Ippekrites, auteur op Sargasso

Waterland 2112 | Het water kwam toch

27 juni 2009 , 17:00 , door Ippekrites

Geroepen hadden ze en hoe: om het hardst. Maar het bleven roependen in de woestijn met hun boodschap dat de zeespiegel door zou stijgen tot er geen dijk meer tegen gewassen zou zijn. De nieuw-rechtse coalities die ons land sinds het begin van de jaren tien regeerden hielden echter star vol dat er geen morzel gronds aan de zee mocht worden afgestaan. Miljarden werden gestoken in dijkverhogingen, golfbrekers, schiereilanden voor de kust, waarop godbetert dan ook nog een vliegveld onder het toekomstige zeeniveau. Helaas kregen de roepers in de woestijn gelijk. Het water kwam toch.

In maart 2072 deed zich de fatale combinatie van waterstanden en windrichting voor die maar eens in de vijftienduizend jaar voorkwam. Althans op de oude, nog niet opgewarmde aarde. Op zich hadden de dijken het moeten houden. De zeespiegel was nog net geen 2.62 meter gestegen t.o.v. het niveau van honderd jaar daarvoor. De harde westenwind blies het water bij springtij hoog tegen de Nederlandse kust. Maar toen het hoogste punt voorbij was, waren alle dijken nog intact. De wind ruimde sterk naar noord-noordwest. En toen kwam de verrassing. Op het moment van laag water was de verhoging nog steeds meer dan het normale hoogwaterniveau. Er werd onmiddellijk groot alarm geslagen.
Een moeizame evacuatie kwam op gang. Bewoners van laaggelegen gebieden direct achter de dijken kregen de opdracht zo snel mogelijk naar het dichtstbijgelegen hogere gebied te gaan. Als kwetstbaarste gebieden waren aangewezen Zeeland, Noord-Holland noordelijk van de Hondsbosche zeewering, Groningen en Friesland. In de chaos die volgde liepen de wegen al snel vol en binnen de kortste keren zat het verkeer muurvast. Via radio en cms werd de vluchtenden aangeraden dan maar naar het dichtstbijzijnde hoge punt te lopen. Het had een totale ramp kunnen worden, maar gelukkig liet de natuur het deze keer bij een waarschuwing.

Foto: Eric Heupel (cc)

Darwinjaar | The trains that never shall meet

6 juni 2009 , 17:00 , door Ippekrites

darwin Ik had er meer van verwacht. Van het Darwinjaar, bedoel ik. Alle publiciteit tot nu toe beperkt zich voornamelijk tot een eindeloos herkauwen. Het leukste vind ik de open brieven aan Darwin in de Volkskrant. Ik heb ze niet allemaal gelezen, maar ik heb nu wel de indruk dat ieder zijn eigen obsessie met de evolutietheorie heeft. Aan de grens van dit obsessieve spectrum bevinden zich de creationisten. Een aanhanger van deze stroming uit Urk deed een foldertje het licht zien dat hun zaak mijns inziens geen goed deed, zo knullig was de argumentatie.

Wat uit de talrijke historische beschouwingen duidelijk naar voren komt, is hoezeer Darwin midden in de tijdgeest stond. Dat blijkt niet alleen uit het feit dat Wallace een vrijwel identieke theorie opstelde, maar ook uit de talrijke discussies die in die tijd gevoerd werden over bijvoorbeeld de overeenkomsten tussen fossielen en levende dieren, over het idee van een selectieproces en over het concept van mutaties als oorzaak van de waargenomen variatie binnen populaties. Darwin was degene die het allemaal met elkaar verbond. Het aardige van die tijdgeest is echter dat we ook zonder Darwin nu de evolutietheorie zouden hebben. In die zin is de ophemeling van Darwin een tikkie overdreven. Maar ik geef onmiddellijk toe: Darwinjaar klinkt een stuk beter dan Evolutietheoriejaar.

