Wetenschap & Onderwijs Archives - Pagina 30 van 137

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Het hart, een moordkuil

27 februari 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

ACHTERGROND - Nu is het routine. Nu gebeurt het alleen al in Nederland enkele tientallen keren per jaar. En de overlevingskansen zijn prima. Maar een halve eeuw geleden waren de kansen nihil. Het was nog nooit gedaan. De kans dat de ontvanger de operatie zou overleven werd klein geacht; de kans dat het gedoneerde hart het daarna langer dan een paar minuten uithield, was even groot.

Maar chirurgen wisten dat het technisch mogelijk moest zijn. En hun handen jeukten. Over de hele wereld stonden tientallen artsenteams te springen om de eerste te zijn. Om als eerste een hart te transplanteren. Potentiële ontvangers waren er genoeg. Ze hadden hele lijsten met namen. Maar wie o wie zou het eerste gezonde, kloppende hart in handen weten te krijgen?

Dat geluk viel toe aan Christiaan Barnard, de hyperambitieuze chirurg van het Grote Schuur Ziekenhuis in Kaapstad. Hij was vast van plan Zuid-Afrika op de medische kaart zetten. Ook hij had een lijstje van namen van hartpatiënten die gegarandeerd snel dood zouden gaan. Hetzij mét hun huidige, falende hart, maar natuurlijk ook met een eventueel gedoneerd hart. Want de operatie móést wel misgaan, dat wist iedereen.

Bovenaan zijn lijstje stond groenteboer Louis Washkansky. En op 2 december 1967 (nu vijftig jaar en drie maanden geleden) kreeg Barnard de kans van zijn leven. De 25-jarige Denise Darvall raakte zwaar gewond bij een auto-ongeluk. Haar hersenen waren onherstelbaar beschadigd, maar haar jonge hart was intact. Bij aankomst in het ziekenhuis klopte het nog.

Ook schrijven voor Sargasso?

Mededeling

Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.

Waan van de dag

Bij minder ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, minder vrouwen in bèta studies

20 februari 2018 , 10:18 , door Age Letor

What’s more, the countries that minted the most female college graduates in fields like science, engineering, or math were also some of the least gender-equal countries. They posit that this is because the countries that empower women also empower them, indirectly, to pick whatever career they’d enjoy most and be best at.

Foto: Gustave Doré, Jesaja copyright ok. Gecheckt 26-10-2022

Niks Jesaja

25 februari 2018 , 11:00 , door Jona Lendering

Natuurlijk vlogen de media er weer in, in het bericht dat een afdruk van de zegel van de profeet Jesaja zou zijn gevonden. En media-wijs als u bent, voelde u natuurlijk al aan uw water dat het kulleklap in het kwadraat was. Klinkklare kwakwetenschap.

Het échte probleem is dat archeologen, in het volle bewustzijn dat er onderwerpen bestaan die meteen tot een hype uitgroeien, iets dat “mogelijk” is in hun persbericht vermelden, wetend dat die nuance zal wegvallen. Niet minder erg is dat er media zijn die het spelletje meespelen. Soms vermelden ze het “mogelijk”, soms laten ze het achterwege – slechts een enkele journalist is verantwoordelijk genoeg om uit te leggen wat eraan schort. Ik verwijs naar deze blog, waarin Deane Galbraith de claim kundig fileert.

Simpel samengevat: er staat inderdaad JESAJA (maar dat was geen heel erg ongebruikelijke naam) en daarop volgen letters die zich laten lezen alsof er “profeet” staat, NBYI ofwel nabi. Dat was inderdaad een beroep dat je kon hebben, maar Galbraith wijst erop dat uit teksten uit Lachis, een stad die in deze tijd is verwoest en goed is opgegraven, blijkt dat dat woord destijds anders werd gespeld.

Daar komen nog een paar dingen bij. Om te beginnen: de enige leesbare letters zijn NBY. De I is er door de betrokken archeologe, Eilat Mazar, bij verzonnen. Er zijn diverse andere letters in het Hebreeuwse alfabet – een stuk of twintig namelijk – maar de claim is gebaseerd op één specifieke mogelijkheid. Dit is dus wishful thinking. De drie letters die nu worden aangevuld tot er “profeet” staat, staan bovendien op de plek waar doorgaans de naam staat van iemands vader. Veel waarschijnlijker is dus dat er “Jesaja, zoon van NBY” staat.

Foto: Jiddische woorden copyright ok. Gecheckt 08-11-2022

Een echte geleerde

24 februari 2018 , 08:00 , door Marc van Oostendorp

ACHTERGROND - Gisterenmiddag was ik erbij, toen het Jiddisch Nederlands Woordenboek werd gepresenteerd, een gigantisch lexicografisch project dat vrijwel geheel het werk is van één man: Justus van de Kamp. 80.000 woorden Jiddisch heeft hij al beschreven. Het is daarmee nu al waarschijnlijk het grootste woordenboek ter wereld voor die taal. En nog altijd werkt hij door: tien woorden per dag, ook in weekeinden en tijdens vakanties. “Over sommige woorden doe ik twintig minuten, over andere zes uur.” Als hij een dag niet werkt, moet hij die 10 woorden later inhalen van zichzelf.

