Er is de laatste jaren veel te doen over ons koloniale verleden. Kunst op Zondag verkende de uitingen van het koloniale verleden in musea en in andere kunstvormen in ons land. Er zijn talrijke exposities, boeken en theatervoorstellingen ontwikkeld rondom het koloniale verleden. Een speurtocht leverde vele verwijzingen op. Wat weet jij van onze koloniale geschiedenis?
Het koloniale verleden in de musea
[caption id="attachment_338110" align="aligncenter" width="450"] Omslag van de biografie Anton de Kom.[/caption]
Anton de Kom in het Openluchtmuseum
In 2020 kreeg de Surinaamse schrijver, verzetsstrijder, antikoloniaal denker, dichter en mensenrechtenactivist Anton de Kom (1898-1945) een eigen venster in de Canon van Nederland. In 1934 kwam zijn boek ‘Wij slaven van Suriname ’uit. Dit werk is een aanklacht tegen racisme, uitbuiting en koloniale overheersing. Anton de Kom was de eerste schrijver die de geschiedenis van Suriname vanuit een niet-westers perspectief beschreef. De Kom streed voor een menswaardig bestaan. Hij kwam niet alleen op voor zijn landgenoten die onderdrukt werden, maar voor iedereen die lijdt onder uitbuiting en onderdrukking. Zijn inzet én strijd werden door de heersende partijen in zowel Suriname als in ons land niet gewaardeerd. Sterker nog hij werd als een gevaar voor de samenleving gezien. Ondanks de toenemende druk van de machthebbers, gaf De Kom niet op. Nu is er een tentoonstelling waarin zijn gedachtegoed aandacht krijgt. In het Openluchtmuseum ontdek je wie Anton de Kom was, hoe hij leefde en werkte. De Surinaamse kunstenaar Ken Doorson heeft speciaal voor deze expositie het kunstwerk 'Papa de Kom' gemaakt.
De Anton de Kom tentoonstelling is tot eind 2022 te zien in het Openluchtmuseum in Arnhem.
https://youtu.be/K02XtEPLOSA
Video Kara Walker bij de tentoonstelling ‘A black hole is everything a star longs to be’
Kara Walker in De Pont
Collega Joke de Wolf had me gewaarschuwd: “Kara Walker in De Pont in Tilburg is zware kost”. Gruwelijkheid en intimiteit komen samen in haar kunst. Kara Walker (Stockton, Californië, 1969) geeft in haar werk haar perspectief op de geschiedenis. In deze verhalen staan slavernij, racisme en seksisme centraal. Waarom wil ik dan toch naar Tilburg? Omdat de vertellingen van Walker een groot publiek verdienen. Onze aandacht voor de gruwelijkheid en intimiteit die zij deelt, opent de deur naar meer begrip en empathie. A Black Hole is Everything a Star Longs to Be is nog tot en met 24 juli 2022 te ontdekken in De Pont in Tilburg.
https://youtu.be/KgetJko9zkY
Video David Van Reybrouck – 50ste Huizingalezing 2021 'De kolonisatie van de toekomst. Leven aan de vooravond van de klimaatcatastrofe'.
Revolusi in het Rijks
De Vlaamse cultuurhistoricus en schrijver David Van Reybrouck (Brugge, 1971) schreef een monumentaal werk over de vrijheidsstrijd in Indonesië. Vijf jaar lang onderzocht hij onze betrokkenheid bij de strijd in Indonesië. Hij sprak onder andere met honderden mensen uit Indonesië, Japan en Nederland. In een interview in Trouw (29 november 2020) spreekt de auteur zijn verbijstering uit over het gebrek aan historisch besef int ons land. Zijn vuistdikke boek was de opmaat voor de tentoonstelling Revolusi in het Rijksmuseum.
[caption id="attachment_332157" align="aligncenter" width="450"] Heden van het slavernijverleden, entree expo © foto Wilma Lankhorst.[/caption]
Heden van het slavernijverleden in het Afrika Museum
De looptijd van de tentoonstelling ‘Heden van het slavernijverleden’ in het Afrika Museum in Berg & Dal bij Nijmegen is verlengd t/m 21 augustus 2022. Dat is goed nieuws, deze tentoonstelling geeft op een overzichtelijke en interactieve manier weer hoe ons slavernijverleden er uit ziet. Naast een stevig stuk geschiedenis, richt deze tentoonstelling op het nu. Weet jij hoe ons koloniale verleden in het leven anno van 2022 in ons land doorleeft? Ontdek het in het Afrika Museum. Lees ook: Kunst op Zondag verkent online archief Surinaamse school en Kunst op Zondag leest Slavernij.
