De bevrijding die dat niet was

Net als André van Duin ga ik voor Dodenherdenking liever naar het Homomonument dan naar het monument op de Dam. Toen Van Duin afgelopen dinsdag wel op de Dam aanwezig was, en daar een ontroerende speech hield, sprak hij met liefde over het Homomonument. ‘Dat wij in Nederland sinds 1987, als eerste in de wereld, zo’n monument hebben, tekent onze vrijheid: de vrijheid dat iedereen hier zichzelf mag zijn, zonder dat iemand anders daar wat van zegt.’ De geschiedenis was wranger dan dat. Het Homomonument kwam tot stand omdat homo-organisaties jarenlang bij de officiële Dodenherdenking werden geweerd. Meelopen in het formele defilé mochten ze niet, laat staan een krans leggen. Hun aanwezigheid werd gezien als provocatie jegens andere oorlogsslachtoffers en -getroffenen. Ook in boeken over de Tweede Wereldoorlog was amper aandacht voor de homovervolging. Erger: nog lang werd gedacht dat homoseksuelen – en zij die daarvoor versleten werden – eigenlijk een plaats in een Duits kamp verdienden. De geallieerden zouden in 1948 nog bevestigd hebben dat criminelen, moordenaars en homoseksuelen in hun ogen met recht in het kamp hebben gezeten; in 1953 herhaalde de Duitse overheid dat rijtje (en voegde daar de zigeuners nog aan toe). Toen de homobeweging opkwam, vanaf eind jaren zestig, waren de meer activistisch ingestelde homo’s het zat: ze vroegen niet braaf toestemming om mee te mogen doen, ze deden het gewoon. Twee van hen speldden zichzelf roze driehoekjes op, die voor de homo’s waren wat de gele ster voor de Joden was, en togen naar de Dam. Maar toen zij hun krans met roze linten wilden neerleggen, werden ze gearresteerd. De krans werd vernield. Dat was op 4 mei 1970. Er was al langer gefantaseerd over de mogelijkheid om een eigen monument op te richten; deze gebeurtenis gaf daaraan een flinke impuls. Pas in 1979 kreeg dat idee handen en voeten, toen gemeenteraadslid Bob van Schijndel pleitte voor een homomonument. Er kwam een stichting, er kwam geld, de gemeente wees een locatie aan, en er kwam een ontwerp. In september 1987 werd het Homomonument officieel in gebruik genomen: het allereerste monument ter ere van de homoseksuelen die door de nazi’s vervolgd, in kampen geïnterneerd en vergast werden. De eerste Dodenherdenking daar vond plaats op 4 mei 1988, pas 33 jaar geleden dus – liefst 43 jaar na afloop van de oorlog. Eén keer mocht ik er spreken, op 4 mei 1995. Dat was de eerste keer dat er vertegenwoordigers van alle strijdkrachten in uniform aanwezig waren: het leger, de marine, de luchtmacht en de marechaussee. Zij droegen ook iets op hun borst: geen roze driehoek of Jodenster, maar een rij lintjes. Het ontroerde me mateloos. Pas op 4 mei 2012, bij de 25e Dodenherdenking bij het Homomonument, was daar voor het eerst een officiële vertegenwoordiger van de Nederlandse regering aanwezig. Deze column van Karin Spaink verscheen eerder in Het Parool.

Door: Foto: Charles Roffey (cc)

Closing Time | Day Is Done

, door

Welke muziek past op vier mei, de avond van de Dodenherdenking? Geen pop. En ook niet die clichénummers waar de stemming zo nadrukkelijk in je gezicht wordt gewreven. Je dacht een tijdje na over Jules Schelvis en zijn optreden in de Vredeskerk in Den Haag samen met het Nationaal Symfonisch Kamerorkest waar hij vertelt over het vernietigingskamp Sobibor. Dat filmpje heb je drie keer bekeken.

Maar er speelde een melodietje in je hoofd, heel licht, met een rustig klinkende zangstem, Engels. Nick Drake. En Nick Drake was toch – je hebt allerlei klasseringen in de pop, maar Nick Drake onttrekt zich daaraan, die bevindt zich in zijn eigen categorie, met niets anders, met niets te vergelijken.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: cc Flickr FaceMePLS photostream Herdenkingsveld razzia Putten

4 mei anders

, door

Vandaag wordt heel gewoon anders, net als andere dagen die anders zijn geworden. Toch even opletten of de jaarlijkse Dodenherdenking vandaag door alle aanpassingen boven de traditionele 4 mei-dagen zal uitsteken.

