duurzaam…
http://www.zelfvoorziening.nl/nieuwsbrief_3.html
@1: hmm.. dan krijg je toch weer de nadelen van het huidige systeem – uitvoerings en controle bureaucratie, armoedeval, etc weer gedeeltelijk terug?
@3
Ja, dat is empirisch ‘cherry picking’. Bezuinigen betekent in Nederland namelijk niet echt bezuinigen, maar minder geld lenen. Feitelijk doet onze overheid al gratis geld weg geven.
Om met het basisinkomen te experimenteren moet je het op grote schaal invoeren. En dan kom je uit op de eindconclusie:
Het lastige van dat experiment is dat de weg terug lastig zal zijn. Mocht het experiment falen dan bestaat de mogelijkheid dat onze overheid zich failliet heeft geleend. Want het gratis geld zal toch euro zijn. En als de andere eurolanden niet mee experimenteren, wat voor effecten heeft dat? We leven niet alleen in Nederland, maar ook in Euroland. We kunnen niet zomaar onbeperkt gratis geld aan trekken. Feitelijk zou het experiment dus geheel Euroland moeten beslaan.
Eindconclusie: we spreken over een illusionaire zaak.
@6: “Bezuinigen betekent in Nederland namelijk niet echt bezuinigen, maar minder geld lenen. ” uhh uitleg?
”Maar het is moeilijk experimenteren met de hele samenleving. “
Uh ja maar dat was afschaffen van slavernij in de koloniën ook en het invoeren van pensioenen en van, nouja de hele opbouw van de welvaartstaat. Toen waren de tegenargumenten zo een beetje het zelfde; kan niet, te duur, te onprakstisch, te grootschalig, is anders dan we nu doen, te iilusionaire. En uiteindelijke hebben al die zaken toch hun doorgang gehad, juist omdat er mensen niet zo conservatief waren als Lutine en mevrouw Robeyns…..
Verrassend dat als er ergens in het onderwijs of in de zorg bezuinigd moet worden dat er dan altijd een VVD sfeer hangt van ; ja tis niet anders het moet, kom op positief denken, als je wil dan kan het! Met minder geld meer doen, gewoon kwestie van even organiseren!. Tjakka. Maar in deze discussie zijn het juist die mensen die dan plots heel erg enkel beren op de weg zien.
Ik weet niet of het kan maar echt serieus enigszins objectief onderzoek is nog maar schaars. Ofwel inderdaad enkele beperkte regionale/lokale kortdurende studies met hallelulja conclusies of simpelweg simpele achterkant van sigarendoos berekeningen die altijd uitkomen op een negatief advies.
Gratis geld bestaat niet, in de praktijk betekend dit dat de werkenden een basisuitkering aan extra belasting moeten betalen en het dan als sigaar uit eigen doos weer terugkrijgen. Plus flink wat extra voor mensen die besluiten dat werken te veel moeite is als het geld toch “gratis” is, extra geld voor huisvrouwen, studenten etc, plus de kosten van dat rondpompen zelf. In plaats van dit nutteloze en peperdure rondpompen kan je uitkeringen beter alleen geven aan diegene die het nodig hebben, en dan kom je op precies het systeem wat we nu hebben.
Ik begrijp zo’n Bregman best, een beetje teren op je basisuitkering en dan af en toe een stukje schrijven voor wat extra geld, wie wil er niet zo’n luizenleven? Tegelijkertijd illustreert dat precies waarom het nooit gaat lukken, er moet iemand overblijven om het echte werk op te knappen en al die basisuitkeringen te financieren, dat draagvlak valt in no time in elkaar met dit systeem.
“Armoede is geen karaktergebrek, het is een geldgebrek. Waar los je dat mee op? Met geld,”
Dat gebrek is wat de waarde aan het geld geeft, als er geen gebrek is dan is het geld ook niks meer waard.
@8: Op dit moment zijn er al weinig mensen bezig met “het echte werk”.
De hoogovens produceren nu, met ongeveer 12.000 werknemers, meer staal dan in de jaren ’60 met 25.000 werknemers.
