Hulspas weet het | Zo wijs als een bacterie

Bacteriën houden niet van zwemmen. Voor een microscopisch levensvormpje is gewoon water zeer viskeuze materie, en zwemmen is dus zwaar werk. Maar hij moet wel. Anders vind je niks. Een bacterie zwemt gewoon rechtuit, totdat hij een signaal krijgt dat er uit een bepaalde richting meer voedzame moleculen langskomen. Dan maakt hij een koprol, en zwemt weer door – in de hoop dat hij na de koprol in een gunstiger richting zwemt. Is dat niet het geval, dan wordt er weer een koprol gemaakt, enzovoorts. Johannes Keegstra, een promovendus van de Systems Biology groep van het AMOLF, bouwde een speciale microscoop waarmee hij het zwem-signaal-tuimelgedrag van één enkele bacterie kan volgen. Hij ontdekte dat genetisch identieke bacteriën zich heel verschillend kunnen gedragen. Keegstra: Elke bacterie lijkt een eigen persoonlijkheid te hebben. We vonden bijvoorbeeld dat de chemische drempelconcentratie waarop ze reageren, aanzienlijk verschilt tussen bacteriën. Daarnaast zag hij dat het signaalsysteem in een bacterie het ene moment gevoeliger is dan de andere. Hetzelfde signaal was de ene keer een tuimeling waard maar even later niet meer. Keegstra:

Door: Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022
Foto: Maarten Takens (cc)

En weer ligt er een buitenaards lijk in de kast

ACHTERGROND - Op aandringen van een invloedrijke senator deed het Pentagon vijf jaar lang in het geheim onderzoek naar UFO’s. Zonder tastbaar resultaat – maar de wereld van het UFO-onderzoek is een mooi verhaal rijker.

In Las Vegas bevindt zich een magazijn met daarin stukken materiaal afkomstig van UFO’s. Waar precies, dat is geheim. Maar Luis Elizondo weet er meer van. En dat zoiets van wereldbelang is, dat behoeft geen betoog.

Het magazijn was een van de onthullingen waarmee senator Harry Reid extra financiering hoopte te krijgen voor zijn UFO-onderzoek. Helaas, het bleef bij de ruim twintig miljoen dollar die Defensie er vijf jaar lang in had gepompt. Het geheime magazijn maakte geen indruk op Capitol Hill. Ze zijn daar wel wat gewend. Het onderzoek zélf, zo vertelden medewerkers van het Pentagon die daar dicht op zaten aan de New York Times, ging daarna vijf jaar onofficieel gewoon verder. Ambtenaren vonden het spannend, en hadden daar tussen de bedrijven door wel tijd voor – zoals wel vaker gebeurt binnen gigantische organisaties. Dat eindigde (en alles kwam naar buiten) afgelopen oktober, toen Luis Elizondo met ruzie het Pentagon verliet. De reden was dat zijn baas lucht had gekregen van zijn hobby en hem verder UFO-jagen verbood.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Luther copyright ok. Gecheckt 24-10-2022

Veelschrijver Luther en de Joden

RECENSIE - De boekdrukkunst moge rond 1450 zijn uitgevonden, dankzij Maarten Luther is ze volwassen geworden. Hij maakte de drukpers tot een massamedium. Luther had niet alleen een fenomenale productie, alles wat hij schreef werd ook nog eens in onvoorstelbare oplagen gedrukt en verspreid.

Dat begon met zijn beroemde vijfennegentig stellingen uit 1517, en daarna hield het nog vele jaren aan. Voornamelijk korte pamfletten en boekjes, maar ook steviger werken. Zijn topjaar was 1523, toen er 400 nieuwe edities onder zijn naam verschenen. Daarna daalde zijn productie wat, maar zijn oplagen, bleven met kop en schouder uitsteken boven die van alle andere sterauteurs (tot irritatie van Erasmus).

