Hulspas weet het | Een vis in je hoofd

Stress! Het is weer terug! U en ik dachten natuurlijk dat stress verdwenen was. Eerst opgevolgd door het fenomeen burnout en dat is, ten tijde van de kredietcrisis, in de vergetelheid geraakt. We hadden er geen tijd meer voor. Duizenden raakten hun baan kwijt, duizenden moesten in het onzekere bootje van de ZZP stappen – kut allemaal, maar klagen over stress? En nu is daar Van Big Bang tot burnout, van Wilma de Rek en Witte Hoogendijk. De stress is nooit weggeweest, zeggen de auteurs. Het is zelfs erger geworden. Door de sociale media, bijvoorbeeld. Dat is echt héél erg, als ik Hoogendijk mag geloven (in de NRC van afgelopen zaterdag): 'Vroeger moest je voor een shellshock naar het slagveld. Nu wordt dat slagveld door de techniek aan huis beziorgd.' Zelden zal een groep oorlogsslachtoffers postuum zó diep vernederd zijn. Maar het niet alleen aan de techniek, het ligt ook aan de biologie, beweren de auteurs. Ons brein heeft zich namelijk evolutionair niet aangepast. Diep in het brein is ooit iets stil blijven staan. Ik citeer weer uit de NRC van afgelopen zaterdag. Hoogendijk legt uit dat hij gepromoveerd is op een minuscuul stukje brein dat met de fight or flight respons te maken heeft. De angst-schrik-reactie dus. Dat onderzoek gaat vér terug, zo maak ik op uit de eerste zin: 'Honderden miljoenen jaren geleden bleek het bij vissen al aanwezig. Daar huist de flight or fight respons die ervoor zorgde dat de vis op scherp stonden bij een tegenstander of op de vlucht sloeg als er een roofvis naderde. Datzelfde archaïsche stress-respons systeem is ook bij mensen actief. En daar kun je behoorlijk last van hebben. We zijn oude opgelapte auto's, met een alarmsysteem dat veel te vaak en te snel afgaat. Want wij worden allang niet meer bedreigd door roofdieren. De meeste stressoren zij bovendien ingebeeld. Aan de meeste dingen waar we ons druk over maken, kunnen we niets doen. Het is goed om je te realiseren: “Ik voel stress omdat ik me zorgen maak om de atoomoorlog. Maar nu gaat er in mijn hoofd dus een vissenalarm af.”' Het is goed om u te realiseren dat dit grote kolder is. Ten eerste haalt Hoogendijk hier de flight-or-fight respons en chronische stress door elkaar. De eerste is een aciute reactie op een acuut opdoemende dreiging. Stress is een gevoel van onlust veroorzaakt door onaangename cognitieve processen. Dat kan zijn: honger, pijn, angst voor baanverlies, gejaagd zijn, angst voor ziekte – angst voor de atoomoorlog als je wilt. En wellicht kun je een deel van die processen 'ingebeeld' noemen, al is dat begrip natuurlijk nutteloos want ook al vindt de dokter je stress flauwekul, ze is nog steeds even reëel. Die chronische stressoren zijn heel iets anders dan plots in de zintuiglijke wereld opdoemende gevaren (die om een fysieke flight or fight reactie vragen). De afwikkeling daarvan verloopt via heel andere neurologische wegen. Hoogendijk weet vast veel van het flight-or-fight systeem, maar echt relevant lijkt me dat niet. En dan die merkwaardige stelligheid over dat stukje brein. Het zou archaïsch zijn, want het reageert te snel. En dat komt omdat we ooit een voorouder hadden die een vis was. Waarom een vis? Had hij geen andere verre voorouder de schuld kunnen geven? Hoe weet Hoogendijk dat dat stukje brein bij vissen veel vaker alarm sloeg dan bij alle andere voorlopers van wat de mens zou worden? Bij welke vis heeft hij dat honderden miljoenen jaren geleden geconstateerd? En wat gebeurde er daarna? kan hij uitleggen hoe het komt dat dat stukje brein in de loop van honderden miljoenen jaren, van soort naar soort, nooit tot rust is gekomen? Zat er nou écht geen enkele relaxte missing link tussen? In die honderden miljoenen jaren is het brein op alle mogelijke manieren geëvolueerd. Onherkenbaar veranderd. Het heeft allerlei vaardigheden ontwikkeld en verloren. Want ook in het opruimen van nutteloze onderdelen is de evolutie sterk. Stress is lastig en schadelijk. Me dunkt dat de evolutie, als het de kans kreeg, korte metten maakt met een niet-functionerend 'vissig' alarmsysteem. Maar nee, Hoogendijk weet het zeker. Het komt door de vis. Nu zult u de hier zo onheus bejegende hoogleraar wellicht willen verdedigen met de opmerking dat ál onze evolutionaire voorlopers wél behoefte hadden aan dat overgevoelig alarmsysteem – maar wij niet want we hebben geen natuurlijke vijanden. Maar dan keer ik ten eerste even terug naar mijn eerste opmerking. Stress is geen gevolg van het plotseling opdoemen van een tijger of een slag. Stres ontstaat zoals gezegd door chronische onaangename cognitieve toestanden. Voor opdoemende vijanden hebben we een ander neuraal systeem. En wat die natuurlijke vijanden betreft, die zijn we al enkele tienduizenden jaren de baas. In die tienduizenden jaren zijn de cognitieve systemen van het geslacht Homo flink veranderd. Grote fysieke veranderingen, maar zeker ook sociale én (dus) ook cognitieve. Ten gevolge van ordinaire natuurlijke selectie. Een natuurlijke selectie die ook met gemak een einde had kunnen maken aan een overspannen, schadelijk systeempje. Maar als we Hoogendijk mogen geloven heeft de evolutie ook de afgelopen tienduizenden jaren een stukje vis over het hoofd gezien. Ach, ik moet niet zo moeilijk doen. Het is een metafoor natuurlijk. Een therapeutisch sprookje om duidelijk te maken dat het niet jóuw schuld is als je last hebt van stress. Je faalt niet. Je wilt je graag aanpassen aan de moderne jachtige tijd, maar je brein, dat is zo ver nog niet. Geef de evolutie maar de schuld.