In de scheepvaart gelden ook dergelijke getallen.
Een groot deel van de bevolking wordt nu beziggehouden met administratieve taken.
@9: Dat is een beetje achterhaald idee hoor. (Bijvoorbeeld, er is 2.165.000.000.000 euro bijgeperst de afgelopen 32 maanden en de inflatie is nog niet echt dramtisch gestegen in deze periode, dus zo heel veel minder is dat geld niet waard geworden)
@8 Voor studenten kan het studiebeurs/-lening vervangen, voor huisvrouwen (en -mannen) de aanrechtsubsidies die nu in het belastingstelsel zitten.
Ik snap die angst voor luie mensen die helemaal gaan stoppen met werken niet zo goed. Het grootste deel van de bevolking werkt nu ook meer dan noodzakelijk is voor een een inkomen op basisinkomenniveau. Blijkbaar is er toch bij vrijwel iedereen een behoefte om te leven met meer dan nodig is om in leven te blijven.
Er zullen met een gegarandeerd basisinkomen zeker mensen zijn die iets minder betaalde arbeid gaan verrichten om meer tijd te hebben voor persoonlijke ontwikkeling, vrijwilligerswerk, verzorging van kinderen/ouders/vrienden.
Mensen die nu in de bijstand zitten en ’te lui om te werken’, zijn dat in het algemeen omdat ze geen mogelijkheden zien om met werken significant meer te verdienen dan een bijstandsuitkering. Maar als je het geld dat je bovenop je basisinkomen verdient gewoon mag houden en pas belasting gaat betalen als je ook echt meer verdient, dan gaat het ook lonen om die minder goed betaalde baantjes aan te nemen. De keuze is dan niet meer bijstandsniveau op de bank of bijstandsniveau door te werken, maar bijstandsniveau op de bank of een inkomen waar je ook echt wat meer mee kan.
@12: Hoezo ben je te lui om te werken als je moet solliciteren op banen die er niet zijn?
@8
Het is deels een uitvoeringskwestie: wat is goedkoper, het standaard rondpompen zonder voorwaarden van grote bedragen, of het alleen geven aan diegenen die het nodig hebben, en vervolgens een peperduur controleapparaat onderhouden om uit te maken wie diegenen dan wel zijn? Ik weet zo net nog niet wat er daadwerkelijk goedkoper is.
@11: inflatie bestaat niet alleen uit de hoeveelheid geld die beschikbaar is maar ook uit een mentale component en als er geen gebrek meer is dan valt er voor het grootste deel van de bevolking de noodzaak weg om er voor te werken en dus ook de waarde van het geld.
Simpel gesteld, als ik geen gebrek aan geld heb hoe ga jij mij dan motiveren dat ik bepaalde werkzaamheden ga doen in ruil voor geld.
@13 de aanhalingstekens waren niet voor niets. Dit is niet mijn woordgebruik, maar woordgebruik dat past bij de reactie waar ik op reageer. #8 gaat er vanuit dat er grote groepen mensen ‘lekker’ met een basisinkomen thuis op de bank gaan zitten. Ik probeer uit te leggen dat als er al mensen zijn die liever niet dan wel werken, dat toch vooral komt doordat ze niet zien hoe werken hun financiele situatie zou kunnen verbeteren.
Geen werk kunnen vinden vanwege onvoldoende geschikte vacatures valt niet onder ’te lui om te werken’. Mijn excuses als ik de indruk heb gewekt dat wel te denken.
@15 Een basisinkomen is niet hetzelfde als ongelimiteerd gratis geld. Geld blijft schaars en werken blijft lonen.
En je werkt nu toch ook een (mogelijk groot) deel van het jaar om meer inkomen te hebben dan het bestaansminimum? Waarom zou dat bij een basisinkomen anders zijn?
Aan de onderkant van de arbeidsmarkt zal werken zelfs nog veel meer lonen dan in de huidige situatie. Aan de bovenkant van de arbeidsmarkt zal het basisinkomen geen invloed hebben. Het valt in het niet t.o.v. het verdere inkomen en een groot deel van de belasting die je er voor moet betalen krijg je terug in de vorm van je eigen basisinkomen.
