serie

Tegen de stroom in

Foto: daisy.images (cc)

Wat als we iedereen ‘gratis geld’ zouden geven?

VERSLAG - Seksisme. migratie, basisinkomen, democratie en referenda. In de serie “Tegen de stroom in” spreken wetenschappers, experts en opiniemakers over oude zorgen en nieuwe oplossingen. Wanneer zijn die succesvol? Welke rol speelt geld en neoliberaal denken daarin? En verliest elke stroming uiteindelijk aan kracht en relevantie? Vandaag het laatste artikel in deze serie: Waarom is dat basisinkomen er nog steeds niet?

Het basisinkomen is al járen onderwerp van gesprek. Toch is het er nog steeds niet. Volgens journalist Rutger Bregman moeten we gewoon durven. Filosoof en econoom Ingrid Robeyns heeft haar twijfels.

“Armoede is geen karaktergebrek, het is een geldgebrek. Waar los je dat mee op? Met geld,” zegt journalist Rutger Bregman (De Correspondent) stellig. Hij is groot pleitbezorger van het basisinkomen en zette met zijn boek Gratis geld voor iedereen – en vijf andere ideeën die de wereld kunnen veranderen (2014) het weer op de kaart. Tegen de stroom ingaan, begint vaak met baanbrekende ideeën en idealen. Waarom krijg je eigenlijk alleen geld als je werkt? Wat zou er gebeuren als we iedereen een maandelijkse toelage zouden geven, zonder voorwaarden?

Bregman: “Een basisinkomen gaat over vrijheid. Vrijheid van armoede, maar ook de vrijheid om de baan te kiezen die je leuk vindt, omdat je de zekerheid hebt dat je geld hebt wanneer je even zonder werk zit.” Hij pleit voor durven dromen en experimenteren. Econoom en filosoof prof. dr. Ingrid Robeyns (Universiteit Utrecht) is stellig: utopisch denken is niet de oplossing. Ze houdt zich al zo’n 20 jaar bezig met het basisinkomen. Hoewel ze er veel sympathie voor heeft, neemt ze tijdens de laatste lezing in de reeks ‘Tegen de stroom in’ de rol van criticaster aan. We moeten voorbij de dromen en kijken naar de praktische invulling. “Wie het basisinkomen als realistisch beleidsinstrument wil propageren moet met een concreet voorstel komen. Laten we eerst eens voor verschillende groepen doorrekenen wie wat wint en verliest.”

Foto: daisy.images (cc)

Democratie: geschikt / ongeschikt

ANALYSE - Seksisme. migratie, basisinkomen, democratie en referenda. In de serie “Tegen de stroom in” spreken wetenschappers, experts en opiniemakers over oude zorgen en nieuwe oplossingen. Wanneer zijn die succesvol? Welke rol speelt geld en neoliberaal denken daarin? En verliest elke stroming uiteindelijk aan kracht en relevantie? Vandaag: Gevestigde partijen wankelen: kiezers zijn zich beter gaan verdiepen wanneer ze moeten stemmen. De democratie functioneert goed, maar er valt nog heel veel te verbeteren.

De democratie zou op instorten staan. Volgens de historicus en publicist David van Reybrouck is ‘ie in ademnood en moet het verkiezingsstelsel opnieuw worden ingericht. Zit hier een kern van waarheid in of heeft men de feiten niet op orde? Politicoloog prof. dr. Tom van der Meer en oud-politicus Niesco van de Meer gaan hierover in discussie. Beiden zijn het erover eens dat de democratie onvolmaakt en onvoltooid is, maar de één maakt zich meer zorgen dan de ander.

Als het gaat om de staat van de Nederlandse democratie horen we de afgelopen jaren vooral alarmistische geluiden. Men klaagt over ‘de kloof tussen burger en elite’, ons ‘nepparlement’, het ‘partijkartel’ en de ‘baantjescarrousel’, maar ook over de dominantie van de ‘boze, blanke man’. Journalisten, denkers en opiniemakers uit alle richtingen, maar ook politici maken zich zorgen.

Foto: daisy.images (cc)

Nederland bouwt een surveillancestaat

ACHTERGROND - Seksisme. migratie, basisinkomen, democratie en referenda. In de serie “Tegen de stroom in” spreken wetenschappers, experts en opiniemakers over oude zorgen en nieuwe oplossingen. Wanneer zijn die succesvol? Welke rol speelt geld en neoliberaal denken daarin? En verliest elke stroming uiteindelijk aan kracht en relevantie? Vandaag: Het garanderen van een vrije, veilige online samenleving is een taak van de overheid. Maar moet dat leiden tot een overgecontroleerde samenleving met brave volgzame burgers?

