De grenzen van fictie

Een schrijver kan een wereld verzinnen waarin draken rondlopen, of waarin de wetten van de zwaartekracht worden getart, of een wereld waarin vrijwel iedereen een verdorven persoon is. Maar een wereld waarin onze moraal niet geldt, dat wordt lastiger, stellen Daniel Altshuler en Emar Maier in een nieuw artikel in het Journal of Semantics. Neem het volgende verhaaltje: Jozef was een jongetje dat het leuk vond om katten dood te treiteren. Zijn vader waarschuwde: ‘Doe dat niet meer, of je krijgt straf.’ Maar hij draaide zich nog niet om, of, hup, Jozef had alweer een jong poesje in de brand gestoken. Net goed, rotbeesten. (Ik heb eerder over dit verhaaltje geschreven toen ik een proefschrift besprak van een van de promovendi van Emar Maier.) De kwestie zit hem in de laatste zin Net goed. Je kunt er als lezer eigenlijk niet aan dat de schrijver hier een wereld heeft geschapen waarin het inderdaad echt moreel juist is om in het wilde weg katten om het leven te brengen. De natuurwetten kun je kennelijk ombuigen, maar morele wetten niet. Wat wel kan, en de strategie de de gemiddelde lezer daarom vrijwel gedachteloos doet: dat vreemde oordeel toeschrijven aan een personage. Een moreel verdorven personage bedenken is kennelijk makkelijker dan een moreel andere wereld. De manier waarop je als lezer het oordeel aan een personage toeschrijft kan soms zijn door een zin te duiden als een indirecte rede: je interpreteert dan “Net goed” als een gedachte van Jozef. Het alternatief is dat je aanneemt dat de verteller het verdorven morele oordeel voor zijn rekening neemt. Die verteller heeft zich in de eerdere zinnen weliswaar niet expliciet laten kennen, maar door dat vreemde morele oordeel ga je er toch ineens vanuit dat hij er is. De vergelijking met natuurwetten is hier dus interessant. Een vreemde schending van de natuurwetten impliceert niet per se dat je ineens denkt dat de verteller zich kennelijk vergist. Jozef was een jongetje dat het leuk vond om te vliegen. Zijn vader waarschuwde: ‘Doe dat niet meer, of je krijgt straf.’ Maar hij draaide zich nog niet om, of, hup, Jozef hing alweer een meter boven de grond. Jongetjes kunnen dat. Het is natuurlijk mogelijk dat we hier te maken hebben met een leugenaar of iemand die niet weet hoe de natuurkunde werkt, maar normaliter lezen mensen een dergelijk fragment als een vorm van fantasy. Dat wordt overigens alweer anders als de natuurwetten zo worden gebogen dat de logica in het geding lijkt. Jozef boog zich onder de tafel. Daar lag een vijfvingerig boomblad. Dit was het ovaal dat ze zo nodig hadden. Dat een vijfvingerig boomblad als een ovaal kan gelden is zo bizar dat het er niet zo gemakkelijk in wil. Ook hier wordt het verleidelijker om aan te nemen dat Jozef – in de directe rede – krankzinnig is, of dat dit een verhaal is dat wordt opgedist door een gek. Nog een situatie waarin je aanneemt dat het oordeel moet komen van een personage of een verteller (die natuurlijk ook een soort personage is) is bij esthetische oordelen: Jozef zong iedere dag 700 coupletten van Een potje met vet. Het was het mooiste lied uit de geschiedenis van de mensheid. Zo’n oordeel zegt ofwel iets over de eigenaardige esthetica van Jozef, of dat van de verteller van het verhaal. Je leest het niet als een verhaal over een wereld waarin een potje met vet inderdaad het mooiste lied uit de geschiedenis van de mensheid is. Je kunt van allerlei werelden verzinnen, maar de lezer gaat niet altijd met je mee. In plaats van aan te nemen dat er een wereld is met een andere ethica, esthetica of logica, gaat hij op zoek naar een personage waaraan die buitenissigheden kunnen worden toegeschreven, om de wereld toch weer recht te strijken.

Foto: Maria Willems (cc)

Dirkswoud krijgt een kerncentrale  

COLUMN - Ondanks dat verschillende milieuorganisaties het totaal (‘krankzinnig, volslagen idioot’) onverantwoord noemen, heeft het nieuwe kabinet Rutte IV besloten tot het bouwen van twee nieuwe kernenergiecentrales. Dirkswoud is door het nieuwe kabinet aangewezen als locatie voor de bouw van Centrale ‘De Vaandeldrager’.

Verslaggever Tom de Vroeg van De Dirkswoudenaer, trof de burgemeester van Dirkswoud, mevrouw Hagemeijer, CDA, die net haar fiets op slot zet aan de Robert Ankerbrug. En zij reageerde niet verrast. 

