Het verschil tussen ‘democratisch’ en ‘antidemocratisch’ wantrouwen

De AIVD maakt zich grote zorgen om het ‘anti-institutioneel extremisme’ in Nederland, nu het aantal aanhangers van complotdenkers blijft groeien. Volgens de veiligheidsdienst zouden meer dan honderdduizend mensen in mindere of meerdere mate geloven dat er internationaal en in Nederland een ‘kwaadaardige elite’ aan de macht is die bezit heeft genomen van de overheid, de media en de wetenschap. Dergelijk extremisme kan als het zich verder uitbreidt een gevaar opleveren voor de democratische rechtsorde, volgens de dienst. In De Groene van vorige week merkt inlichtingenexpert Jelle van Buuren op dat de AIVD anderzijds ook van mening is dat anti-institutionele kritiek wel degelijk hoort in een gezonde democratie:  ‘Het zich uitspreken tegen overheidsbeleid, het betwisten van de rechtvaardigheid van een rechterlijke uitspraak, politici bestempelen als elitair en de waarheid in twijfel trekken van een journalistiek of wetenschappelijk artikel, of de wet overtreden bij protesten, is niet extremistisch’. Erkend wordt dat ‘instabiliteit bij een democratische rechtsorde hoort’, dat tegenspraak en kritiek gestimuleerd moeten worden, dat felle meningsverschillen en polarisatie legitiem zijn, zolang de ander maar niet wordt gedehumaniseerd. Extremistische varianten van deze op zichzelf nuttige tegenspraak worden helaas echter gevoed door het falen van de instituties. De veiligheidsdienst wijst op de toeslagenaffaire, de problemen met de gaswinning in Groningen en de stikstofcrisis. Bovendien kwam Rutte vorig jaar in opspraak omdat hij uit eigen beweging sms’jes van zijn telefoon had gewist, wat parlementaire controle onmogelijk maakte. De AIVD: “Het vergroten van de weerbaarheid vraagt vooral om betrouwbaarheid en eerlijk communiceren van instituties”. Een nogal versleten stellingname. De vraag waar het om draait is natuurlijk wanneer er nu eindelijk een adequaat antwoord van de politiek komt dat een verdere groei van het extremisme kan tegengaan. Tolerant extremisme? Opmerkelijk is volgens Van Buuren dat de dienst die enerzijds waarschuwt voor het anti-institutioneel extremisme anderzijds spreekt over de ‘meest tolerante en inclusieve extremistische beweging’ van dit moment. Men zweert immers bij de vrijheid van meningsuiting en het recht om te demonstreren en veroordeelt oproepen tot geweld, schrijft de dienst. Het zal denk ik bedreigde politici, journalisten, zorgmedewerkers en andere werknemers in de publieke dienstverlening niet helemaal geruststellen. Enige begripsverheldering lijkt hier ook noodzakelijk. Van Buuren eindigt met het onderscheid van de politicoloog Pierre Rosanvallon tussen ‘democratisch’ en ‘antidemocratisch’ wantrouwen. 'Waar de eerste vorm van wantrouwen een noodzakelijk tegenwicht vormt en daarmee in feite de democratie versterkt, zou antidemocratisch wantrouwen vooral destructieve gevolgen hebben. Democratisch wantrouwen kan volgens Rosanvallon omslaan van een gezonde en noodzakelijke vorm van kritiek in een banale vorm van oppositie tegen de democratie zelf. In plaats van toezicht en kritiek in te zetten om medeburgers actiever bij de publieke zaak te betrekken, keert antidemocratisch wantrouwen zich tegen de publieke zaak.' Ik begrijp het onderscheid. Maar zoiets vraagt natuurlijk wel om een verdere concretisering. Welke vorm van wantrouwen is acceptabel, wanneer is wantrouwen een werkelijk gevaar voor de democratische orde en waar ligt dan het omslagpunt? De vraag is dan vervolgens natuurlijk hoe het gevaar kan worden afgewend. En daar liggen volgens mij twee grote valkuilen. De eerste is dat acceptatie van wantrouwende uitspraken afhankelijk wordt gemaakt van de eigen opvattingen over wat wel en wat niet te rechtvaardigen is bij het beoordelen van het handelen van de overheid. Zo van: ik zie er niets kwaads in, dat moet u ook begrijpen en daarom is uw wantrouwen niet terecht. En de tweede valkuil is het wantrouwen veroordelen op de vorm, het ressentiment, of de bewoordingen waarin het wordt geuit zonder ook maar enige aandacht te besteden aan de gronden voor het wantrouwen. Zowel het een als het ander heeft een groot risico op een averechts effect: volharding in het wantrouwen en kans op een verdere groei van het anti-institutioneel extremisme. [overgenomen van Free Flow of Information]

Door: Foto: SP (cc)
Foto: Conspiracy , Señor Supersol2016, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons.