Nijvere archivarissen hebben uitgerekend dat hij in zijn actieve jaren 1800 bladzijden per jaar schreef – en dat naast zijn verplichtingen als stadspredikant, hoogleraar, huisvader (hij trouwde in 1523 met een uitgetreden non) en natuurlijk zijn werk aan de Bijbelvertaling in het Duits. In 1522 verscheen zijn Nieuwe Testament; in 1523 en ’24 verscheen het Oude Testament, in drie delen. Om de prijs per boek te drukken. Maar ze was zeker niet goedkoop. Dat deed er niet toe. Ze verschenen allemaal in oplagen van vele tienduizenden. Zijn woonplaats Wittenberg werd het centrum van de Duitse boekdrukkunst. Luther was zonder twijfel de beschermheilige van der drukkers.

Het Engels is geen lingua nullius

OPINIE - Het onderzoeksgebied van de Britse taalkundige Robert Philipson is de rol van het Engels in de internationale wereld, en hij steekt daarbij zijn mening niet onder stoelen of banken. Hij is ertegen dat het Engels die rol vervult. Zware woorden schuwt hij daarbij niet; zo gebruikt hij regelmatig de term linguicism, die hij dan gelijk stelt aan racism, sexism en classism: de discriminatie van mensen vanwege hun moedertaal.

Ook in zijn nieuwste artikel, Myths and realities of ‘global’ English (€; gratis manuscript hier), neemt hij geen blad voor de mond. Hij zet de zaken op scherp en dat maakt zijn betoog interessant. Volgens Philipson is het niet alleen een ‘mythe’ dat het Engels een neutrale taal voor internationaal gebruik zou zijn, maar is die mythe het product van decennia, zo niet eeuwen van doelbewust beleid van de Britse en Amerikaanse overheden. Hij haalt bijvoorbeeld Churchill aan, die in 1946 in Amerika zei:

But I do not see why we should not try to spread our common language even more widely throughout the globe and, without seeking selfish advantage over any, possess ourselves of this invaluable amenity and birthright. (…) Such plans offer far better prizes than taking away other people’s provinces or lands or grinding them down in exploitation. The empires of the future are the empires of the mind.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Is verweer en weerlegging de juiste reactie op onware en kwetsende uitspraken?

ANALYSE - Door Fleur Jongepier (postdoc, University of Cambridge)

Wat is de juiste reactie op onwaarheden, kwetsende uitspraken en bullshit? Er is een manier om deze vraag te beantwoorden die ik steeds vaker tegenkom: ‘verweer en weerlegging’. In zijn TEDx Talk zegt Quassim Cassam bijvoorbeeld dat het antwoord op complottheorieën moet zijn “rebut, rebut, rebut”. En afgelopen maandag schreef Patrick Loobuyck dat moreel of wetenschappelijk foutieve meningen “niet verboden, maar bestreden [moeten] worden”.

De wortels van de deze benadering zijn te vinden in wat J.S. Mill’s schrijft over de vrijheid van meningsuiting in On Liberty. Daarin voert Mill het zogenaamde kennisargument voor vrijheid van meningsuiting op. Mill’s idee is dat er een vrij toegankelijke ‘marktplaats van ideeën’ bestaat waar kennis kan ontstaan en gedijen. Opvallend aan zijn betoog is dat onware overtuigingen ook toegelaten moeten worden tot de marktplaats. Een reden daarvoor is bescheidenheid: in de geschiedenis is het vaak gebeurd dat men dacht dat x waar was (‘er is niks mis met slavernij’) en y onwaar (‘de aarde draait om de zon’) terwijl dit niet zo bleek te zijn (Mill: “To deny this is to assume our own infallibility”). Door onware meningen niet te censureren, erkennen we dat we er faliekant naast kunnen zitten, hoe zeker we ook van onze zaak zijn.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Dronken geklets bij de buren

COLUMN - Er is weer een exoplaneet ontdekt. Dat wil zeggen, het sterretje Ross 128 wobbelt een beetje in zijn baan, en volgens de astronomen die dat hebben gemeten, moet dat komen door de zwaartekracht van een planeetje pakweg zo groot als de aarde. En een berekening op een lege envelop leert dan dat de temperatuur ergens rond het vriespunt kan schommelen. Kan.

