Arbeidsethos: niet bij werk alleen

Je hebt soms van die mensen die zeggen dat ze niet zoveel hebben met het woord “links” en meer met de term “progressief”. Met links kunnen ze niet zoveel: ze willen over grenzen heen kijken, dynamiek, toch? Ik heb zelf een haat-liefde verhouding met de betekenisloze term “Progressief”. Maar een ding weet ik zeker: je kan je niet achter de term “progressief” verschuilen.

Onduidelijk is de term ‘progressief’ zeker. Progressief kan grofweg drie betekenissen hebben in de Nederlandse situatie: seculier (in tegenstelling tot religieus), multiculturalistisch (in tegenstelling tot monocultureel) of hervormingsgezind op sociaal-economisch terrein (in tegenstelling tot behoudend). Die drie dingen vallen niet samen: er is geen partij die verzorgingsstaat wil houden als hij is, monocultureel is en religieus. Aangezien er praktisch geen verschil tussen partijen die we traditioneel tot links rekenen en voorstander zijn van de multiculturele samenleving (SP, GL, PvdA, D66) is dit geen interessant verschil.

Laten we er ook vanuit gaan dat progressiviteit op religieus gebied, niet een vervanger is standpunten op een veel breder scala aan onderwerpen. Dan rest dus maar een interpretatie van progressief: het gaat om hervormingsgezindheid op sociaal-economische onderwerpen, combineer dat met een internationale, pro-Europese oriëntatie en individualisme op culturele onderwerpen, en dan heb je de progressieve ideologie.

Nederland heeft een bicameraal stelsel, een parlement met twee kamers. De facto betekent dat dat wat is voorbesproken door professionele politici in de Tweede Kamer nog een keer wordt besproken door amateurs in de Eerste Kamer. Alleen in uitzonderlijke gevallen doet de Eerste Kamer er echt toe. In de rest van tijd voeren professoren hoogdravende debatten die uiteindelijk maar beperkt invloed hebben op het beleid.

Dat heeft twee redenen: ten eerste heeft de Eerste Kamer vaak eenzelfde samenstelling als de Tweede Kamer. Beide zijn gekozen met evenredige vertegenwoordiging. De een direct en de ander indirect. Omdat er dezelfde verhoudingen zijn, zal de uitkomst van de besluitvorming niet sterk verschillen. Alleen omdat er nu in de Tweede Kamer een meerderheid over rechts is, terwijl er in de Eerste Kamer geen rechtse meerderheid is: verschil in samenstelling is cruciaal voor een werkend bicameraal stelsel. Daarnaast beperken de rechten en de middelen van de Eerste Kamer het vermogen van de Eerste Kamer om een stempel te drukken op de politiek. Het gebrek van een recht van amendement, amateur-politici die nauwelijks ondersteuning hebben. Van hen kun je niet verwachten dat ze een stempel kunnen drukken op de politiek. Als de twee kamers allebei bestaan uit professionele politici met vergelijkbare rechten.

Ik vind het belangrijk om moreel te handelen. Ik probeer de keuzes die ik maak in mijn persoonlijke leven, waar het gaat om bijvoorbeeld kleding, eten, transport en energie te laten leiden door morele overwegingen: ik wil niet verantwoordelijk zijn voor het lijden van mensen en dieren, of voor de vervuiling van de Aarde.

Binnen de ethiek bestaan er twee grote scholen: de een legt de nadruk op het na leven van regels en de ander op het nastreven van geluk. Ik ben zeker georienteerd naar het eerste. Ik geloof dat moraliteit schuilt in een leven gebaseerd op principes. Deze traditie, waarvan Kant de belangrijkste exponent is, legt de nadruk op de vraag of de principes waar je je aan houdt universialiseerbare wetten zouden kunnen zijn: dat is als iedereen zo zou handelen, wat zou er dan gebeuren? Met name op groene thema’s is het duidelijk dat als alle mensen zich niet houden aan de regels die ik probeer na te leven (geen auto, geen vlees, groene energie, geen leer), het voortbestaan van de wereld zelf in groot gevaar is.

Hierin schuilt echter een probleem: voor zover er filosofische morele scholen bestaan, leggen deze allemaal een grote nadruk op universaliteit: iedereen moet je regels kunnen na leven of met je handelingen moet je het geluk van allen vergroten. Deze scholen hebben universele pretentie: ze zijn gebaseerd op het idee dat iedereen zich aan deze morele principes zou moeten houden. Dat is een probleem voor mijn politieke liberalisme. Mijn conceptie van rechtvaardigheid is gebaseerd op een notie van morele aporie: we weten niet wat het beste leven voor iedereen is, en daarom moet de overheid neutraal zijn ten opzichte van ideeeuml;n van het goede leven. Maar ik weet heel goed wat het beste is. Ik kies namelijk voor mijn eigen ethiek, niet omdat het nou zo goed past bij mijn voorkeuren, maar omdat dit regels zijn waar iedereen zich aan zou moeten kunnen houden. Ik vind het moreel onjuist om dieren te doden. En eigenlijk vind ik dat iedereen dat zou vinden.

De formaties van de provincies verlopen iets anderss dan ik had voorspeld. Wat mij het meest verbaasd heeft is de deelname van de SP in de onderhandelingen in Zuid-Holland (VVD/CDA/D66/SP) en Noord-Brabant (VVD/CDA/SP). Ik had brede colleges voorspeld met CDA, VVD, D66 en PvdA in plaats van dat de SP mee zou gaan regeren. Maar eigenlijk mag het mij niet verbazen: als sinds 2010 regeert de SP in Leiden met het CDA, VVD en D66. Ook in Alkmaar is er nu een college van SP met CDA, VVD en zelfs Trots en de Onafhankelijke Partij Alkmaar.

In het nieuwe politieke landschap waar de PVV met haar extreme standpunten een groot deel van het electoraat buitenspel zet, zijn er veel mogelijkheden. Een daarvan wordt Roti genoemd, een college van CDA/VVD/D66/GL, zoals nu in Utrecht wordt geprobeerd. Een college van hervormers. Een andere variant is dus Rode Roti, roti met tomaat. De centrale vraag is waarom? Waarom zou de SP over rechts gaan formeren? De SP presenteert zich misschien wel als het laatste linkse alternatief van Nederland: linkser als GL met haar hervormingsagenda en linkser als de PvdA, wiens liberale flirts misschien wel het raison d’etre van de SP zijn.

(Bijna) iedere partij wil regeren. En misschien als je zolang in de oppositie hebt gezeten als de SP wordt je wel wat compromis bereider. Maar je zit in de politiek om iets te bereiken. Wat heeft de SP dan te zoeken bij rechts? Op gemeentelijke en provinciaal niveau spelen ruimtelijke ordening en verkeer een prominentere rol dan in de landelijke politiek. En hierin wil de SP nog wel eens uit populisme of pragmatisme niet per se kiezen voor een koers die door door GroenLinks of zelfs de PvdA als groen zou worden bestempeld. Kijk maar naar het rekeningrijden: de SP verzet zich samen met de VVD en de PVV hiertegen, terwijl dit de manier is om files te voorkomen en luchtvervuiling tegen te gaan. Of neem de Leidse RijnGouwe Lijn. De SP kies daarvoor gemakkelijk tegen zijn.