En dan doelen ik niet op het gewijzigde vlagprotocol. “Normaal gesproken” mag op 4 mei de vlag pas vanaf 18.00 uur halfstok buiten worden gehangen. Vandaag mag het de hele dag.

U bent natuurlijk ook nieuwsgierig naar hoe leeg de Dam zal zijn. De koning en zijn lief gaan een krans leggen, maar “in aanwezigheid van alleen minister-president Rutte, burgemeester Halsema van Amsterdam en voorzitter Verbeet van het Nationaal Comité”. Ik vermoed dat voor de handhaving er toch wel wat meer mensen bij aanwezig zullen zijn.

Het lijkt me een mooi, sereen beeld: twee figuren die over een immens leeg plein lopen. Als symboliek voor alle mensen die we vandaag missen.

Waar ik wel naar uitkijk, of “uitluister” is de aan de twee minuten stilte voorafgaande taptoe. Het 4 en 5 mei-comité “omarmt het initiatief van de Oranjevereniging in Etten-Leur” en hoopt dat om 19:58 uur en 30 seconden door heel Nederland trompettisten de taptoe zullen spelen.

Ik verwacht een fraai stukje “minimal music out of phase”, want dat krijgen ze nooit spatgelijk. En dat is mooi.

Foto: Guilhem Vellut (cc)

Herdenken en vieren in virusstijl

, door

COLUMN - We zijn in een bijna volledige noodtoestand gevangen gezet. Meer mensen zullen hun thuisquarantaine uitbreiden om de kans te verkleinen tegen een boete aan te lopen. De beoogde eindtijd van 6 april is opgeschoven naar 1 juni, dus dat wordt een hele zit.

Wat gaan mensen doen met al die tijd? Het kan tot mooie dingen leiden want experimenteel psycholoog prof. dr. Stefan van der Stigchel zegt:

Af en toe prikkelloos niksen, bijvoorbeeld door op de automatische piloot de was te doen, geeft je hersenen rust. Na een pauze kun je je dan weer beter concentreren. Dan gaat ook zelfreflectie makkelijker en word je door een verhoogd concentratievermogen creatiever.

Een citaat uit een artikel op Studium Generale Utrecht, dat vrolijk besluit met:

Als je het NOS refreshen en het constant Netflixen kunt laten gaan, dan geven deze weken binnen zitten je dus onverhoeds misschien iets nieuws.

Nu zit niet iedereen thuis te niksen, misschien werken sommigen nu wel harder dan ze deden op hun bedrijf. Maar nieuwe ideeën zijn natuurlijk altijd welkom. Vooral om  deze crisis te tackelen en ook om alvast na te denken hoe dit land, hoe de wereld er na de crisis uit zou kunnen zien. Het crisiscliché zegt immers dat crisissen uitgelezen momenten voor prachtige kansen zijn?

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: FaceMePLS (cc)

Perspectieven

, door

COLUMN - De bomen spiegelden zich in het gebroken glas, en de wolken kregen er barsten van. Op een hoek van het Auschwitz-monument zette een meneer met zorgvuldige gebaren een waxinelichtje neer en stak het aan. Ik legde mijn bloemen op een andere hoek en maakte een langzaam rondje om de glazen panelen: drie stappen, minuutje stilstaan; drie stappen, minuutje stilstaan. Tussendoor keek ik hoe het perspectief veranderde: hoe het licht na elke drie stappen anders brak, de spiegelingen veranderden, de lucht lichter of donkerder was geworden. Hoe een kras zich hield in de tijd.

Meer mensen kwamen er gedenken. Geen toespraken, geen taptoe, geen protesten; alleen bloemen, een kaarsje en aandacht. Het was de stilste plek van de stad, die avond. Daarom was ik daar.

Ik dacht aan de homoseksuelen die ooit hun plek moesten veroveren bij Dodenherdenking: ook zij waren massaal opgepakt en zo mogelijk vergast, maar ze waren er niet welkom: hun verzoek om officieel een krans te leggen, werd in 1970 afgewezen. Het argument? Het zou niet juist zijn ‘mensen tegenover elkaar op te jagen over de ruggen van de doden’. Twee jongens, Enno den Daas en Ad van Delden, werden dat jaar bij de nationale herdenking op de Dam gearresteerd toen ze alsnog een krans in de vorm van een roze driehoek poogden te leggen. Die arrestaties leverden zoveel commotie op dat de Federatie Studentenwerkgroepen Homoseksualiteit het jaar erna officieel een krans kon leggen.