Complotdenken in Nederland en Europa

, door

ANALYSE - van Daniël van Wijk, Maria Eismann en Aart C. Liefbroer

Aan de hand van de grootschalige, representatieve en internationaal vergelijkbare enquêtedata van de European Social Survey laten NIDI-onderzoekers zien dat er grote verschillen bestaan binnen Europa in de steun voor complottheorieën. Eerder verschenen bij Stuk Rood Vlees.

Sinds de start van de coronapandemie is er veel aandacht voor het geloof in complottheorieën, zowel in de wetenschap als in de media en het maatschappelijk debat. Inmiddels is er redelijk wat bekend over de achtergronden en gevolgen van complotdenken. Waar minder over bekend is, is de mate waarin inwoners van verschillende landen complottheorieën ondersteunen. In dit artikel laten wij zien dat er grote verschillen bestaan binnen Europa in de steun voor complottheorieën. Hiervoor gebruiken we de grootschalige, representatieve en internationaal vergelijkbare enquêtedata van de European Social Survey (ESS). We bekijken drie stellingen over complottheorieën die zijn toegevoegd in Ronde 10 van de ESS, waarvoor de data – verzameld tussen 2020 en 2022 in een groot aantal Europese landen – recent beschikbaar zijn gekomen. Eerst onderzoeken we in hoeverre Nederlandse respondenten het eens zijn met elk van deze stellingen, daarna plaatsen we Nederland in de bredere Europese context door deze aantallen te vergelijken met een selectie van Europese landen.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: The Gates of Hell by Auguste Rodin Wally Gobetz (cc)

Zekerheden

, door

COLUMN - Even een heuglijk bericht: het hiernamaals bestaat, dat wil ik u toch even mededelen. Afgelopen 11 augustus ben ik namelijk overleden. Dat is helaas met alle gevaccineerden in 5G-gebieden gebeurd. De wappies hadden toch gelijk.

Het lijkt hier overigens wel heel erg op het ondermaanse, dat vond ik wel een beetje tegenvallen. God heb ik nog niet gezien maar zo gauw ik Hem spreek ga ik Hem wel vragen of het nou echt zo veel moeite was om de aflossing van de hypotheek en Mark Rutte uit het ontwerp van het Eeuwige Leven weg te laten.

Corona hebben we hier ook. Social distancing is waarschijnlijk de reden dat ik de Almachtige nog niet ter verantwoording heb kunnen roepen. O, en wappies, echt alles hier is hetzelfde. Ik moet dan ook bekennen dat ik bijzonder weinig, zeg maar: eigenlijk helemaal niets van mijn heengaan gemerkt heb.

Maar we weten hier allemaal dat we dood zijn. Zoals we ook weten dat Soros er achter zat, dat de massa-immigratie een complot is om ons allemaal om te volken, dat alle moslims tequilla plegen, dat Covid gewoon een griepje is en trouwens makkelijk verholpen kan worden met een paardenmiddel, dat het woningtekort door vluchtelingen wordt veroorzaakt, dat je bij een pizzeria kleine jongetjes kunt bestellen, met blood libel erbij, dat Nazi’s links waren en dat mensen met een dubbel paspoort landverraders en belastingfraudeurs zijn. O, en de aarde blijkt toch plat.

Foto: omefrans (cc)

QAnon is de kroon op elk complot

, door

COLUMN - Dat de laatste maanden nieuwe dwarsverbanden zijn ontstaan tussen allerlei tegenbewegingen, is eerder geconstateerd. Maar de verse mengelmoes is ronduit fascinerend – knappe jongen of meid die dat kon voorspellen. De mensen die het 5G-netwerk wantrouwen en denken dat ons afweersysteem door ‘5G-straling’ wordt vernacheld, sloten al snel een bondgenootschap met de mensen die meenden dat covid-19 een ‘hype’ en niets dan een ‘griepje’ was.

Vreemd, want die laatsten denken nu juist dat ons immuunsysteem corona best zonder hulp de baas kan, en dat onze afweer dus opperbest werkt. Vervolgens sloten de anti-vaxxers zich aan, die geloven dat mazelen onschuldig is, dat je je afweersysteem kapot maakt met vaccins en dat een kind door inentingen bovendien kans loopt autistisch te worden.

Toen hadden we al een aardige hutspot.

Achter de schermen

Intussen hebben zich ook de mensen gemeld die zowat alle overheids- en supranationale instanties wantrouwen, of dat nu het kabinet, het RIVM of de WHO is. In dat stadium was ik eigenlijk hoofdzakelijk verbaasd dat de boze boeren zich niet subiet aansloten: die hadden immers nog een mud of wat aardappels met het RIVM te schillen en meenden al langer dat die club cijfers vervalste om ‘het volk’ te misleiden.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Afbeelding van Gerd Altmann via Pixabay

Complotdenkers wegzetten als complotdenker is essentieel voor een gezonde democratie

, door

ANALYSE - Vorige week verscheen in het Parool een opiniestuk van Raisa Blommenstijn “Niet iedereen die het coronabeleid bekritiseert, is een gek”. Ze stelt dat iedereen die kritiek heeft op het coronabeleid wordt weggezet als complotdenker, en vindt dat schadelijk voor een gezonde democratie. Samengevat: (1) Het corona crisis overheidsbeleid kent critici; (2) critici worden niet serieus genomen maar als complotdenkers de facto monddood gemaakt en (3) dat is een aanval op de vrijheid van meningsuiting en de democratie, en de 1e stap richting dictatuur. In deze gastbijdrage een kritische beschouwing van Roland Bouman.

