Goed volk | Funeraire cultuur en erfgoed

Het boek Historische moordkruisen in Nederland van funerair specialist en onderzoeker René ten Dam zette mij op het spoor van funeraire cultuur en funerair erfgoed, voor het gemak samen te vatten in de term funeralia, uiteraard eenzelfde soort woord als devotionalia. Het adjectief funerair komt van het Latijnse funebris: zaken en plechtigheden die tot de begrafenis behoren. Als tweede betekenis geven de woordenboeken minder positieve connotaties: "dodelijk, verderfelijk" en zelfs "betreffende mensenoffer". Funeralia staat ook in verband met het substantief funus (funeris), waarbij de lexica het erover eens zijn dat het slaat op de dood, sterfgevallen, begrafenisplechtigheden, lijkstoeten en lijken, ja zelfs op moorden, schimmen, ondergang en verderf.

Door: Foto: © Sargasso logo Goed volk
Foto: Alan Wilson (cc)

De B-25 Mitchell: vliegend erfgoed

COLUMN - Ook als we geen coronacrisis hadden, zou ik een flink deel van mijn tijd thuis werken. Dat gaat echter niet altijd even gemakkelijk. Als een vliegtuig overkomt, verlies ik concentratie. Dat geldt ook voor bouwvakkers of andere kabaal. Of, als ik zit te werken in de trein, voor geklets in de stiltecoupé.

Petities om de vliegbewegingen van Schiphol terug te brengen tot een aanvaardbaarder niveau, of om rolkoffers uit de Amsterdamse straten te weren, of om de stiltecoupés te voorzien van automatische schietstoelen voor mensen die blijven kletsen, zal ik ongezien tekenen. Geluidsoverlast veroorzaakt hart- en vaatziekten. Het RIVM schat dat we door onvoldoende bestreden geluidsoverlast elk jaar ruim tachtig extra doden hebben.

Ik sympathiseer dan ook ten diepste met de mensen in Gilze, die deze zomer klaagden over een B-25 Mitchell-bommenwerper. Die vloog nogal laag over en bleef laag overvliegen. “Je kunt buiten geen gesprek meer voeren als het gevaarte overkomt.” Heel herkenbaar. Ik zou een grap over luchtdoelgeschut maken als die grap niet al duizend keer gemaakt was.

Er is aan deze zaak een andere kant. De B-25 Mitchell is niet zomaar een bommenwerper. De Britse luchtmacht heeft deze Amerikaanse vliegtuigen tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikt om Duitse stellingen in Europa te bombarderen. Ook het 320 Dutch Squadron van de RAF vloog met dit type. De Militaire Luchtvaart van het KNIL heeft B25s gebruikt in Nederlands Indië en bij de bevoorrading van geïsoleerde dorpen na de Zeeuwse Watersnoodramp vloog de Marine Luchtvaartdienst met dit toestel. Dit is vliegend erfgoed.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Closing Time | Triohattalaha

Folklore heeft zijn waarde als historisch erfgoed. Het wordt wel leuk als het evolueert. Kijk en luister hier hoe het duo Stimmhorn het Zwitserse culturele erfgoed (de alpenhoorn en jodelen) op een hoger plan trekt.

Wie Triohattalaha wil meezingen: hier de tekst.

Loin’ deo – Ah!
Wobbendidend’ loin’ deo.
Hmmmm, däää! – Hmmmm, däää!
(x2)
loin’ deo – Ah!
Wobbendiden’ loin’ deo.
hm’ deo – Ah!
Leyo – Wobbendiden’ loin,
(2x)
Eyoioioi – Lideleyn
Ah! Ah!
(x3)
Eyoioioi – lideleyn,
Wobbediden’ loin – Ahhhh!
Burrlibabedibababedibabum, Burrlibabedibababedibabum, Burrlibabedibababedibabum, Burrlibabedibababedibabum, Burrlibabedibababedibabum, Burrlibabedibababedibabum, Burrlibabedibababedibabum, Burrlibabedibababedibabum, Burrlibabedibababedibabum,
Burrli, Burrli, Burrli, Burrli, Burrli, Burrli,
Loin’ de! – Loin’ de!
(x2)
Uh Ahhhhhhhh!
Dalahab, dalaha, delahalalalala!
‘Hab, dalahab, dalahalalalala!
‘Hab, dalahab, dalahalalalala!
‘Hab, dalahab dalaalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalalala
Dalahab, dalaha!
Dalahab, dalaha!
Dalahab, dalahab, dahalalalala!
Didihi, didihi, didihidididididi!
‘Hab, dalaha!
Dalahab, dalaha!
Dalahab, dalahab, dalahalalalala!
Didihi, didihi, didihi, didihi, hidididididididi,
didihi, di, dui,
didihi, di, dui,
didihi, di, di, di,
‘hab, dalaha!
Hooaaaaaauu!
‘hab, dalaha!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!
Hooaauu!