“Waarom krijg je eigenlijk alleen geld als je werkt?”
Dit is inderdaad één van de grote problemen die we op redelijk korte termijn moeten gaan oplossen. Er is binnen afzienbare tijd gewoon veel te weinig werk voor het aantal mensen dat er is (ongeacht dat aantal, want minder mensen betekent ook minder werk). Steeds meer werkzaamheden worden sneller, beter, efficiënter gedaan door robots en computers. In feite is dat geen probleem, behalve als je inkomen aan werk koppelt. En laten we dat nu net grootschalig doen op deze wereld (afgezien van een heel kleine elite van kapitalisten en een veel grotere groep mensen die van liefdadigheid moet leven).
@17: omdat de meeste mensen werken om te leven en zodra die noodzaak weg valt zullen heel veel mensen niet meer gaan werken
@19: Dat blijkt dus uit onderzoeken wel mee te vallen
@19 het zijn natuurlijk altijd de anderen die niet willen werken. Zelf heb je uiteraard wel een klassiek-Calvinistische instelling en werk je vooral om de Nederlandse economie draaiende te houden.
Belangrijker; Het is gewoon niet waar. Al die mensen die zeggen dat ze werken om te leven bedoelen daarmee niet leven op het bestaansminimum. Ze bedoelen leven met vliegvakanties, dure electronica, mooie auto’s en een lekker groot huis. Er zijn uiteraard tweeverdieners die allebei moeten werken om op een bestaansminimum te kunnen leven, maar het overgrote merendeel van de tweeverdieners werkt voor extra inkomen terwijl ze best zouden kunnen leven op 1 salaris.
Dat veel mensen liever niet dan wel werken voor hetzelfde inkomen, geloof ik graag. Maar zolang meer werken meer inkomen oplevert zullen mensen dat blijven doen. Een basisinkomen verandert daar niets aan.
Waarom geen gratis geld? Omdat dat Calvinisme, die ons Nederlanders dicteert dat we moeten werken in het zweet des aanschijns om onze plek in de hemel de verdienen. Daarom geen gratis geld. En bovendien zijn onze conservatieve, hardhouten Hollandse koppen te star voor contra-intuïtieve zaken. Voorts is er een te grote aanhang van volwassenen voor het kleuterklasprincipe ‘als ik (niet) dan jij ook (niet)’. En als de belofte van gratis geld uit de koker van de linkse kerk komt, dan is de weerstand compleet. Er zijn genoeg lieden die het concept bij voorbaat met groot plezier (eventueel met stukjes sabotage—het is voor een goede zaak) zien falen.
P.S. De meeste en meest nuttige uitvindingen zijn trouwens gedaan buiten te baas z’n tijd, al dan niet onder invloed van LSD. Even terzijde.
@7
Er valt weinig uit te leggen aan de staatsschuld. Tenzij je van het bestaan daar van niet op de hoogte bent.
Valse retoriek. Slavernij is een vorm van uitbuiting. Daar is in de huidige Nederlandse maatschappij geen sprake van. Uitgezonderd de praktijken van misdadigers.
Wat wel een experiment was op grote schaal, was het socialisme. Na vele tientallen miljoenen doden en rijen voor winkels is dat experiment stop gezet. Oké, Venezuela probeerde het nog even: ook mislukt. Het socialisme heeft ook geleerd dat mensen apathisch worden als ze niet geprikkeld worden. En dat een planeconomie niet werkt.
@21: nee hoor, als ik genoeg geld krijg om te leven dan stop ik direct met werken (en ik heb een leuke baan) want ik besteed mijn tijd liever aan dingen die ik nog leuker vind als werken
@24: Bolke,
werkt u nu meer dan het strikt noodzakelijke?
En kunt u die dingen die u nog leuker vindt, betalen als u alleen genoeg geld krijgt om te leven?
@25: nee, ik werk niet meer dan strikt noodzakelijk.