Foto: Eric Heupel (cc)

Weg met de crisis | Pappen en nathouden is niet de oplossing

7 april 2009 , 14:00 , door Ippekrites

kredietcrisis Het lijkt overbodig nog kritiek te leveren op de regeringsaanpak van de crisis nu heel Nederland er al overheen gevallen is. Maar ellendig genoeg bleken ook de meeste critici met hetzelfde soort slappe maatregelen te komen als de regering zelf. Het is één groot circus van pappen en nathouden. Tot het vanzelf overwaait, zo lijkt de hoop. De oorzaak daarvoor is dat men nog steeds niet begrijpt wat er mis is in de wereld. Ter afronding van de serie “Weg met de crisis” zet ik daarom nog eens de hoofdpunten uiteen met het soort maatregelen dat nodig geweest zou zijn.

We leven aan het einde van een technologisch tijdperk, namelijk dat van goedkope olie als motor achter de industriële ontwikkelingen. Een dominant aspect van dit tijdperk is de wegwerpmentaliteit. Nu er minstens aan een aantal grondstoffen een einde lijkt te komen valt deze mentaliteit definitief door de mand. Wat we nodig hebben zijn nieuwe technologieën voor energieopwekking en hergebruik van grondstoffen. Op dit punt had de regering kunnen scoren. Met maatregelen om de al gestarte initiatieven die nu door de ingezakte vraag onder druk staan te laten overleven. Met wetgeving om nieuwbouw energieneutraal te maken. Dat zet meer zoden aan de dijk dan een beetje isoleren van woningen en het helpt toch de nauw met het CDA verweven bouwsector. Met wetgeving die schonere bussen en vrachtauto’s eist, en ook schonere taxi’s en bestelauto’s voor de stedelijke omgeving. Voor zover niet haalbaar vanwege het Europese kader is het toch van belang daarnaar te streven. Dan weten de investeerders namelijk welke kant het opgaat. En met verdergaan op de ingeslagen weg van de windenergie, want alle beetjes helpen. Wetgeving met verbieden werkt daarbij duizend keer beter dan stimuleren met zakken geld (en het is nog goedkoper ook). Als je bijvoorbeeld de elektrische bromfiets stimuleert is in 2020 misschien tien procent elektrisch. Als je de tweetakt brommer op die termijn verbiedt, dan zijn in 2020 alle brommers elektrisch.

Foto: Eric Heupel (cc)

Weg met de crisis | Speerpunt biochemie

19 maart 2009 , 14:00 , door Ippekrites

kredietcrisis Als we de geschiedenis van de economie bekijken zien we dat technische uitvindingen telkens de motoren zijn geweest achter een groeiperiode. Het moderne tijdperk begon met de uitvinding van de stoommachine. In het begin van de vorige eeuw was het de toepassing van aardolie, als grondstof en als brandstof. In de jaren zestig begon zich het moderne informaticatijdperk af te tekenen. En nu zitten we aan de vooravond van een revolutie waarvan we de reikwijdte simpelweg niet kunnen bevatten: die van de chemie van het leven. Een revolutie die loopt van geklungel met bacteriën, schimmels en gisten om bijvoorbeeld medicijnen en voedsel te maken helemaal tot aan de creatie van R. Daneel Olivaw.

Biochemie is een gigantisch, al het leven omvattend kennisgebied, waarvan ik me afvraag of we zelfs maar bij de sluier zijn, die sommigen denken te hebben opgelicht. Het onderzoeksterrein wordt gevormd door de eiwitten, die de bouwstenen van het leven zijn en dan met name de manier waarop deze bouwstenen tot stand komen, hun onderlinge samenwerking en hun rol in de levende natuur. Anders gezegd: de biochemie bestudeert het leven op het moleculaire niveau. Bekendste deelgebieden van de biochemie zijn de genetica en de biotechnologie.