https://youtu.be/-Zz0H2T2rwo
Video Ons Land
‘Ons land, De kolonisatie, Generaties en Verhalen’ Museum Maluka
In het Haagse Museum Sophiahof is nu in de semipermanente tentoonstelling ‘Ons land, Dekolonisatie, Generaties en Verhalen’ te zien. De tentoonstelling Ons Land gaat over de Nederlandse koloniale geschiedenis in de Oost. Je ziet ook hoe deze geschiedenis nu nog altijd doorwerkt in onze samenleving. Je hoort de verhalen via de stemmen van acht families. De makers geven aan dat de tentoonstelling niet neutraal is, dat het verhaal niet compleet is en niet af. Het is een momentopname in een voortgaand proces van bewustwording. Deze expositie is het tweede gezamenlijke project van het Moluks Historisch Museum (Museum Maluku) en het Indisch Herinneringscentrum. Beide centra hebben onderdak gevonden in Museum Sophiahof. Museum Maluku is geopend van dinsdag t/m zondag van 11.00 tot 17.00 uur. De Museumkaart is geldig in dit museum.
Boeken met koloniale wortels
https://youtu.be/0I-Q76sxmA4
In de literatuur gaat de koloniale geschiedenis verder dan exclusief onze nationale geschiedenis. Naast Suriname en Indonesië vormt ook de raciale geschiedenis in de Verenigde Staten een sterke inspiratiebron. In verschillende boeken van Annejet van der Zijl (Oterleek, 1962) speelt ons koloniale verleden en rol. In de best seller Sony Boy (Annejet van der Zijl), maken we kennis met onze gedeelde geschiedenis met Suriname. In 1928 gaat de Surinaamse student Waldemar Nods in Den Haag op kamers. Zijn hospita, Rika van der Lans, een Hollandse vrouw, is gescheiden en heeft vier kinderen. Er laait een groot schandaal op als Rika een halfjaar later zwanger blijkt te zijn van Waldemar. Ondanks de armoede en de discriminatie lukt het hen een gelukkig bestaan op te bouwen met hun zoontje Waldy, alias Sonny Boy. Dit geluk wordt wreed verstoord als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt.
https://youtu.be/t5oxfZUvm8E
Video interview Annejet van der Zijl over Fortuna’s Kinderen
Fortuna’s Kinderen
In ‘Leon & Juliette’ (Boekenweekgeschenk 2020) licht Annejet van der Zijl een stukje van de sluier op van de koloniale geschiedenis in de zuidelijke staten van Noord-Amerika. Het is 1820 als een Nederlandse jongen, Leon Herckenrath, zijn verarmde vaderland ontvlucht. Hij is op zoek naar het grote geld in de Nieuwe Wereld. In zijn nieuwe woonplaats Charleston is het de normaalste zaak van de wereld dat hij een zwart meisje, Juliette, koopt voor huishoudelijk werk. Dat hij haar koopt, is voor de gemeenschap geen probleem. Maar door voor haar te kiezen brengt Leon de wereld om hen heen in ‘gevaar’. Dit geschenk was de opmaat naar een groter werk ‘Fortuna’s kinderen’ dat nu overal in de boekwinkels ligt. In Fortuna’s kinderen beschrijft Van der Zijl een twee eeuwen omspannende familiegeschiedenis. Het verhaal gaat over mensen die hun leven niet laten begrenzen door risico’s en hun liefde niet door huidskleur. Ontdek zelf hoe verrassend actueel dit thema nu is.
[caption id="attachment_338115" align="aligncenter" width="450"] Mrs. Degas, roman van Arthur Japin © foto Wilma Lankhorst.[/caption]
De speurtochten van Arthur Japin
In Mrs. Degas beschrijft Arthur Japin (Haarlem, 1956) beknopt de situatie rondom de katoenproductie en verkoop in New Orleans en de jaren na de Burgeroorlog in Amerika (1861-1865). Deze maatschappelijke ontwikkelingen laat Japin ons zien door de ogen van de familie van de Franse schilder Edgar Degas. In 1997 brak Japin door met zijn versie van het leven van de twee prinsjes in De zwarte met het witte hart. Aan de publicatie van dit boek ging tien jaar onderzoek vooraf. Japin bezocht onder andere Afrika, Weimar en Indonesië.
