Het verschil tussen een land en een regime

OPINIE - Duitsers zijn in Nederland tot ver na de oorlog niet erg populair geweest. De haat tegen de oosterburen speelde mee bij voetbalwedstrijden. En de stereotype beelden van dikke, roodverbrande, bier drinkende mannen in zandkuilen aan het Noordzeestrand deden nog decennia na de bevrijding de ronde. Voor mij was Duitsland lange tijd bijvoorbeeld ook geen aantrekkelijk vakantieland en dat had alles te maken met een beeld van Duitsers dat – onbewust misschien, maar toch- terug te voeren was op de bezettingstijd.

Duitsers of nazi’s?

Mijn beeld van Duitsland en de Duitsers is in de loop van de tijd door twee verschillende contacten gecorrigeerd. Op de eerste plaats door oud-verzetsstrijders. In hun verhalen waren niet de Duitsers de vijand, maar de nazi’s. Terecht natuurlijk. Hoeveel Duitsers, joden en niet-joden, zijn zelf niet het slachtoffer geworden van het naziregime? Natuurlijk kan de overweldigende steun van de Duitse bevolking voor het regime niet ontkend worden. Maar de misdaden van de nazi’s moeten op de eerste plaats toegerekend worden aan een barbaars regime dat ook de eigen bevolking onderdrukte. Wie ‘het volk’ als zodanig schuldig verklaart trapt in dezelfde val als de fascisten.

De tweede correctie op mijn beeld van de Duitsers kreeg ik veel later toen ik in contact kwam met de Duitse Groenen. Hun standpunten, hun verhalen en de cultuur van hun partij leken – althans aan het begin van deze eeuw- als twee druppels water op wat ik tegenkwam bij GroenLinks. Ik ontmoette Duitsers die niet of nauwelijks verschilden van politiek gelijkgestemde landgenoten. Misschien gold dat wel voor alle Nederlanders en Duitsers?

Rusland

Over naar 2022. Wat doet de oorlog die Poetin in Oekraïne voert nu met onze beelden van Rusland en de Russen? Het lijkt wel alsof alle betrekkingen met het land verbroken moeten worden. Alles wat Russisch is wordt besmet verklaard en moet verbannen worden, tot schilderijen, componisten en katten aan toe. Afgezien van het feit dat dergelijke absurde maatregelen Poetin alleen maar in de kaart spelen, kun je je afvragen of de bedenkers hiervan niet even gestoord zijn als de Russische dictator. Waarom kunnen we –opnieuw- het verschil niet zien tussen een misdadig regime en het land, zijn bevolking en cultuur?

‘Een tragische vergissing’

Deze vraag zou ik ook kunnen stellen aan degenen die menen dat deze oorlog laat zien dat ‘het westen’ naïef is geweest. De vraag is namelijk of hier sprake is van een collectief wegkijken door de gehele westerse wereld of van een riskante strategie van aanwijsbare westerse machthebbers. Ja, het ressentiment van Poetin en zijn omgeving over vergane glorie is sinds het eind vorige eeuw min of meer  genegeerd door westerse regeringen en zakenpartners van de oligarchen. Maar was dat naïviteit of onderdeel van een heel bewuste politiek van achtereenvolgende regeringen van de VS en hun bondgenoten die zich beschouwden als de overwinnaars van de Koude Oorlog? En die politiek was in het westen in de afgelopen decennia bepaald niet onomstreden. Er is hier ook vaak genoeg voor gewaarschuwd.

‘Prominente westerlingen speelden een sleutelrol in het post-Sovjettraject van Rusland,’ schrijft Katharina Pistor: ‘Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie 30 jaar geleden, overtuigden Amerikaanse economische adviseurs de Russische leiders om zich te concentreren op economische hervormingen en de democratie op een laag pitje te zetten – waar Poetin het gemakkelijk zou kunnen doven wanneer de tijd daar was.’ Prioriteit was het incorporeren van Rusland en de satellietstaten in het westerse economische systeem. En in het militaire bondgenootschap. En daarin volgden vele Europese leiders de VS zonder meer. Dat er risico’s verbonden waren aan de uitbreiding van de NAVO was in het westen genoegzaam bekend. Zo beoordeelde de Amerikaanse diplomaat George Kennan, de architect van de Koude Oorlogstrategie van de VS, in 1998 de geleidelijke aansluiting van alle Oost-Europese landen bij de NAVO als een noodlottige koers: ‘Ik denk dat de Russen geleidelijk nogal negatief zullen reageren en het zal hun beleid beïnvloeden. Ik denk dat het een tragische vergissing is. Hier was geen enkele reden voor. Niemand bedreigde iemand anders.’ De overwinnaarsroes van Bush, Clinton, Blair c.s. bood kennelijk geen plaats voor deze simpele, inmiddels helaas al vele jaren achterhaalde, constatering.

Geen isolatie van Rusland

In onze geschiedenislessen leren we nog steeds over landen die oorlogen voeren. Het niet specificeren van het regime dat de verantwoordelijkheid draagt kan echter tot gevaarlijke generalisaties leiden over de bevolking van deze landen. De oorlog van het Poetin-regime tegen Oekraïne leert andermaal dat we hier moeten opletten om landen en regimes niet door elkaar te halen. Dat geldt voor het treffen van sancties en ook voor het onderhouden van relaties en het toegankelijk houden van de cultuur. Een totale isolatie van de Russische bevolking is alleen maar in het belang van Poetin en zijn oligarchenkliek die intussen, naar we mogen aannemen, al dan niet via de Amsterdamse Zuidas, hun schaapjes wel op het droge hebben gebracht. Laten we liever proberen wegen te vinden voor steun aan de duizenden demonstranten in Rusland tegen de oorlog van dit misdadige regime.