Foto: Eric Heupel (cc)

Weg met de crisis | Speerpunt recycling

4 maart 2009 , 16:00 , door Ippekrites

kredietcrisis Recycling is altijd wat lacherig behandeld in de grotemensen economie. Het was meer iets voor overjarige hippies en de geitenwollensokken brigades. Want het is toch veel goedkoper om weg te gooien dan om te hergebruiken. En hierbij dacht men dan vooral aan verpakkingsmateriaal zoals flessen. Maar nu weten we dat we zonder economische crisis ongeveer op dit moment tegen een blijvend tekort aan koper aan hadden kunnen kijken. Een tekort dat er binnenkort hoe dan ook komt met al die elektrische auto’s van morgen. Vandaar ook het blijmoedige verhaal vorig jaar in een krant van een afvalscheider die zijn investering wel rendabel dacht te krijgen als de grondstoffenprijzen verder zouden stijgen. Op dit moment dalen de grondstoffenprijzen echter, zodat recycling nog verder achter de waarnemingshorizon van beleidsmakers verdwijnt. Volkomen ten onrechte, want recycling wordt een van de belangrijkste aspecten van duurzaam beleid en zeker ook een bloeiende bedrijfstak.

Recycling is meer dan terug-naar-de-statiegeld-melkfles, waar ik zelf overigens niet zo’n voorstander van ben, want ik sjouw al genoeg met die bierkratten. Laten we de verpakkingsmaterialen even voor wat ze zijn, dan is het eerste belangrijke aspect van recycling het terugwinnen van kostbare grondstoffen. Nemen we koper als voorbeeld, dan zie je nu al veel activiteiten om dit materiaal uit de afvalstroom te halen. Maar in de praktijk blijken er nogal wat beperkingen. Koper zit te vaak verpakt in lastige materialen zoals de isolatiemantel bij koperen kabels. In veel gevallen kan men die eraf strippen, maar niet altijd en dan wordt de isolatie weggebrand. Dat laatste is iets dat uit milieuoogpunt ongewenst is. Maar het kan erger. Soms zit koper in een irritante kunsthars verpakt waarmee het tot een geheel versmolten is. Krijg het daar nog maar eens uit. Deze vorm van assembleren van koperen onderdelen is vooral op de kostprijs gebaseerd. Het monteren van een losse spoel in een samengesteld onderdeel met bijvoorbeeld schroeven is duurder. Toch zou je dat verplicht moeten stellen om de terugwinmogelijkheid te optimaliseren. Je zou mede moeten gaan ontwerpen voor recycling. Met een mooie kreet heet dit: Design For Recycling. Op kleine schaal gebeurt het al ontdekte ik laatst, toen ik een apparaat uit elkaar haalde. De koperen wikkelingen van een motor waren met één enkele schroef los te halen. Er zat alleen nog een kunststof kraagje op voor de connectoren.

Foto: Eric Heupel (cc)

Weg met de crisis | Speerpunt zonne-energie

24 februari 2009 , 14:00 , door Ippekrites

kredietcrisis Eerder betoogde gastredacteur Hoite Vellema in de rubriek “Weg met de crisis” dat de bouw van windmolenparken versneld moet worden. Een prima idee, dus daar zal ik het hier verder niet meer over hebben. In het kader van duurzame energie valt er echter nog wel het een en ander te doen. Zo is de zonneceltechnologie inmiddels zover gevorderd dat het tijd wordt er op grote schaal iets mee te doen. En dan bedoel ik niet van die gesubsidieerde privéprojectjes zoals een zonnecollectortje op het pannendak. Want dat is zo langzamerhand wel een gepasseerd station.

Om echt iets met zonne-energie te gaan doen is een nieuwe vorm van bouwen nodig. Geen zonnepanelen meer die op een bestaande constructie worden gemonteerd, maar zonnepanelen die een integraal deel van het dak zijn. In het ideale geval maken we een dakpan die als volgt is opgebouwd. De onderste laag is een holle zwarte plaat waar water doorstroomt, de zonnecollector. Daarboven zit een laag zonnecellen van het nieuwste type, d.w.z. cellen met lenzen erboven die het licht vanuit verschillende hoeken recht op de cel concentreren. Het rendement van deze cellen zou twee keer zo hoog zijn als bij de klassieke cellen. Het geheel wordt afgedekt met een keiharde (kunst)glaslaag die bestand is tegen de grootste hagelstenen. Deze zonne-energie eenheid zit in een frame dat zo ontworpen is, dat het water- en winddicht aansluit op de naastliggende panelen, zodat een gesloten dak gemaakt kan worden. Aan de onderzijde zitten aansluitingen voor elektriciteit en water, die in een gestandaardiseerd montageframe passen dat zowel voor de bevestiging van de panelen als voor het transport van water en elektriciteit dient. Als je deze panelen een naam wilt geven zou je kunnen denken aan “zonnedakpannen”.