Want dat is van veel factoren afhankelijk die we niet kennen, en niet kunnen meten. Ross staat op elf lichtjaar afstand. Onnoemelijk ver, maar nog nét dichtbij genoeg om met de wobbel-methode iets te detecteren. De zoveelste exoplaneet, zou je zeggen, maar dankzij grenzeloos optimisme werd de wobbel wereldnieuws. Een wonder. Een doorbraak. Hoe je dat doet? Door naar de wereldschokkende conclusies toe te redeneren. Zo schreef het NRC Handelsblad op haar site:

De planeet, die de aanduiding Ross 128 b heeft gekregen, is waarschijnlijk niet veel groter dan onze aarde en er heersen gematigde temperaturen. (…) Dankzij het koele karakter van zijn moederster moet de oppervlaktetemperatuur van Ross 128 b ergens tussen de -60 en +20 graden Celsius liggen. Daarmee behoort hij tot de ‘gematigde’ planeten, al moet nog blijken of het er warm genoeg is voor water in vloeibare toestand. Een belangrijke factor daarbij is het al dan niet aanwezig zijn van een dampkring. Wat die dampkring betreft zijn de vooruitzichten niet ongunstig. In vergelijking met andere rode dwergsterren gedraagt Ross 128 zich heel rustig. Dit betekent dat zijn nabije planeet niet vaak blootstaat aan grote uitbarstingen die een eventueel aanwezige dampkring zouden aantasten.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Snouck Hurgronje

RECENSIE - Wie in Leiden over het Rapenburg naar het Academiegebouw wandelt, passeert op nummer 61 het huis waar Christiaan Snouck Hurgronje heeft gewoond. Afgezien van de in steen gebeitelde naam herinnert er weinig aan de geleerde, die leefde van 1857 tot 1936 en tot op de dag van vandaag ietwat omstreden is. Snouck was namelijk de islamoloog die de strategie ontwierp waarmee generaal Van Heutsz tussen 1898 en 1903 de bevolking van Atjeh onderwierp. Niet iedereen kan, om het zacht uit te drukken, waardering opbrengen voor de architect van een koloniale oorlog.

Er is echter meer. Snouck Hurgronje had zich in 1885, minimaal in naam, bekeerd tot de islam en had enige tijd in Mekka en gewoond en gestudeerd. Voor menig moslim gold hij als vertrouwenspersoon, ja als leraar. Tegelijk schreef hij rapporten voor de Nederlands-Indische autoriteiten, waarin hij doorgaf wat hem was verteld. Was het, zoals Snouck Hurgronjes biograaf Philip Dröge in zijn onlangs verschenen boek Pelgrim opmerkt, wel eerlijk van de Nederlandse geleerde om de mensen die hem bewonderden, zó te belazeren? Was hij niet in feite gewoon een spion?

Dröge beantwoordt de vraag door de rol van Snouck Hurgronje te contextualiseren. De Leidse wetenschapper staat in de traditie van de participerende observatie, zoals die eind negentiende eeuw populair was onder cultureel antropologen. Hierbij probeerde de onderzoeker als het ware één te worden met het onderzochte volk. Snouck Hurgronje

Foto: copyright ok. Gecheckt 15-11-2022

Perspectieven op Mohammed

RECENSIE - Niet zo lang geleden kreeg ik een aanbod van de Amsterdam University Press: of ik een exemplaar wilde hebben van Christian Langes Mohammed, Perspectieven op de Profeet. Om te bekijken of het boek geschikt is voor mijn onderwijspraktijk. Zoals Oscar Wilde al zei: I can resist everything except temptation, dus mijn recensie-exemplaar was snel opgevraagd. Het boek bleek leerzame lectuur.

Lange behandelt – na kort het probleem met de bronnen te hebben behandeld – verschillende beelden van de profeet onder moslims: Mohammed als leraar en geleerde, als filosoof, als mysticus, als wonderdoener. Zelfs het beeld van Mohammed in de moderne Egyptische literatuur, in de film en in de popmuziek komt aan bod. Lang niet al die beelden stemmen met elkaar overeen. Zo kan de ene moslim volhouden dat Mohammed – zoals ook in de koran staat – slechts een mens was zoals alle andere mensen en dus geen wonderen verrichtte, terwijl het aan de andere kant wemelt van de wonderverhalen in de islamitische wereld.