En ja, ik zou de dingen die ik leuker vind dan werken dan gewoon kunnen doen
Het kan op zich redelijk simpel zijn:
Iedereen heeft recht op de noodzakelijke dingen, als wonen, eten, hulp bij lichamelijke of geestelijke ongemakken, onderwijs, lichaamsbeweging en kleding.
Hiervoor kan men kan men een systeem invoeren met minimum bedragen voor:
Alleenstaanden, samenwonenden aangevuld met een vast bedrag per kind.
Deze (belastingvrije bedragen) moeten zo worden samengesteld, dat alle losse toeslagen kunnen vervallen; geen rondpompen van geld en onnodige bureaucratie meer.
Belasting wordt geheven bij hen die meer inkomen hebben, dan zij die een uitkering/basis-inkomen krijgen.
Een hoop egoïsten zullen daar bij voorbaat over jammeren en het over klaplopers en dergelijke hebben.
Het zij zo!
Bekijk het van de positieve kant:
Hoe meer belasting je betaal des te beter het je gaat.
Wees santslodeluja blij indien je een flinke belasting aanslag krijgt.
Basisinkomen uit (inkomsten-)belasting gefinancieren… Dat wordt dolle pret met de vergrijzing en de verregaande automatisering die op ons af komt. Volgens mij is er maar een aanpak die werkt en dat is de volgende.
Wat je wil doen, is eenieder aandeelhouder maken van de planeet. Jong of oud, iedereen. Vervolgens hef je belasting op het gebruik van die planeet. Gebruik van land, dumpen van rommel in de atmosfeer, vergaren van delfstoffen. Overal donder je een accijns op. Die voer je langzaam op terwijl je de rest van de belastingen afbouwt. En dat bedrag geef je aan de mens, ongeacht leeftijd. Heb je meteen je CO2-tax (zowel uitstoot als oppompen) en een tax op het gebruik van land dat natuur had kunnen zijn.
Ik kan mijn Excelletje even niet vinden, maar dat is hartstikke haalbaar, helemaal als je allerlei bullshit rondom uitkeringen, zorgverzekeringen en wat dies meer zij wegdondert. Klein nadeel is wel de alignment met de rest van de wereld; er zijn ongetwijfeld een mlijard EU-wetten die dit idee in de weg staan. Maar het kan prima, is hartstikke eerlijk en geen grootverdiener die er al te veel klachten over zal hebben.
In Alaska snappen ze dat een klein beetje; zie Alaska Permanent Fund. Zoiets, maar dan uitgebreider en overal. Ook voor landen die nu worden leeggetrokken door China en Shell zou dit een prachtige aanpak kunnen zijn.
@28:
Basisinkomen voor iedereen.
Vergrijzing kun je niet tegen houden, of wil je de oude mensen vergassen?? Dan ben je er ook van af.
Na de tweede wentelt oorlog werd er gezegd nooit meer gas kamer of massaal mensen vergassen, zoals er werd gedaan in de tweede wereld oorlog.
Nu de ouderen mensen ouder worden wil men er van af.
Schaam je ieder een wil toch ouder worden??
Of moet er een perfect volk gekweekt worden waar niets aan mag mankeren??
Net zo als Hitler??
Nee toch zeker.
De elite de Bilderbergs groep, hebben macht.
Er is genoeg geld op de wereld alleen word het niet goed verdeeld.
Een Basisinkomen voor iedereen.
Ook al is de mensen rechten van Theodore Roseveld door de wc gespoeld ik vind dat iedereen recht heeft op een Basisinkomen.
Ieder Europees land moet voor zijn burgers zorgen.
Ongeacht wie je bent.
Is er een nieuw Hubert Both?
Hahaha wat grappig iedereen een basisinkomen en vervolgens vreemd opkijken als blijkt dat alle arme sloebers uit Europa naar Nederland komen om hun hand op te houden. Ja hoor dat gaat dus echt werken.
@32:
Wordt er ook maar ergens over een basisinkomen voor niet ingezetenen gesproken???