Foto: © Foto Henk 't Jong Huisje in La Roche copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Vakantiebestemming 2020 | Mediëval Zuid-Frankrijk

We hebben iets goed te maken. Op onze oproep om uw vakantiebestemmingen met ons te delen, reageerde ook Henk ’t Jong, die eerder een bijdrage leverde aan ons musea-zomerserie in 2016. Op niet te achterhalen wijze is zijn mail niet goed bij ons aangekomen. Nu het deze week toch nazomert alsnog zijn bijdrage.

Al jaren had ik een onbestemd gevoel tijdens en na onze vakanties in Zuid-Frankrijk. Sinds de kinderen de deur uit waren en ons werkzame leven in een langzame melt-down raakte, reden we elke zomer ruim 1100 kilometer naar de Provence, de Drôme of de Lot. We verbleven in ‘huisjes’, het liefst op het ‘platte’ land, maar niet te ver van een stadje waar we naar de Intermarché, de Leclerc of de Carrefour konden. We kookten er ons potje en dronken er ons wijntje, lazen veel en deden onze toeristische bezoekjes. Meestal was het mooi weer. In de huisjes lag altijd een flinke stapel foldermateriaal over wat er in de omgeving te zien was en de eerste ochtend, nadat we de nachtmerries van Lyon of de periferie van Parijs hadden proberen te vergeten, werkte ik die systematisch door.

Nou ben ik mediëvist, dus kastelen, kerken en historische stads- en dorpscentra zijn aan mij wel besteed. Ook musea over het leven in en de geschiedenis van een streek of gemeente bezoek ik graag. Bij ons in Nederland dan en in Engeland en in mindere mate in Duitsland en België. Het probleem, en dat drong zich steeds heftiger aan me op, was dat wat de folders beloofden in Zuid-Frankrijk zelden waar gemaakt werd. Buiten het feit dat ik niet de enige was die de ronkende teksten had gelezen en precies tussen rotzooi door gemaakte foto’s had bekeken, viel het gebodene me meestal zwaar tegen. Maar ja: je bent toerist en je moet toch de omgeving verkennen anders had je net zo goed thuis kunnen blijven. Dan moet je die andere toeristen maar voor lief nemen en hun luidruchtige en niet zelden opdringerige nabijheid maar tolereren.

Foto: Benny (cc)

Ruhrgebied, alleen maar Steenkool en Staal?

COLUMN - Het Ruhrgebied, alleen steenkool en staal? Het beeld dat we in Nederland hebben en dat ook in Duitsland bestaat, moet worden veranderd. Een gastbijdrage van Jan Keuken.

Onlangs had ik het met mijn vader over het Ruhrgebied. Als we vroeger op vakantie gingen naar Oostenrijk, reden we altijd zo snel mogelijk aan dit gebied voorbij. Want ja, het Ruhrgebied, dat was toch niet meer dan fabrieken, milieuvervuiling, ongezonde lucht, en steenkolen en staal zover je kon kijken. Is dat zo? Volgens mij niet. Laten we eens naar de huidige stand van zaken kijken.

De tijden waarin de economie van het Ruhrgebied werd gedomineerd door de kolenindustrie en de staalindustrie zijn echt wel voorbij.

In 2018 zijn de landelijke overheid en de deelstaat NordRhein Westfalen met hun subsidies voor de mijnbouw gestopt en kwam het traditionele tijdperk van kolen in het Ruhrgebied grotendeels ten einde. Al in de jaren zestig en zeventig leden de twee grote sectoren van de economie enorme banenverliezen die noch een andere industrie, noch de dienstensector konden opvangen. Sindsdien is het werkloosheidscijfer in dubbele cijfers gestegen in bijna alle Ruhrgebied-steden. Tot zover de negatieve berichten.

Lange tijd was het enige doel van het Ruhrgebied om de grondstoffen te leveren voor de industriële ontwikkeling. Pas met de steenkoolcrisis aan het einde van de jaren 50 begint een verandering. Binnen de kortst mogelijke tijd werden vanaf 1960 vijf universiteiten opgericht in Bochum, Dortmund, Essen, Duisburg en Hagen. Later kwam hier ook nog de particuliere universiteit Witten-Herdecke bij.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Markus Reinhardt (cc)

Afrikaanse roots maken jongeren niet ‘minder Nederlands’

ACHTERGROND - Je ziet het op social media, in het uitgaansleven, op festivals, in mode en lifestyle: Afrikaans is cool. Dat was lange tijd bepaald niet het geval: als Nederlandse jongere legde je liever niet te veel nadruk op je Afrikaanse afkomst.