Foto: Heiloo Online (cc)

Stil voor mijn buurman

, door

COLUMN - “We stonden met het hele gezin op de binnenplaats. Mijn vader en moeder, tien broers en zussen en ik. Ook al was ik nog maar vier jaar, de beelden zal ik nooit vergeten. Het was een avond met een prachtige zonsondergang. Rondom ons stonden overal Duitse soldaten.

De silhouetten van vrachtwagens en een motor met zijspan. Mannen in uniformen liepen het huis in en uit en keken ook in de beide schuren op het erf. Ze praatten voor mij onverstaanbaar met elkaar. Overal zag ik het licht van zoeklampen.

We hebben er gestaan tot ze gevonden hadden wat ze zochten: een radio en onverwacht op de koop toe ook nog een geweer met patronen. Mijn vader moest in het zijspan van de motor gaan zitten, mijn beide oudste nog thuiswonende broers werden in één van de vrachtwagens geladen.

Zo zag ik ze vertrekken. Een film die ik telkens weer zie, met mijn ogen open of dicht het maakt niet uit. De lichten van de wegrijdende colonne doofden langzaam uit.

Ons huis leek er weer net zo uit te zien als elke avond. Het huis en erf met schuren opgenomen in de nacht, alleen in de kamer zag ik een lampje branden. We gingen naar binnen. Mijn broers werden de daaropvolgende dag vrijgelaten, mijn vader keerde nooit terug.”

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Closing Time | dodenherdenking

, door

De stilte waarmee vanavond het leed wordt herdacht dat we vandaag moeten zien te voorkomen, wordt vooraf gegaan door de ‘Taptoe’. Ik heb bewondering voor de trompettisten die in elk weertype dat muziekje er zuiver uit moeten zien te blazen. Bij een beetje guur windje is dat een knappe prestatie (en ja, het kan ook erger…).

Maar gezien de herkomt van her riedeltje is het merkwaardig dat het een dodenherdenking aankondigt. Bij zulke treurnis is een of ander rouwliedje meer op zijn plaats. Neem bijvoorbeeld de hartverscheurende trompet die ‘Strange Fruit’ inleidt.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Dodenherdenking 4 mei: “Dood Stil”

, door

Vandaag 4 mei de dag van de dodenherdenking, acht uur ‘s avonds , een moment om stil te zijn. Van kinds af ben ik er mee opgegroeid. Geleidelijk leren beseffen van het waarom en waarvoor van die stilte. Nieuwslezer Philip Freriks sprak eens in een tv-spot over die stilte als een moment van beklemming. Zeker: omdat de dood in die twee minuten zo dichtbij komt.

Maar het vormt ook een tastbaar moment van collectief besef van de waarde van leven en het belang om de menselijke waardigheid nooit uit het oog te verliezen. Het respect voor het leven dat niet alleen die miljoenen slachtoffers van 40- 45, maar ook die daarna slachtoffer werden van genocide en oorlogsgeweld, blijven verdienen.

Daarover gaat dit gedicht: over  die twee minuten stilte, overdenkend en doodstil.

Dood Stil

Spreken de doden
de dag stil

Vandaag zijn wij stil
en komen de doden
in een oneindig lange rij
spreken en kijkend voorbij

Vandaag zijn wij stil
hoe kon het komen
levende doden zwijgend
zo’n oneindig lange rij

Vandaag zijn wij stil
herdenkend in pijn mannen,
vrouwen en kinderen die er
niet meer mochten zijn

Vandaag zijn wij stil
voor hen die de vrijheid
werd ontnomen
hoe kon dat hen,
dat ons overkomen

Foto: copyright ok. Gecheckt 11-02-2022

Verstoorde heiligheid

, door

Toen we eerder dit jaar met z’n allen Charlie waren, stonden we pal voor het recht om belachelijk te maken wat voor anderen heilig is. Seculieren hebben het op dat vlak altijd makkelijker dan gelovigen, simpelweg omdat ze minder zaken heilig vinden. Maar seculiere heiligheden bestaan wel en het is dus niet gek dat lieden gezocht hebben naar mogelijkheden om terug te trappen.

Die mogelijkheid was er bij de dodenherdenking. In onder meer Zoetermeer werden de twee minuten stilte doorbroken door geschreeuw van jongeren die klaarblijkelijk als enig doel hadden het kwetsen van de gevoelens van de aanwezigen. Die jongeren hadden goed begrepen welke mogelijkheden de Nederlandse wet hen biedt. Doelbewust kwetsen mag, schieten niet.

In Hoofddorp is een online heksenjacht gaande jegens de lokale verstoorders. Hun actie maakt van hen geen dappere Charlies, maar verstoorders van iets heiligs, die straf verdienen.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Volgende