Foto: Eric Heupel (cc)

Weg met de crisis | Speerpunt zware automobiliteit

19 februari 2009 , 14:00 , door Ippekrites

kredietcrisis In de vorige aflevering betoogde ik dat er een staatsbank nodig is om de vereiste investeringen in een nieuwe toekomst te kunnen doen. Maar waar gaat het dan om? Waarin moeten wij als land investeren? Het eerste terrein dat zich opdringt is het vervoer over de weg, de automobiliteit. Door een dreiging van dure, ja zelfs oprakende olie en het probleem van de broeikasgassen is het noodzakelijk dat we op dit gebied een andere weg inslaan. Nou ja, eigenlijk dezelfde weg natuurlijk, maar met andere techniek. Sinds de teloorgang van het pientere pookje speelt ons land geen rol van betekenis meer op het gebied van de personenauto. Maar wat betreft vrachtwagens en autobussen ligt dat anders. DAF en Scania produceren hier kale onderstellen voor vrachtwagens en bussen. Daarnaast is er een keur aan carrosseriebedrijven die daar een volledige vrachtauto of bus van maken. Een industrietak met aardig wat werkgelegenheid. De overheid zou moeten stimuleren dat deze bedrijfstak versneld overstapt op de seriehybride technologie. Daarbij dienen de verbrandingsmotoren nog slechts om een generator aan te drijven voor de opwekking van stroom voor de elektromotoren die in de wielen zitten. Die verbrandingsmotoren kunnen veel kleiner zijn dan nu het geval is omdat zij geen toerenbereik meer nodig hebben voor optrekken en inhalen. De extra energie die daarvoor nodig is wordt uit accu’s gehaald die tijdens kruissnelheid worden opgeladen uit de overmaat stroom die de generator oplevert. Al voor 2008 hebben proeven aangetoond dat de vervuiling met 80% gereduceerd kan worden, terwijl het verbruik minstens 40% lager is. En dat was dan nog op basis van een motor die een variabel toerental heeft om de extra energie voor optrekken te leveren. Over de CO2-uitstoot heb ik helaas geen gegevens kunnen vinden, maar die zal zeker ook afnemen. Het voordeel van deze benadering is nog dat het basisontwerp bruikbaar blijft als de brandstofceltechnologie produktierijp is. Je hoeft dan alleen de verbrandingsmotor en de generator te vervangen door de brandstofcel.

Foto: Eric Heupel (cc)

Weg met de crisis | Eerste vereiste: een staatsbank

16 februari 2009 , 14:00 , door Ippekrites

kredietcrisis Aan het sombere gezicht van kapitein Balkenende te zien krijgen we nu echt zwaar weer. De deceptie is inmiddels verdiept tot een recessie en sommigen verwachten zelfs een depressie. Lapmiddelen, zoals de nutteloze koopstimulans voor een nieuwe auto (als je in een twaalf jaar oude gammelbak rijdt is dat meestal niet omdat je genoeg geld hebt om een nieuwe te kopen), kunnen ons nu niet meer helpen. Sterker nog, zelfs als we ons met z’n allen te pletter gaan kopen, desnoods op staatskosten, dan duurt het nog jaren voor we uit de recessie zijn. En omdat tegen die tijd ons geld finaal verbrast is, vallen we er dan nog harder weer terug in. Deze economische storm vraagt om zwaarder geschut.