Door: Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

GroenLinks pleit voor kortere werkweek

GroenLinks pleit voor een kortere werkweek. Als er dan toch te weinig werk is, dan kan je het beter eerlijk verdelen dan de ene helft van de bevolking steun te laten trekken en de andere helft de stress in te jagen.

Er staan veel te veel mensen aan de kant en ondertussen is werken voor de mensen die wél een baan hebben haast topsport geworden. We moeten het werk dat er is eerlijker delen. Daar krijgen we allemaal meer zekerheid voor terug.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Politiek Kwartier | Beleid van werkloosheid en stress

COLUMN - Werkloosheid aan de ene kant en stress aan de andere kant: een ziekmakende tweedeling. De politiek doet alsof het niet anders kan. Maar dat kan wel.

Sinds eergisteren zijn we een staatssecretaris armer. De man leek geen controle te kunnen krijgen over de organisatie van de belastingdienst. Helaas, maar volgens mij had niemand dat onderhand nog gekund.

De belastingdienst moet flink bezuinigen, maar in plaats van taken af te moeten stoten krijgt het er juist controletaken bij. De belastingdienst moet dus alles tegelijk doen. Betere controles uitvoeren, een gelijkblijvende service leveren én een reorganisatie doorlopen. En allemaal met minder budget.

Deze combinatie lijkt me onmogelijk. Efficiënter werken kan, maar reorganiseren kost tijd en geld. En dat is er niet.

De belastingdienst is hier niet de enige in. Dit soort doelstellingen worden de meeste (semi-)overheidsorganen en non-profitorganisaties opgelegd. Het heeft niet alleen invloed op de dienstverlening, maar ook op het personeel. In mijn omgeving zie ik veel mensen die geen avond meer thuis zijn, omdat ze op een afgeslankte werkvloer het werk van hun wegbezuinigde collega’s erbij gekregen hebben. De andere kant van de crisis.

Ondertussen weten we: eenderde van het ziekteverzuim wordt veroorzaakt door stress op het werk. Sterker nog: stress zou zelfs de verklaring kunnen zijn voor de helft van al onze gezondheidsklachten. Daarom luidde Asscher vorige maand de alarmklok. Hij wil hier een maatschappijbrede discussie over.

Foto: bottled_void (cc)

Stress in the city

ACHTERGROND - Zijn mensen die in de stad wonen meer gestrest dan mensen op het platteland? Hoe komt dat, en is er iets tegen te doen? 

Steeds meer mensen hebben last van langdurige stress, met alle gevolgen voor functioneren en ziekteverzuim van dien. Onderzoek naar de oorzaken en gevolgen van stress, uit diverse wetenschappelijke disciplines, maakt duidelijk hoe complex stress is en op hoeveel lichaamssystemen het invloed heeft.

Voordat stress de schuld krijgt van allerlei nadelige effecten, moet benadrukt worden dat stress een heel nuttig fenomeen is. In een stressvolle situatie bereidt het lichaam zich voor op actie: afgifte van stresshormonen zorgt ervoor dat je zintuigen op scherp komen te staan en dat bloed naar je spieren en je longen gaat. Deze reacties vergroten de kans op overleven, bijvoorbeeld omdat je zo beter kunt vechten of vluchten. Best handig.

Een gezonde stressreactie dooft weer uit, zodat alle lichaamsfuncties weer terugkeren naar een normale situatie. Als stress voort duurt heeft dit echter allerlei nadelige lichamelijke effecten.

Onlangs vatte Nature de huidige stand van onderzoek naar diverse biologische aspecten van stress en veerkracht samen. De conclusie: er is niet één oorzaak of één gevolg van stress, maar een ingewikkeld samenspel van genetische en omgevingsfactoren, waarbij oorzaak en gevolg niet altijd duidelijk zijn. Voor eenduidige oplossingen is het nog te vroeg, maar zeker is dat voortdurende stress niet met een gerust hart genegeerd kan worden.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Wat doet stress met je lichaam?

Leuke animatie waarin uitgelegd wordt wat stress met het menselijk lichaam doet, én hoe je het tegen kan gaan. Tip: een gezellige vrijdagmiddagborrel na een drukke werkweek kan geen kwaad!

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Enemy of the State

Het zal je maar gebeuren: je zit rustig te wachten tot je het vliegtuig kunt boarden, als je in de vertrekhal wordt aangeduid als gezocht door de politie. Geen paniek, het is slechts een reclame voor Nivea deodorant.

Via VanderLubben.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.