https://youtu.be/UOdn7NS5P8M
Video Colson Whitehead
De ondergrondse spoorweg
In De Ondergrondse Spoorweg beschrijft de zwarte auteur Colson Whitehead (New York City, 1969) het verhaal van de tot slaaf gemaakte en later voortvluchtige Cora Randall. Het is een historische roman over slavernij, en een allegorie op hedendaags racisme. Whitehead beschrijft een clandestien netwerk (smokkelroutes) waarmee halverwege de negentiende eeuw slaven uit het Zuiden van Amerika naar het vrije Noorden en Canada probeerden te ontsnappen. In het kader van de Amerikaanse verkiezingen in het najaar van 2020 werd dit boek en het opkomend racisme in Amerika veelvuldig besproken. In een interview in Buitenhof (najaar 2020) gaf Whitehead aan dat hij bij raciale gelijkheid eerder veranderingen zag dan voortgang.
https://youtu.be/BZd2vcJD8b4
Anneloes Timmerij leest voor uit ‘De mannen van Maria’
Focus op Indonesië
In ‘De Mannen van Maria’ (2020) neemt Anneloes Timmerij haar lezers mee naar de ‘gouden jaren’ van de VOC in Indonesië. In 1625 stapt de dan 18-jarige Maria van Aelst aan boord van een van de VOC -schepen met als bestemming Batavia. Ze gaat als ‘stoofpeertje’ dat wil zeggen dat van haar wordt verwacht dat ze zo snel mogelijk bij een Nederlandse echtgenoot in Batavia voor nageslacht zal zorgen. Maria trouwt twee maal en beide keren overlijdt haar echtgenoot relatief snel na het huwelijk. In 1630 trouwt ze met Antonio van Diemen. Haar man maakt een snelle carrière in Batavia en Maria lift als zijn partner mee op dit succes. Ze ontwikkelt ook haar eigen zakelijke talent. Na de dood van Diemen gaat Maria terug naar Nederland. In 1674 kijkt ze op haar sterfbed terug op haar leven en de rol van de VOC in Indonesië: “We gingen om te baren, verscheept op bestelling van de heren ginds, zeven meisjes die vaak nog niet eens waren gekust."
Indische wortels van Timmerij
Anneloes Timmerij (Amsterdam, 1955) heeft vanuit de familie van haar moeder Indische wortels. Voor haar boek ‘Indisch zwijgen’ is Timmerij enkele maanden op West-Java geweest. Ze logeerde dicht bij de plek waar haar moeder, grootmoeder en de rest van haar familie opgroeiden. Haar moeder praat alleen wanneer het strikt noodzakelijk is. Dit was ook het geval met haar oma. De familie wordt bijeen gehouden door zeven zusters, de tantes. Bij het overlijden van iedere tante vervaagt er een stukje Indië.
https://youtu.be/ytNQFja9cj0
Trailer ‘Het vergeten verhaal’
Dubbelroman: Het vergeten verhaal
De jaren 1946-1950 in Indonesië vormen ook het decor voor de eerste dubbelroman van Anneloes Timmerij en haar partner Charles den Tex (Australië, 1952) in ‘Het vergeten verhaal’ (2014). De hoofdpersonen Lienke en Guus Hagers zien elkaar als dé liefdes van hun leven. Ze wonen in Nederlands-Indië. Als de Tweede Wereldoorlog ook Nederlands-Indië in de greep krijgt, verliezen zij alles wat ze hadden én elkaar. Lienke en haar familieleden worden door de Japanners gevangen genomen. Via hun ervaringen lees je wat er in de interneringskampen gebeurde. Juist dit ingezoomde perspectief geeft dit verhaal een indringende sfeer.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst.
Beelden van de koloniale bezetters in Nederlands Indië omstreeks 1938
Daar eenmaal aangekomen, wordt Theodoor heel afwerend, stuurs en nors. Wanneer Nelly zwanger is, stuurt Theodoor haar alleen naar de stad. Als ze terugkomt, blijkt dat Theodoors inlandse minnares, die al voor Nelly Theodoor leerde kennen een kind van hem heeft gebaard, het heft in handen te hebben genomen. Uiteindelijk vergiftigt die minnares Theodoor per ongeluk (eigenlijk was het de bedoeling Nelly te doden) en zichzelf expres. Het komt met Nelly allemaal goed – ze trouwt een degelijke, Hollandse man. Maar dat ‘lief’ gebeurt al eigenlijk niet meer in de tropen.