Een eerste aanwijzing voor waar we zwaar geschut moeten inzetten vinden we in het opdrogen van de geldstromen. Banken lenen niet meer aan elkaar. Banken lenen niet meer aan klanten. Banken blijven lekker op hun centjes zitten. Dat is veilig. Alleen genereert het geen sou aan inkomsten. Dus moeten er duizenden medewerkers uit. Medewerkers ja, geen directieleden natuurlijk. Want die moeten immers bangelijk op de resterende zakken met geld zitten wachten op betere tijden. Zo komen we er niet. Er moet weer geïnvesteerd kunnen worden tegen een voordelige rente. Mensen die een huis willen kopen moeten een hypotheek met recessiebescherming kunnen nemen. Dat wil zeggen dat zij voorlopig wat minder rente en aflossing betalen en later, als het weer goed gaat, wat meer. Maar banken gaan dit niet uit zichzelf bedenken. Want met zulke strategieën krijgen zij het geld dat zij verspeeld hebben niet snel genoeg terug. Dus is er een nieuw soort bank nodig: een Staatsbank.

Foto: Eric Heupel (cc)

Darwinjaar | Waarom? De verboden vraag!

8 januari 2009 , 14:00 , door Ippekrites

darwin 2009 is het Darwinjaar. Er zal dus gegarandeerd veel over Darwin verschijnen. Wat zeker zal verschijnen is een huis-aan-huis boekje over creationisme of intelligent design, althans dat hoorde ik laatst op tv. Goed getimed. Met al die aandacht voor Darwin moet je als gelovige wel wat tegengas geven. Nu zijn niet alle gelovigen zo dom dat ze het scheppingsverhaal letterlijk nemen. Onder verlichte geesten uit de gelovige hoek hoor je wel de volgende stelling. De evolutieleer vertelt ons welke weg de mens heeft afgelegd, de religie vertelt ons waarom die weg is afgelegd. Maar met die Waaromvraag moet je toch erg oppassen. Om uit te leggen wat er mis is bekijk ik de Waaromvraag eerst vanuit atheïstisch en daarna vanuit theïstisch perspectief.

Wijzelf en de wereld waarin wij leven zijn door blind toeval tot stand gekomen. Of als blind toeval je te gortig is zou je kunnen zeggen (met Stuart Kauffman) dat er hogere natuurwetten zijn die een ordening aanbrengen in onze werkelijkheid (“order for free”). Maar het zijn en blijven natuurwetten, er zit niemand aan touwtjes te trekken en de wetten zijn ook niet teleologisch, d.w.z. er zit geen doel achter. Je kunt je dus een heleboel vragen stellen over de werkelijkheid die je om je heen aantreft, maar niet Waarom iets is zoals het is. Want Waarom verwijst naar motieven, afwegingen en beslissingen en die zitten er nu eenmaal niet achter. In de natuurwetenschappen die de wereld onderzoeken is de Waaromvraag daarom een verboden vraag. Je kunt hem niet stellen en je mag hem niet stellen.

Foto: Eric Heupel (cc)

Energie | De drie dimensies van de toekomst

29 december 2008 , 17:00 , door Ippekrites

Aan het eind van het jaar is het traditie om een blik vooruit te werpen. Daarom wil ik zo vlak voor de jaarwisseling aandacht vragen voor de drie belangrijkste dimensies van een nieuwe energietoekomst. De olie is net weer spotgoedkoop geworden, maar de lobby voor kernenergie of voor enige andere vorm van gecentraliseerde en makkelijk te beheersen vorm van energieopwekking danst al weer met rode laarsjes rond de politieke elite. Kernenergie, kernfusie (wat nooit zal werken), zonnecentrales in Noord-Afrika, noem maar op, als het maar grote en controleerbare investeringen vergt. Maar dat is niet de weg die we moeten gaan. Zo hebben we het al decennia gedaan met de gevolgen van dien. Het is hoog tijd voor een andere aanpak. Die andere aanpak kent drie dimensies, die alle drie met een D beginnen, makkelijk te onthouden.

De eerste dimensie is Duurzaam. Een open deur van heb ik jou daar, inderdaad. Maar wel één waar iedereen doorheen kan. Als alle natuurlijke bronnen voor energieopwekking opdrogen dan moeten we iets zoeken met eeuwigheidswaarde. En dan blijkt er heel wat te koop in de wereld. Windenergie kennen we natuurlijk allemaal. Een schier onuitputtelijke bron en op onze breedte meer dan 345 dagen per jaar aanwezig, wat wil je nog meer. Over het jaar gerekend moet het mogelijk zijn tenminste 90% van onze energiebehoefte uit windenergie te halen. Dat getal komt mooi uit, want het kleine broertje van windenergie, zonne-energie, levert maximaal maar 10% van onze behoefte (op onze breedte).

