Sargasso’s zomer

Ik weet niet wanneer het ooit begonnen is, maar op een gegeven moment heeft een hoofdredacteur bedacht dat het veiliger is de grootste onzin door een externe kracht op te laten dissen. Misschien gaat Chriet Titulaar wel met de eer strijken. In de tijd van de eerste maanlandingen (ik zeg eerste want ze schijnen op herhaling te willen, tenzij Obama er een stokje voor steekt) had men bij de NOS ineens behoefte aan een deskundiger uitstraling. Misschien dat de kijker het hele circus niet zou geloven als de toen nog jonge Harmen Siezen het in z’n eentje zou presenteren.

Aldus verscheen de bebaarde sterrenkundige uit de noordelijke spreidingsgebieden in beeld, die de eindeloze aanloop naar de eerste voetstap op de maan aardig vol wist te lullen met nog kleinere feitjes dan we al uit de Panorama hadden opgelepeld. In de VS kende men dit verschijnsel ongetwijfeld al langer, maar hier te lande werd toen nog geen buitenlandse tv gekeken (België en Duitsland kun je geen buitenland noemen). Begrijpelijk want in de context van non-stop televisie is het van belang elk onderwerp zo veel mogelijk uit te melken en zelfs een Amerikaan zou er aanstoot aan nemen als één en dezelfde persoon dat zou doen.

De meest populaire studies van Nederland zijn rechten en economie. Het leeuwendeel van de leidende klasse heeft een van deze studies gevolgd. Dat geeft te denken, een complot is nooit ver weg. De klassieke verklaring voor deze eenzijdige en monomane achtergrond van ’s lands elite is dat deze studies zich door hun eenvoud prima laten combineren met het corpsballenbestaan. Je kunt je behoorlijk klemzuipen en toch nog een universitaire graad halen. Wat rechten betreft kan deze verklaring ermee door. Maar met economie is wel degelijk iets aan de hand.

Voor ik hier verder op inga moet ik echter eerst een onderafdeling van de economie buitensluiten, namelijk de boekhouding. Boekhouden is een eerlijk en rechtlijnig handwerk dat inzicht kan geven in de besteding van de centjes. Het is de basis geweest van alle latere economische theorievorming en als zodanig niet meer verdacht dan de tafel van twee, die ten grondslag ligt aan de wonderlijke computerwiskunde die het lezen van dit postje mogelijk maakt.

Boekhouders zijn okee, al worden ze soms minachtend bonentellers genoemd, wanneer zij de leiding over een bedrijf krijgen. Economen daarentegen zijn een dubieus zootje. Zij aanbidden een duistere god, die zij de Onzichtbare Hand noemen. De kern van de economische religie bestaat uit het dogma dat de samenleving er beter van wordt als ieder individu egoïstisch zijn eigenbelang nastreeft. De Onzichtbare Hand zou verantwoordelijk zijn voor deze wonderbaarlijke uitkomst, die in de praktijk echter nooit is waargenomen.

Het staat buiten kijf dat het internet ons veel heeft gebracht, ja zelfs ons leven heeft verrijkt. We zullen er later nog met plezier op terugkijken als een revolutie in de menselijke cultuur. Maar zover is het nog lang niet want we zitten er middenin. En de voordelen dringen zich nu al aan ons op. Internet heeft niet alleen de communicatie versneld, maar zeker ook verbreed. Het verbaast me elke keer weer wat een schat aan informatie er op het net te vinden is.

Je kunt naslagwerken online raadplegen, terwijl je vroeger mocht hopen dat je in de bieb iets kon vinden. Je kunt een woordje uit het Portugees online in het oud-Grieks laten vertalen, ik zou niet weten hoe ik dat vroeger voor elkaar had moeten krijgen. Je kunt kaartjes online bestellen, waar je vroeger uit je slaapzak kroop om te ontdekken dat het loket aan de andere kant van het gebouw was opengegaan. Kort en goed, het internet biedt vele gemakken.

Onvermijdelijk, want eigen aan de menselijke natuur, zien we ook allerlei vormen van misbruik. Kinderporno raakt verspreider dan ooit, terwijl ik vroeger als kind alleen wist dat ik geen snoep en potloden van vreemde meneren mocht aannemen. De georganiseerde maffia vist kansrijk naar wachtwoorden en toegangscodes waardoor je opeens geconfronteerd kunt worden met een lege bankrekening, terwijl daar vroeger niets eens iets op stond. En de hoeveelheid spam die je over je heen kunt krijgen doet je je afvragen hoe Monty Python daar vandaag de dag op gereageerd zou hebben.

Politici en populisten zijn van alle tijden. Ze zijn plaag en zegen tegelijk, elk op hun eigen manier. Politici zijn een zegen omdat ze het überhaupt willen doen. Want ik zou het eerlijk gezegd niet willen, het land leiden. Liever blijf ik veilig en met schone handen aan de kant een potje kankeren. Politici doen het toch maar, en dat is nou gelijk het probleem, want zij hebben een verborgen drijfveer die hen vaak weer tot een plaag maakt: zij berijden hun stokpaarden. Populisten zijn zonder meer een plaag, maar hebben tegelijk weer een waarschuwingsfunctie. Als je er dan op tijd bij bent kun je een hoop ellende voorkomen.