‘Ja, Dirkswoud krijgt een kerncentralepark aan de Zuidervaart, daar hadden we al een aantal hectare gereserveerd voor het nieuwe Bedrijvenpark, De Wetering Stroom(t) II, maar Dirkswoud heeft vanaf vandaag andere prioriteiten. Hogerhand heeft gesproken en heeft besloten. Er was oppervlaktewater nodig, liefst stromend. En de Zuidervaart stroomt altijd, als Henk Hogenkamp, de Dijkgraaf, de voorzitter van het Waterschap, en tevens mijn zwager, de sluizen op tijd openzet. Op verjaardagen en met Sint wordt hij altijd Watergraaf genoemd. Dat is omdat hij niet echt piest in het bier. Een kleine smet op hem is wel dat hij in ’80 op de dijk zat in Dodewaard. Tegen dit, tegen dat, weet u wel. Maar gelukkig is hij veranderd. Wij gaan hier toch voor een centrale van 500 MW per jaar. Op reikwijdte en detailniveau moeten we het nog finetunen, maar we hebben in De Raad alle vertrouwen in een glorende toekomst.’

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-11-2022

In Dirkswoud daar staat een huis

COLUMN - Er is een huis gekraakt in Dirkswoud. Eigenlijk is het een schuur, maar het pand is gekraakt en wordt bewoond door de heer Bert van der Velden, voorheen woonachtig aan de Noorderzij 24, kweker, bollenboer en fluisterbootjesverhuurder in het seizoen. De sympathieke tuinbouwer en bootjesverhuurder heeft begin deze maand zijn intrek genomen in de schuur aan de Zuidervaart. En omdat kraken een novum is voor Dirkswoud, maakte de Dirkswoudenaer een afspraak met deze wetsovertreder.

‘Mijn vrouw heeft mij onlangs verlaten’ valt Bert van der Velden met de deur in huis. ‘Of nou ja, eigenlijk ik haar’ corrigeerde hij zichzelf, ‘want zij woont nog steeds in ons huis aan de Noorderzij, en ik ben feitelijk degene die verhuisd is, maar zij wilde van mij af. Zij wil meer wereldser leven. En dat is niets voor mij. Dus ben ik weggegaan. Nu ben ik een man alleen. Ik zie een vrouw als een daglelie, mooi, maar niet voor herhaling vatbaar. Mevrouw Nellie Daas van Fournituren, Kleinvak & Huishoudelijk Gemak, heeft mij van de week nog geïnviteerd om als haar partner mee te doen aan de pubquiz in café Amperzat, maar nee, ik weet hoe zoiets gaat, dus ik heb beleefd bedankt.’

Daglelie (Foto: Maria Willems, met toestemming)

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Mulisch en Donner: de mentopagus

Harry Mulisch in September 2006 (Foto: Flickr/ANS-online)Harry Mulisch is overleden. Ik heb het werk van Mulisch en in het bijzonder zijn ‘magnum opus’ De Ontdekking van de Hemel altijd zeer indrukwekkend gevonden. In het eerste deel van De Ontdekking van de Hemel vertelt Mulisch het verhaal van zijn eigen leven tijdens de jaren ’60 en ’70 en in het bijzonder zijn hechte vriendschap met Jan-Hein Donner, schaker, publicist en journalist.

Deze karakters heten in het boek Onno en Max. Max, gebaseerd op Mulisch zelf, is een erotomane sterrenkundige met een verwrongen Duits-Joodse achtergrond (met name in de familiegeschiedenis is de gelijkenis tussen Max en Harry zeer groot). Onno is een eigenzinnige taalkundige, uit een gereformeerde politieke familie, die voor de PvdA de politiek in gaat. Onno is deels gebaseerd op de schaker en publicist Jan-Hein Donner, het zwarte schaap uit de familie van minister Donner, alhoewel hij in zijn politieke carriere meer lijkt op Hans van Mierlo of Marcel van Dam, die ook tot de kring van Mulisch behoorden. Zij sluiten aan het begin van het boek een innige, intellectuele vriendschap. In levendige gesprekken in Amsterdam, Leiden en Cuba bespreken ze wetenschap, geschiedenis, politiek, geloof en filosofie. In dit fragment uit de verfilming (met een prachtige rol voor Stephen Fry die qua fysiek en persoonlijkheid sterk op Donner lijkt) kan je daar iets van zien. De gesprekken zijn gevuld met theorieën over de wereld, prachtige kleine beschouwingen van ontwikkelingen om hen heen, maar ook de ironisch-arrogante humor van met name Onno.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Het grote GC Zuid-Ossetië feitjes-topic

Opengeslagen boek (foto:flickr/flyzipper)

Goed, ook al is de oorlog misschien al voorbij, we werden en worden doodgegooid met feitjes, fictie en zuivere propaganda. In dit postje gaan we proberen zoveel mogelijk van die feitjes te checken op waarheid. Hoe gaat dit te werk? Geef in de comments een uitspraak, en waar deze wordt gedaan. Geef daarnaast, indien mogelijk, een bevestiging dan wel ontkrachting van de claim.

Als bewijs worden alleen onafhankelijke bronnen geaccepteerd. De redactie gaf alvast een kleine voorzet.

Claim: Georgië pleegde genocide.
Status: onbekend.

Claim: Rusland beschermt slechts Russische staatsburgers.
Status: dubieus/onjuist.

90% van de Zuid-Ossetische bevolking is inderdaad Russisch. Maar dat komt doordat Rusland de afgelopen 10 jaar paspoorten heeft uitgegeven alsof het snoepgoed was.

Claim: Georgië is de agressor.
Status: onbekend.

Beide partijen claimen dat zij niet begonnen.

Claim: Rusland probeert alleen maar de vrede te bewaren.
Status onbekend.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.