Maar de laatste jaren raken jonge mensen van Surinaamse, Antilliaanse, Ghanese, Somalische en andere Afrikaanse achtergronden steeds meer geïnteresseerd in hun Afrikaanse roots en willen die ook laten zien, bijvoorbeeld met kleding in kleurrijke prints en afrobeats muziek. Kinderen van Chinese en Koreaanse ouders vinden op Asian parties aansluiting bij een pan-etnische Aziatische identiteit (Kartosen, 2016). En ben je trots op je Indonesische erfgoed, dan is dit I.N.D.O. T-shirt – ‘In Nederland Door Omstandigheden’ – voor jou. Zijn dit oppervlakkige modetrends of is er meer aan de hand?

Er ontstaan nieuwe, gemixte identiteiten

Als het gaat over etnische minderheden denken we vaak over culturele identiteit als een bagage die mensen gewoonweg met zich meedragen vanuit het verleden, en in het geval van een migratieverleden van elders, van buiten Nederland. En vooral ook als iets dat integratie in de weg zou staan.

Ik zie culturele identiteit liever als een project van self-making, in het hier en nu, van het actief vormgeven van het zelf en de groepen waartoe je wilt behoren. Zo ontstaan allerlei nieuwe, gemixte identiteiten, die etnische grenzen overstijgen en gedragen worden door nieuwe cultuuruitingen. Nieuwe vormen van integratie ook. De Afro-Nederlandse identiteit is er een van, net als de Nederlands-islamitische jongerencultuur en de pan-Aziatische identiteit.

Foto: Ted Eytan (cc)

Kunst op Zondag | Monumenten voor de toekomst

Vandaag het laatste deel van ons drieluik over ‘monumentaal herdenken’. In het eerste deel vroegen we welke monumenten op u een grote indruk maken. Het tweede deel draaide om de vraag welke monumenten aan verandering of verwijdering toe zijn. Vandaag het laatste deel met voorstellen voor toekomstige monumenten.

‘Historic England’, een organisatie voor behoud van het Engelse erfgoed, schreef een competitie uit voor nieuwe manieren van herdenken en herinneren en selecteerde uit alle inzendingen tien voorstellen. Eén daarvan zou redelijk snel toepasbaar kunnen zijn bij monumenten en standbeelden die verwijzen  naar een discutabel verleden: A Long Shadow Over London (details op de website van de ontwerpers).

Stel je voor dat bij elk standbeeld van Jan Pieterszoon Coen (verantwoordelijk voor de genocide op de Banda eianden) vanaf de sokkel een strook tegels als een schaduw over de grond ligt. Daarop de namen van de slachtoffers die Coen heeft gemaakt.  Zo hoeft het standbeeld dus niet weg, maar krijgt het de juiste context.
cc commons.wikimedia.org Jan Pietersz. Coen bewerkt

Er is een vrij eenvoudige manier om een geschiedenis, met alle lichte en zwarte kanten, in alle volledigheid te ‘monumenteren’.

Mooi voorbeeld: de ‘Great Wall of LA (Los Angeles)’.

Van sommige standbeelden staan tientallen replicas over heel de wereld. Zo ook van het Vrijheidsstandbeeld in New York. Van 1887 tot 1945 stond een replica in het Vietnamese Hanoi.  De in Vietnam geboren Danh Vō maakte ‘We the people’,  een replica van het Amerikaanse Vrijheidsbeeld, maar dan in 300 stukjes. Die werden verspreid over de wereld tentoongesteld.
cc Flickr umelog photostream Danh VO ‘We The People’ 2011-13

cc Flickr jaime.silva photostream Lisboa, Cordoaria Nacional – ‘Artist’s Choice - Works from Serralves Collection’, Danh Vo ‘We The People’

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Kennisgeil

OPINIE - tabletIk wist niet wat ik las in de Volkskrant. Rients de Boer, docent Assyriologie aan de vakgroep Oudheidkunde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, pleitte op de opiniepagina voor het bestuderen van geroofd erfgoed uit Irak en Syrie. In brede kringen geldt het bestuderen en vooral publiceren van geroofd erfgoed als een ‘besmette’ activiteit en er zijn internationale afspraken over een verbod op handel in geroofd erfgoed.