Dat er kritiek is op het coronabeleid lijkt me een feit. Er is altijd kritiek op de overheid en hun beleid, en dus ook op het coronabeleid. Blommestijn geeft een aantal voorbeelden van deze critici:

  • “Artsen” die pleiten voor een profylaxe van hydroxychloroquine en zink. Ze noemt specifiek orthomoleculair huisarts Rob Elens. Hij beweert zelfs COVID-19 patienten te hebben genezen met deze cocktail.
  • BN-ers. Specifiek noemt Blommestijn fotomodel Doutzen Kroes, die “vraagtekens zet bij het coronabeleid”, en daarom als “aanhanger van een complottheorie” beschuldigd zou worden.
  • Demonstranten, dat wil zeggen: “gewone burgers”, die niet op een of andere manier bekendheid genieten maar zich wel manifesteren. Als voorbeeld noemt ze de organisatie “Viruswaanzin” (zich tegenwoordig noemende “Viruswaarheid”).
Foto: Eden, Janine and Jim (cc)

Waanzin

, door

COLUMN - Tom Zwitser, de man achter uitgeverij De Blauwe Tijger en geestverwant van Thierry Baudet, beweerde half maart nog dat de overheid veel te weinig deed tegen corona. Volgens hem zag de regering het nieuwe virus als een uitstekende methode ‘om van oude, dure zorgpatiënten af te komen, en om de farmaceutische industrie aan een flinke duit te helpen’. Zwitser riep daarom op tot een ‘totale’ lockdown. Niemand de deur uit!

Niets veranderlijker – of opportunistischer – dan altright, want afgelopen zondag zou diezelfde Tom Zwitser op het podium hebben gestaan bij een demonstratie tegen de lockdown en voor de afschaffing van de anderhalvemeterregel.

Die demonstratie was georganiseerd door Viruswaanzin. De groep, die zich inmiddels afficheert als politieke organisatie, is opgericht door Willem Engel. Die stelt onder meer te ‘vermoeden dat het RIVM onderzoeksresultaten heeft vervalst en Van Dissel de Tweede Kamer mogelijk onjuist voorlichtte’. Covid-19 was ‘een vals alarm’, dit is ‘een gewone griepgolf’.

Samen met jurist Jeroen Pols heeft Engel de staat gedaagd om de lockdown te doen beëindigen. Volgens Engel is er sprake van massahysterie en zijn we bovendien allang immuun. Ook gaan de meeste mensen niet dood aan, maar met corona. In de dagvaarding stelt hij dat in Italië ‘naar schatting’ minder dan 300 mensen zijn overleden aan covid-19, en in Nederland ‘was slechts in 62 gevallen covid-19 de hoofdoorzaak voor het overlijden’.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: 3dpete (cc)

Pseudosceptische mist over de openheid van het IPCC

, door

ANALYSE - Sommigen slagen erin om werkelijk alle informatie die ze vinden zo te verdraaien dat ze er een bevestiging van hun overtuigingen in zien. Dit werd recentelijk op een bijna surrealistische manier geïllustreerd door enkele Vlaamse pseudosceptici.

Wanneer het over complotdenkers of wetenschapsontkenners gaat valt wel eens de term motivated reasoning. In wezen is dat heel normaal menselijk gedrag: we redeneren allemaal wel eens naar een gewenste conclusie of naar bevestiging van onze mening toe. Een grappig voorbeeld van dat fenomeen is vaak te zien op fora waar supporters van verschillende voetbalclubs commentaar leveren op wedstrijden.

Enigszins gechargeerd komen de commentaren erop neer dat elke club altijd de scheidsrechter tegen heeft, en veel pech, en een tegenstander die bijzonder onsportief is. Veel voetbalsupporters geloven dus dat hun club tekort wordt gedaan, omdat ze zo graag willen dat die club altijd beter is dan de tegenstander. Maar sommige supporters gaan daar heel ver in, terwijl anderen er een stuk realistischer naar kijken. En zo gaat het ook bij andere onderwerpen. Vooral mensen met heel stellige – of moet ik zeggen extreme – overtuigingen zijn heel bedreven in dat gemotiveerd redeneren.

Het draait allemaal om het open review proces van het klimaatpanel IPCC. Pseudosceptici hebben het meestal liever niet over dat proces. Want als ze het zouden noemen zouden ze daarmee hun eigen retoriek over het IPCC als gesloten bolwerk, dat niet open staat voor kritiek en niet transparant is, behoorlijk onderuithalen.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Volgende