Wie is de baas op het web? Directeur van het Rathenau instituut Melanie Peters en privacy-expert Xander Bouwman over de rol van overheden, bedrijven en burgers.

“Privacy online gaat al lang niet meer over je foto op het internet”, stelt directeur van het Rathenau Insituut dr. ir. Melanie Peters. “Het gaat om al jouw gedrag op internet en de verzameling van die data. Het gaat niet om jou, maar om je profiel. Als dader, risicokind of nieuwsconsument.” Het vraagstuk rondom digitalisering is dan ook breder dan privacy vs. veiligheid. Onze rechtsstaat, democratie en menselijke waardigheid staan op het spel. Hoe autonoom kan je nog denken, wanneer algoritmes het nieuws bepalen dat je te zien krijgt? Hoe vrij ben je nog wanneer de politie voordat je ook maar iets hebt gedaan, je op basis van een dataprofiel al in de gaten houdt?’ Privacy-expert Xander Bouwman maakt zich zorgen over onze internetvrijheid. Gaan we toe naar een overgecontroleerde samenleving met brave volgzame burgers?

Foto: daisy.images (cc)

Hoe bepaal je het effect van immigratie?

OPINIE - Seksisme. migratie, basisinkomen, democratie en referenda. In de serie “Tegen de stroom in” spreken wetenschappers, experts en opiniemakers over oude zorgen en nieuwe oplossingen. Wanneer zijn die succesvol? Welke rol speelt geld en neoliberaal denken daarin? En verliest elke stroming uiteindelijk aan kracht en relevantie? Vandaag: Twee uiteenlopende visies op het migratie- en inburgeringsbeleid.

Het migratie- en inburgeringsbeleid moeten anders. Daar zijn wiskundige en antropoloog dr. Jan van de Beek en politiek filosoof dr. Tamar de Waal het over eens. Maar hoe? Die visies lopen ver uiteen.

Het hoge aantal uitkeringsgerechtigden onder migranten maakt de verzorgingsstaat onbetaalbaar, volgens antropoloog en wiskundige dr. Jan van de Beek. Hij pleit daarom voor het inperken van de immigratie in Nederland. Politiek filosoof dr. Tamar de Waal vindt zijn economische perspectief te smal, de opname van migranten vindt zij in de eerste plaats een moreel vraagstuk. Bovendien hoeft de opname van migranten helemaal niet te betekenen dat de Nederlandse verzorgingsstaat in het gedrang komt. De bijdrage die migranten kunnen leveren aan de Nederlandse maatschappij hangt af van de mogelijkheden die we ze geven. “Je kan niet op basis van slecht inburgeringsbeleid stellen dat immigratie moet worden beperkt,” zegt de Waal stellig. “Sinds 2013 is inburgeringsbeleid feitelijk afgeschaft, we hebben alleen de boetes nog.” Kan je de effecten van immigratie berekenen? En zo ja, wat telt daarin dan mee?

Foto: daisy.images (cc)

Met idealen alleen komen we er niet

ANALYSE - Seksisme. migratie, basisinkomen, democratie en referenda. In de serie “Tegen de stroom in” spreken wetenschappers, experts en opiniemakers over oude zorgen en nieuwe oplossingen. Wanneer zijn die succesvol? Welke rol speelt geld en neoliberaal denken daarin? En verliest elke stroming uiteindelijk aan kracht en relevantie? Vandaag: Sociale bewegingen zijn er in allerlei vormen, maar allemaal strijden ze voor verandering in de samenleving. In hoeverre zij hun doelen weten te realiseren is afhankelijk van de ruimte die ze krijgen.

In de inmiddels bekende en beruchte HJ Schoo-lezing van 2017 stelt CDA-leider Sybrand Buma dat er een verwatering van de Nederlandse cultuur dreigt door de komst van immigranten en vluchtelingen. Om dat tegen te gaan wil hij onder andere invoeren dat kinderen op basisscholen verplicht het Wilhelmus zingen. Is zijn angst terecht en staat de ‘Nederlandse cultuur’ echt onder druk? De afgelopen jaren is er inderdaad vanuit verschillende hoeken een maatschappijkritisch geluid te horen geweest. Denk bijvoorbeeld aan de protesten en discussies over zwarte piet en de felle reacties daarop.

Toch zijn we volgens maatschappijwetenschapper prof. Jan Willem Duijvendak (UvA) nog nooit zo eensgezind geweest in Nederland: ”De Nederlandse mainstream is breder en homogener dan ooit.” Tijdens zijn lezing Dwarsdenkers en Tegengeluiden op 6 september vertelde hij dat 70 tot 80% van de Nederlanders het in grote lijnen met elkaar eens is, bijv. op gebieden als abortus, het homohuwelijk en gelijke rechten voor mannen en vrouwen. Dit zijn zaken die niet eens zo heel lang geleden als controversieel werden bestempeld en inzet waren van de sociale bewegingen uit de jaren 60 en 70.