Foto: Eric Heupel (cc)

Broeikas | Hybride 2.0

15 december 2008 , 15:00 , door Ippekrites

De hybride auto is tegenwoordig alom aanwezig in de media. Maar het is me een raadsel waarom de fabrikanten zo’n rare invulling gegeven hebben aan het hybrideconcept. Een elektromotor naast de verbrandingsmotor met een ingewikkelde koppeling daartussen en aandrijving van de wielen via een assenstelsel. Kan dat niet eleganter en slimmer? Natuurlijk: de oplossing is hybride 2.0 technologie (die punt-nul is natuurlijk onzin maar het bekt lekker). De kern hiervan is dat de elektromotoren in de wielassen zitten. De aandrijving is niet langer mechanisch zoals bij de huidige hybridetechniek, maar volledig elektrisch. Bij zo’n hybride 2.0 auto hoort een stationaire, geoptimaliseerde verbrandingsmotor om indien nodig stroom op te wekken. Kom me nu niet aan met de klassieke diesel-elektrische aandrijving want daarbij leidt een grotere stroomvraag tot een hoger toerental (omdat er geen batterijen voor opslag zijn). Hieronder de elementen van deze techniek met hun specifieke voordelen ten opzichte van het huidige concept.

De verbrandingsmotor drijft niet meer de wielen aan, maar een generator om stroom op te wekken. Dat betekent dat er geen toerenbereik meer nodig is of anders gezegd: de motor kan op een vast toerental draaien. Door dit toerental zo te kiezen dat de motor blijft draaien met een absoluut minimum aan brandstof, is de uitstoot van CO2 (en roet bij een diesel) minimaal. Zo’n motor noemt men een geoptimaliseerde motor. Omdat de ademhaling en inspuiting nu niet meer over een groot toerenbereik perfect moeten werken kan de motor veel eenvoudiger worden. Er zijn nog slechts twee kleppen per cilinder nodig, slechts één nokkenas, geen uitlaatgasturbo, geen foefjes om trillingen te dempen. Wel is er misschien een (elektrische?) compressor nodig om de ademhaling van de motor te optimaliseren. Eén ding is zeker bij deze motor: hij is extreem zuinig en omdat hij niet groot hoeft te zijn ook lekker licht.

Foto: Eric Heupel (cc)

Crisis | Duurzaamheid kern van de oplossing

26 november 2008 , 17:00 , door Ippekrites

Verzadiging aan de vraagzijde en overcapaciteit aan de aanbodzijde, het zijn niet direct omstandigheden die aanwakkeren van de vraag als oplossing aantrekkelijk maken. Vroeg of laat zal immers de rekening betaald moeten worden. En juist daar heeft kredietverstrekkend Terra nu geen vertrouwen meer in, dat de rekening een keer betaald zal worden. Het is duidelijk dat beproefde recepten uit het verleden geen garantie voor de toekomst meer bieden.

Tegelijk staat de wereld voor de enorme uitdaging om een oplossing te vinden voor de dreigende energiecrisis. Die oplossing moet blijvend zijn. Het is niet aantrekkelijk om elke zoveel jaar in een economische crisis te raken omdat de volgende energiebron ook dreigt op te drogen. En nu zitten we eindelijk in een tijdperk waar duurzame oplossingen binnen handbereik komen. De tijd lijkt er helemaal rijp voor.

Windenergie is het bekendste voorbeeld van de duurzame technologie. Op onze breedten is het voorlopig ook de meest voor de hand liggende. Maar het moet zeker niet de enige energiebron zijn. Bij windstilte zullen allerlei basale processen door moeten kunnen draaien. We zullen dus echt alle registers open moeten trekken en naast windenergie moeten werken aan complementaire energiebronnen als zonne-energie, getijdenenergie, aardwarmte en toekomstdromen als ionenwisselaars en katalytische omzettingsprocessen.