Wat pas echt een probleem is met politici is de batterij spindocters die hen omringt. Op zich ook geen heel nieuw verschijnsel, maar ze blijven tegenwoordig zo onzichtbaar. De uitvinder van het spindocteren, Joseph Goebbels, trad tenminste op de voorgrond en liet weten wat zijn ideeën waren. Niet dat je er toen nog iets aan kon doen, maar de Duitsers wisten tenminste waarvoor zij hun ogen en oren afsloten. Nu staat er achter elke politicus tenminste één spindocter (gemiddeld, want je hebt er ook die het niet kunnen betalen) en wat daar in omgaat weet niemand.

Zo lang de mens bestaat is hij nieuwsgierig naar de wereld om zich heen. En speciaal andere culturen hebben altijd de fantasie geprikkeld. Vandaar dat mensen zo graag op reis willen. Een beroemd voorbeeld van een reiziger is Marco Polo, die echt op ontdekkingsreis ging, en er niet direct op uit was om gebied te veroveren. Dit in tegenstelling tot bijv. Alexander de Grote, die misschien wel de rusteloosheid van een reiziger had, maar er toch vooral een was met militaire bijbedoelingen. Over Amerigo Vespucci zullen we hier maar zwijgen.

Aan de reislust danken we talloze fraaie boeken, die naarmate zij ouder zijn vaker verdwenen culturen beschrijven, zodat we daar nu nog kennis van kunnen nemen. Het reisboek werd zelfs zo’n populair genre in de literatuur dat het gebruikt werd voor andere doeleinden, bijv. om te zeggen wat niet gezegd mocht worden. De auteur deed dan net alsof hij de beschreven toestanden ergens had aangetroffen in plaats van verzonnen en kon op die manier ongestraft schandalen uit zijn eigen tijd aan de kaak stellen of sexuele gebruiken bespreken die volgens de kerk niet bestonden.

Hoewel vandaag de dag heel de aarde wel zo’n beetje in kaart is gebracht en je met Google Earth zelfs blootzonners op daken van gebouwen kunt zien liggen, is de belangstelling voor het reizen door andere culturen nog steeds onverminderd populair. Speciale reisorganisaties bieden trips aan met net genoeg afzien om je met een heel voldaan gevoel weer te laten thuiskomen. Op televisie zijn er ook de nodige programma’s die ontdekkingsgericht zijn, dus niet vertellen waar je het goedkoopst kunt vreten, maar wel hoe de bevolking leeft, werkt en feest.

Managers zijn een onderdeel van het moderne leven, net als bijvoorbeeld bellen in het openbaar en tv-spelletjes. Je kunt je er wel aan ergeren, maar je kunt er niet tegen vechten. Nu zijn managers natuurlijk niet helemaal van nut verstoken. Dankzij de opleiding, meestal econoom of jurist, de afstand tot de werkvloer en het gebrek aan een zinvolle dagtaak, bedenken zij met een vaste regelmaat de zotste dingen. De rest van de organisatie heeft er de handen vol aan om alles in goede banen te leiden.

Zouden deze uitbarstingen van managementcreativiteit er niet zijn, dan zou de voortdurende efficiencyverbetering die de geschiedenis van de mens kenmerkt tot een ontstellende werkeloosheid leiden. Onder deskundige leiding zou wel eens 20% van de banen overbodig kunnen blijken. Maar door de halfjaarlijkse koersveranderingen die het topmanagement decreteert ontstaat steeds veel extra werk zodat het zicht op efficiency vertroebeld raakt.

Geredeneerd vanuit dit uitermate nuttige gedrag van het topmanagement is een topbeloning absoluut te verdedigen. Al die extra banen zijn ons wel wat miljoentjes waard. Het probleem is echter dat een extreem hoge beloning botst met het egalitaire karakter van Nederland. Wij hebben hier te lande moeite met koppen die op een of andere manier boven het maaiveld uitsteken, zeker als het om geld gaat.

Projectontwikkelaar, een modern beroep. Ooit ontstaan als een intermediair tussen de bouwmeesters van de overheden en/of private investeerders, de betrokken instanties en de uitvoerende aannemers. Als beroep is de projectontwikkelaar meestal een technisch architect of bouwkundige. Door de schaalvergroting zijn er specialistische organisaties ontstaan, zelfstandig of als onderdeel van een aannemingsbedrijf of een architectenbureau. Als ik het hier over projectontwikkelaars heb bedoel ik deze maatschappelijke functie en niet het beroep.

Aanvankelijk verwelkomde de overheid het verschijnsel projectontwikkelaar, omdat zo de mogelijkheid ontstond werk en verantwoordelijkheid af te wentelen op de private sector en daardoor eigen falen te verbloemen. Maar al in de jaren zestig ontstonden problemen toen projectontwikkelaars massaal grond opkochten in de wetenschap (omkoping?) of verwachting dat de overheid daar wilde gaan bouwen. Zij eisten dan de uitvoering van het werk op in ruil voor een snelle overdracht van de grond. Deze praktijken hebben het verschijnsel een slechte naam bezorgd.

Projectontwikkelaars komen zelf met de meest lucratieve initiatieven. Zuidassen, winkelparadijzen, stadsvernieuwing, nijverheidslinten langs de snelwegen, als het maar geld oplevert, desnoods door langdurige leegstand. Die plannen worden steevast in een prettige ambiance gepresenteerd aan hoge ambtenaren, wethouders en zonodig zelfs de gemeenteraad. Wat leuke snoepreisjes naar voorbeeldprojecten in het buitenland verdringen de meeste vragen en het geweten tenslotte naar de achtergrond.