Foto: daisy.images (cc)

Waarom een koe gelijk is aan een wc-rol

ACHTERGROND - Seksisme. migratie, basisinkomen, democratie en referenda. In de serie “Tegen de stroom in” spreken wetenschappers, experts en opiniemakers over oude zorgen en nieuwe oplossingen. Wanneer zijn die succesvol? Welke rol speelt geld en neoliberaal denken daarin? En verliest elke stroming uiteindelijk aan kracht en relevantie? Vandaag: hoe houdbaar is de ethische, politieke en juridische superioriteit van mensen boven dieren? Een rechtsfilosoof en dierenwelzijnexpert komen met nieuwe inzichten.

Mishandelingen in slachthuizen, vergassing van kippen en enorme stalbranden: de bio-industrie was volop in het nieuws afgelopen zomer. “Qua brandveiligheid zijn de dieren in de bio-industrie gelijk aan wc-rollen,” riep Arjen Lubach verontwaardigd uit in zijn show. Die vergelijking komt aardig in de buurt, aldus rechtsfilosoof Janneke Vink (UL). Dieren hebben sinds 2013 weliswaar hun eigen subcategorie binnen het recht, maar worden (net als de wc-rol) nog steeds gezien als object. Zij doet onderzoek naar de mogelijkheden van het geven van grondrechten aan dieren. Dierenwelzijnsonderzoeker dr. Hans Hopster (WUR) pleit voor veranderingen binnen het huidige systeem. Daarbij is een grote rol weggelegd voor de consument, maar ook in regelgeving en transparantie zijn behoorlijke stappen te maken. “In neoliberaal Nederland vormt de wet slechts een vangnet en moeten alle overige eisen voor dierenwelzijn van de markt komen. Daar zitten nogal wat beperkingen aan.”

Foto: daisy.images (cc)

Wees niet bang voor het f-woord

ACHTERGROND - Seksisme. migratie, basisinkomen, democratie en referenda. In de serie “Tegen de stroom in” spreken wetenschappers, experts en opiniemakers over oude zorgen en nieuwe oplossingen. Wanneer zijn die succesvol? Welke rol speelt geld en neoliberaal denken daarin? En verliest elke stroming uiteindelijk aan kracht en relevantie? Vandaag: waarom is feminisme nog nodig?

Zangeressen, acteurs en grote bedrijven pronken met t-shirts vol feministische leuzen. Vrouwen op topposities in de politiek. Waarom is feminisme vandaag de dag dan nodig?

“Het is een mythe dat feministen mannenhaters zijn”. Genderwetenschapper prof. dr. Maaike Meijer neemt geen blad voor de mond in de lezing Feminisme 3.0. Dat geldt ook voor mede-spreker en oprichter van het feministisch platform Stellindames.nl Justine van de Beek. Beiden feminist, maar uit een verschillende generatie. In de reeks ‘Tegen de stroom in’ spreken ze over de idealen, doelen en strategieën van de vrouwenemancipatiebeweging, toen en nu. Was feminisme vroeger nog een vies woord, tegenwoordig is het voor grote sterren bon-ton om ermee te pronken. Maar dat betekent allerminst dat de strijd om gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen gestreden is.

Hét feminisme bestaat niet

Hardcore en radicaal was ze, toen ze de actiegroep Paarse September oprichtte. Prof. Meijer is al vanaf de jaren ’70 actief bezig met het feminisme, als onderzoeker maar ook als spreekbuis van de stroming. Ze vertelt over de evolutie die de stroming doormaakte, maar ook zijzelf. Samen met Dolle Mina was Paarse September de meest bekende actiegroep uit de tweede feministische golf. Maar de ‘Paarse’ dames vonden de ‘Mina’s’ maar slappe hap, die zich conformeerde naar het ‘heteronormatieve patriarchaat’. Daarmee bedoelen ze dat alle maatschappelijke normen, structuren en praktijken zijn gevormd rondom de autoriteit van hetero’s en mannen. Paarse September ging daar vol tegenin, zij claimde dat lesbisch zijn een individuele én politieke daad is. De activisten weigerden consequent om met mannen te praten. Dat was voor die tijd (en misschien nu nog) ongekend.