Lange behandelt ook de ontwikkeling van het beeld van een onfeilbare, onaantastbare profeet in het licht van het feit dat de vroege islam – en ook de koran – geen enkele moeite lijkt te hebben gehad met een profeet die zo af en toe een fout maakte. Hoe moslimgeleerden bijvoorbeeld om gingen met het verhaal van de duivelsverzen, vertoont een duidelijke ontwikkeling: aanvankelijk geloofden ze vrijwel allemaal dat het om een historisch voorval ging, tegenwoordig prevaleert onder moslims de overtuiging dat het een verzonnen verhaal is.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Pastafari

OPINIE - Gedoe bij de Technische Universiteit Delft. Geohydroloog Michael Afanasyev wil zijn proefschrift verdedigen in een piratenpak omdat dit zo hoort volgens zijn religie, de Kerk van het Vliegende Spaghettimonster. De Volkskrant legt het u in detail uit. Afanasyev meent dat als andere gelovigen zich mogen bedienen van de symbolen van hun religie, dat ook geldt voor pastafari’s als hij. De Volkskrant legt uit dat voor pastafari’s piraten

… goddelijke wezens zijn, waarbij ‘het opwarmen van de aarde, aardbevingen, orkanen en andere natuurrampen allemaal directe gevolgen zijn van het afnemende aantal piraten sinds 1800.’ Volgens de aanhangers is dat verhaal niet vreemder dan dat van een man die water in wijn veranderde of een god die de zee in tweeën spleet.

Los van de in Delft actuele vraag of religieuze symbolen gewenst zijn bij een promotieplechtigheid: de geciteerde vergelijking van twee verhalen is vreemd.

De crux is dat communicatie meer is dan alleen de eigenlijke boodschap. Als u begrijpt wat ik hier schrijf, is het omdat u en ik ons bedienen van een verzameling woorden en grammaticale regels die we “Nederlandse taal” plegen te noemen. Daarnaast delen we een culturele context. In het citaat hierboven behoefde niet te worden uitgelegd dat de verandering van water in wijn en de splijting van de zee staan vermeld in de Bijbel.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Scheuren in de wetenschap (2)

COLUMN - Mijn column van twee weken geleden, waarin ik een kritische blik wierp in de scheurkalender van ‘de makers van New Scientist’ leverde een hoop reacties op. Natuurlijk van mensen die het met me eens waren, maar dat boeit niet echt. Er waren er ook die mij voor de voeten wierpen dat ik het als criticus toch wel héél makkelijk had. Het is een heel werk hoor, een kalender schrijven! (Ik benijd de tennisscheidsrechter die nooit uit zijn stoeltje komt maar desondanks met respect wordt behandeld.)

En dan waren er critici die zich afvroegen waarom ik zo zeurde. Een Nobelprijs van honderd jaar geleden voor een vergeten therapie – dat is toch juist leuk?! En tot slot waren er twee interessante reacties: ten eerste de uitdaging om een compleet andere wetenschappelijke scheurkalender te maken (Elmar, we gaan ervoor!) én er was een doffe plof op de deurmat: de scheurkalender van Quest. Daar moest ik dan ook maar eens de tanden in zetten. Hoofdredacteur Mark Traa is benieuwd!

Eerst even het papiertje, Mark. Een scheurkalender hoort gedrukt te zijn op krantenpapier. Inferieure kwaliteit, perfect aansluitend bij het efemere karakter van de dag die erop gedrukt staat. De Quest kalander is gedrukt op van dat gladde net-niet-chique-beddenwinkelfolderpapier. Het slipt tussen de vingers. Onaangenaam gevoel, Mark. En gevoel, daar gaat het om. Volgende keer een andere offerte, Mark.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Vorige Volgende