U weet inmiddels dat onze nieuwe kalief en zijn rebellenclub zichzelf voor een fors deel financieren met geld dat wordt verdiend met het leegroven van musea en archeologische sites. De ‘wij maken al die heidense troep kapot’-video’s zijn slechts de onverkoopbare restanten: voorwerpen die té bekend zijn om veilig te kunnen worden verhandeld, of spullen die te zwaar en te onhandelbaar zijn in relatie tot de te verwachten opbrengst.

De Boer neemt de redenen voor het niet bestuderen van geroofd erfgoed onder de loep:

Aan de ene kant staan onderzoekers (vaak archeologen) die vinden dat men per definitie geen geroofde antiquiteiten moet bestuderen. De twee hoofdredenen zijn: zonder de opgravingscontext van bijvoorbeeld een standbeeldje (waar is het gevonden? hoe is het begraven?) kan je weinig zinnigs zeggen; een tweede reden is dat de bestudering ervan de waarde verhoogt en indirect de handel erin vergoelijkt.

Foto: Steven Zucker (cc)

Ouwe troep

OPINIE - Nu ben ik archeoloog en ik zou dus eigenlijk vooraan moeten staan in de protesten tegen de vernielingen van oudheden die in opdracht van onze geliefde kalief zijn aangericht in de musea in Mosul. Maar daar sta ik niet. Het doet me bijzonder weinig. Ja, er gaat onvervangbaar erfgoed verloren en dat is – zelfs ik zie dat – ongelofelijk jammer. En toch wordt dit stukje geen vlammend protest, noch een begeesterde veroordeling van de barbarij die onder onze geliefde kalief zo welig opbloeit.

Daar heb ik een heleboel redenen voor. De eerste is praktisch: deze jongemannen lijden aan een Gilles de la Tourette-achtige aandoening die ze precies laat doen waar je ze juist van af probeert te houden. Hoe harder je protesteert, hoe harder ze zich zullen gaan toewijden aan het doen van wat niet mag. De stoere knapen van onze geliefde kalief zijn erop uit voor zichzelf de reputatie van een God noch gebod respecterende club te bevestigen en met protesten geef je ze precies aan in welke richting ze het moeten zoeken. In zekere zin zijn ze dan ook heel goed aan te sturen. Zoals ik al zei: jonge mannen zijn het, niet meer.

Mijn tweede reden is even praktisch als moreel: ik heb liever dat die losgeslagen hormonen losgaan in een museum met ouwe troep dan op een berg vol mensen. Als ik moet kiezen tussen mijn vak, beroep en levensvervulling versus een mensenleven is mijn keuze verrassend snel en makkelijk gemaakt. In de tijd die ze steken in het slopen van een lamassu, zijn ze niet bezig met het verbranden, kruisigen of anderszins slopen van mensen. Laat ze, als we er toch al niks aan kunnen doen.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | ISIS’ reality show

ACHTERGROND - U hebt de beelden ongetwijfeld gezien: aanhangers van de zogenaamde Islamitische Staat vernietigden oudheden in het museum van Mosul. Ik ga er niet naar linken, om redenen die u zo zult horen. Dat hoeft ook niet: u bent mediavaardig genoeg om te weten dat de vraag niet is wát het nieuws is maar waaróm het nieuws is. Waarom kreeg u deze beelden te zien?

Het is namelijk, om te beginnen, bepaald geen nieuws dat religieuze fanatici de musea in het Midden-Oosten plunderen of kapot maken. Een maand geleden werd het museum van El Arish in Egypte onder handen genomen. Dat kreeg u niet te zien. De musea van Deir ez-Zor, Palmyra, Malawi en Bani Walid zijn eveneens geplunderd en ook dat was geen echt nieuws.

Wat u dit keer te zien kreeg, was bovendien maar een heel klein deel van het verhaal. Die musea worden namelijk geplunderd met een concreet doel: de voorwerpen verkopen aan rijke westerlingen. De kleitabletten uit het museum van Mosul, ooit opgegraven in de Assyrische hoofdstad Nineve, lijken al eerder te zijn verkocht (al is een deel van de collectie in veiligheid gebracht in Bagdad). Wat u vorige week zag was slechts de vernietiging van het onverkoopbare materiaal: standbeelden die te groot waren om te vervoeren en te bekend om te verkopen, samen met gipsafgietsels van voorwerpen in westerse musea. De echte schade was al eerder toegebracht. Dit was slechts het laatste bedrijf, vergelijkbeer met een soldaat die nog even een handgranaat werpt in een al geplunderd huis.

Volgende