Tijdens de presentatie liet Van de Kamp zien hoe hij ooit begon. Als geschiedenisstudent was hij gegrepen door de Joodse geschiedenis. Om die beter te leren kennen moest hij Jiddisch leren en zo raakte hij verslingerd aan de schoonheid van de taal, waar hij zijn leven aan zou wijden. Tijdens een college zei een hoogleraar: “maak je eigen woordenboek!” Hij was de enige die het serieus nam – eerst in een schriftje, na verloop van tijd op een computer.

Nagevlooid

Omdat hij geen geld had voor een Apple, was het in die tijd, zo’n dertig jaar geleden, moeilijk joodse letters in te voeren. Dat lukte uiteindelijk alleen met een obscuur programma voor DOS (vraag aan je ouders wat dat ook weer was). Dat programma, EimsteinWriter, gebruikt hij nog steeds.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | When it tastes like dogshit…

20 februari 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Dat was slecht nieuws voor vegetariërs, vorige week. Voor iedereen die vlees mijdt omdat je een dier niet mag doden voor consumptie. Want een dier heeft ook gevoel. Welnu, planten hebben ook gevoel. Misschien wel bewustzijn, zo konden we overal lezen.

De doorbraak werd half december al gepubliceerd, maar vanwege de feestdagen (en drukte bij de New York Times, die het ontdekte, vermoed ik) bereikte ze pas afgelopen weken de media. Onderzoekers hadden planten ‘behandeld’ met enige gangbare anesthetica, en constateerden dat de proefplantjes stil vielen. Ze reageerden nergens meer op. En één en één is twee. Als iets op hondenpoep lijkt, en ruikt als poep… dus als wij stilvallen en bewusteloos worden, en plantjes ook stilvallen, dan worden de plantjes ook bewusteloos. Dus plantjes hebben misschien wel bewustzijn! Niet opeten, die stakkerds!

Het was weer een mooi voorbeeld van de Eeuwige Wederkeer van het wetenschappelijke nieuws. Het fenomeen dat je planten kunt verdoven werd anderhalve eeuw geleden al ontdekt door de beroemde Franse fysioloog Claude Bernard, die een paar beweeglijke mimosaplantjes voor de grap met ether behandelde. (Ether was toen een wondermiddel, dan ga je gekke dingen doen.)

Eenmaal ‘buiten bewustzijn’ kon hij de blaadjes aanraken zoveel hij wilde, zonder dat ze zich samenvouwden. Bernard sprak niet van bewustzijn, maar van een ‘biologische essentie’ in plant en mens. Hij had gelijk. Alle cellen zijn gevoelig voor korte koolwaterstoffen, die gemakkelijk binnendringen en chemische processen verstoren. En dat brengt zelden een versnelling teweeg.

Foto: UrbaneWomenMag (cc)

Het kan ook toeval zijn

17 februari 2018 , 13:00 , door Arno van t Hoog

[Wetenschapsnieuws dat ingaat op onzekerheden, controverse en discussie over resultaten leert het publiek hoe kennis wordt gemaakt. Dat zouden onderzoeksinstellingen veel vaker mogen laten zien in hun persberichten.]

Afgelopen week was het Valentijnsdag en dat is altijd een reden voor een beetje extra wetenschapsnieuws over liefde, seks en aanverwante relatiezaken. Zo kwam het LUMC met een persbericht met resultaten van genetisch onderzoek dat vorig op Lowlands was uitgevoerd onder bezoekers van het festival.

Doel was om bij tientallen koppels een beetje wangslijm af te nemen om vervolgens het DNA gedeeltelijk in kaart te brengen. Vervolgens zou er naar overeenkomsten en verschillen worden gekeken. De gedachte is namelijk dat bij partnerkeuze mensen afgaan op een genetische tegenpool.

Dat mechanisme is bij een aantal diersoorten gevonden, en daarbij spelen overeenkomsten en verschillen tussen zogenaamde MHC-genen een rol, die dieren via geurprofielen waarnemen. De gedachte is dat grotere verschillen in MHC-genen tussen partners bijvoorbeeld een fitter immuunsysteem oplevert in de nakomelingen.

Fitter nageslacht

Meer algemeen gesteld: je kunt je voorstellen dat zo’n signaleringssysteem handig is voor dieren die een partner moeten kiezen en niet kunnen weten wie een broer of neef is, in verband met het vermijden van inteelt. Genetisch verschil schept fitter nageslacht.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: AnveshPandra (cc)

Onethische wetenschap, racistische wetenschappers

16 februari 2018 , 11:00 , door Gwen van Eijk

Gaan we “nuchter” discussiëren over onderzoek naar IQ-verschillen tussen groepen of ‘rassen’? Nee, we moeten juist nuchter discussiëren over de bedoelingen van wetenschappers, over racistische ideeën in en ethische grenzen aan wetenschap.