Meijer en haar vriendinnen sloten mannen uit, niet omdat ze hen haatten, maar omdat vrouwen tot dan toe altijd slechts konden ‘zijn’ in relatie tot mannen. Ze benadrukt hoe belangrijk het was voor haar en anderen om zich te ontplooien zonder het toeziende oog van die mannen. Onder de Mina’s waren wél mannen, die zich om allerlei uiteenlopende redenen hadden aangesloten. De verschillen in houding tussen de actiegroepen zijn illustratief voor een sociale beweging. Vorige week vertelde prof. Jan Willem Duyvendak hoe de ‘outsiders’ zich eerst aanpassen aan de mainstream. Dit soort activisme gaat over in vechten voor representatie en gelijke rechten, en de volgende stap is dat de radicalere outsiders willen dat de mainstream verandert. Dit is precies de ontwikkeling die de vrouwenbeweging meemaakte. Meijer toont een vermakelijk filmpje waarin in we de Dolle Mina’s in actie zien: ze doen aan wedding chrashen en vallen mannen op straat lastig. Ze stellen klassieke genderrollen en straatintimidatie aan de kaak.

Terugkerende thema’s

Ageren tegen genderrollen en straatintimidatie – doet de huidige generatie feministen dat niet ook? Ken je de ‘catcalling’ video nog? Jazeker, erkent Justine van de Beek. Het hedendaags activisme speelt zich vooral online af. Het is laagdrempelig en verspreidt zich als een olievlek. Van de Beek zelf kwam in aanraking met feminisme via Twitter en Tumblr. Ze wist niet eens dat het voorheen een negatieve connotatie had. Er is natuurlijk sinds de Mina’s veel veranderd, maar een aantal zaken spelen nu nog steeds. De feministen uit de jaren ’70 waren bezig met bewustwording omtrent de seksualiteit van vrouwen. Van de Beeks scriptieonderzoek ging over slutshaming. Een sociaal stigma voor vrouwen en meisjes, die traditionele verwachtingspatronen omtrent seksuele gedragingen doorbreken. Plat gezegd: vrouwen die hun seksualiteit omarmen en veel bedpartners hebben worden als ‘slet’ gelabeld. Deze indoctrinatie begint al vroeg, zelfs moeders maken zich er schuldig aan. Maar er is verzet. Voormalig stripper en nu activist Amber Rose begon de ‘slutwalk’ een protestmars. Omarm de term, zegt Rose. Daarmee breek je het systeem: als ik me er niet voor schaam, kan jij me niet onder de duim houden. Via de grote schare volgers die Rose heeft verspreid het idee zich snel.

Microprotesten met grote impact

Zo’n succesvolle slut-walk is leuk, maar natuurlijk is er nog veel werk aan de winkel. Van de Beek benadrukt dat er geen officiële handleiding is voor het zijn van een ‘goede feminist’, maar ze heeft wel een idee over hoe je tegenwoordig ‘bij de groep hoort’. De huidige generatie richt zich meer op intersectionaliteit. Een term gemunt door de Amerikaanse advocate en academicus Kimberlé Crenshaw (zie haar TED talk), die uitlegt dat er een doorkruising van identiteiten plaatsvindt. Die verschillende assen leiden tot onderdrukking, zij snijden en versterken elkaar. Lesbische vrouwen en zwarte vrouwen ondervinden dubbele discriminatie. Het is belangrijk om die verschillende assen te erkennen. En, zo stelt Van de Beek, is het ook belangrijk om mensen om je heen te wijzen op ongewenst gedrag of uitlatingen. Als je vriendin een ander meisje een slet noemt, zal een ‘echte’ feminist daar wat van zeggen (dat geldt natuurlijk ook voor mannen). Want “als je het patriarchaat wil slopen maar stil blijft als je omgeving iets zegt, wat betekent dat dan nog?” Een voorbeeld van het daily activism.

Dankzij vrouwen als Meijer en andere activisten zijn er veel stappen gezet. We vinden het heel normaal dat Claudia de Breij geïnterviewd wordt voor Zomergasten door Janine Abbring. Twee vrouwen op zo’n podium was voorheen ondenkbaar. Maar de representatie gaat verder dan de media. Vrouwen op topposities kunnen feministische kwesties op de agenda zetten. Zo pleitte voormalig minister Jet Bussemaker voor meer vrouwelijke hoogleraren in de academie en Meijer is blij met haar rector aan de Universiteit van Maastricht, Rianne Letschert. Met vrouwen aan het roer is er meer kans dat een nieuwe weg ingeslagen wordt en de status quo wordt doorbroken. De grote gebaren van een sociale beweging en het micro-activisme zorgen voor een krachtige mix. Gezien de belangstelling voor deze lezing, het enthousiasme (en soms woede) in de zaal en bij Van de Beek, moet het patriarchaat vrezen voor zijn voortbestaan. Het werd eens tijd.

Dit artikel van Laura Mol verscheen eerder op Studium Generale Utrecht.