“Even with the best of intentions, ignorance stands impotent when faced with problems that need to be solved, while knowledge, given the will, can lead to solutions.”

Aan de hand van dit citaat van Arthur Jensen pleit VU-wetenschapper Jan te Nijenhuis op TPO voor een “nuchtere” discussie over IQ-verschillen tussen groepen en de genetische oorsprong daarvan. Hij heeft de media alvast mee, die met hun serieuze vragen naar de wetenschappelijke stand van zaken legitimiteit geven aan onderzoek naar de vermeende inferioriteit en superioriteit van groepen.

Minder kinderen

Laten we het dan, in navolging van Jensen, eens hebben over de “solutions” die enkele wetenschappers in dit vakgebied hebben bedacht. OK, vertel, als we aannemen dat er een verband is tussen IQ en ‘ras’, hoe zien ze dan de volgende stap? Jensen, prominent IQ-wetenschapper, heeft daarover namelijk ook een boel interessante dingen gezegd, bijvoorbeeld in dit interview uit 1992 in American Renaissance – dat white supremacist-tijdschrift onder redactie van Jared Taylor.

Taylor spreekt de vrees uit dat

Foto: Bob (cc)

Waarom we ADHD nog steeds niet begrijpen

14 februari 2018 , 11:00 , door Studium Generale Universiteit Utrecht

ONDERZOEK - Hersenwetenschapper Sarah Durston deed jarenlang onderzoek naar ADHD in het brein. Zonder bevredigend resultaat. Als we ADHD willen begrijpen, moeten we anders te werk gaan.

Prof. dr. Sarah Durston is hoogleraar Ontwikkelingsstoornissen van de Hersenen (UMC Utrecht). Ze sleepte grote subsidies binnen voor onderzoek en is expert op het gebied van kinderpsychiatrie en het brein. Tijdens de lezing ‘ADHD en de grenzen van wetenschap‘ legt ze uit waarom er nog steeds geen goed model is voor de manier waarop ADHD werkt. Durston stuitte op de grenzen van haar vakgebied. Tijd om het anders aan te pakken.

Bij aanvang van Durstons carrière was het idee dat je genen het risico op ADHD bepalen. Die genen veroorzaken ‘iets’ in het brein. Bijvoorbeeld een verandering in de structuur of de biologie van een deel van de hersenen, waardoor een ADHD-brein anders werkt dan een ‘normaal’ brein. Deze afwijking leidt vervolgens tot verandering van gedrag: druk zijn en geen aandacht kunnen vasthouden. Dat model wilde Durston verfijnen. Ze wilde begrijpen wat de rol van genen en erfelijkheid is. Ze wilde laten zien dat er verschillende biologische oorzaken van ADHD waren bij verschillende type kinderen. En ze wilde uitzoeken hoe hersenontwikkeling zich verhoudt tot gedrag. Maar 13 jaar en ruim 2,5 miljoen euro aan onderzoeksgeld later, komt ze tot een ontnuchterende conclusie: het model werkt niet.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Hulspas weet het | Op weg naar zinloosheid

13 februari 2018 , 15:30 , door Marcel Hulspas

COLUMN - Elon Musk, de alom bewonderde visionair die vorige week met veel zinloos geweld een auto de ruimte in schoot, waarschuwde vorig jaar voor een enorm gevaar dat onze beschaving ten onder zou doen gaan. Nee, niet het broeikaseffect of Donald Trump – hij had het over Artificial Intelligence. AI. Nu zijn auto met die malle pop achter het stuur uit het zicht verdwenen zijn, is het wellicht aardig die claim eens tegen het licht te houden.

AI gaat de wereld veranderen. Zo beweren velen. Maar het is altijd verstandig om dat soort uitspraken in hun context te zien. En dat is de context van wetenschappers en ondernemers op zoek naar investeerders. Musk behoort daarbij tot de minderheid die vooral ellende verwacht. Maar ook hier is de context van belang. Goeroes willen diepzinnig zijn, dus tegendraads.

Wat is Artificial Intelligence? Meestal gaat het dan om een machinale ‘intelligentie’ ontwikkeld door middel van Deep Learning. Die aanduiding komt van de bovengenoemde wetenschappers en ondernemers. En u raadt het dus al, erg deep is dat leren niet.

Het komt erop neer dat je een chaotisch netwerk van verbindingen en knooppunten (knooppunten die signalen kunnen versterken dan wel verzwakken) ontelbare malen voedt met input aan de ene kant en de gewenste output aan de andere kant. In eerste instantie levert de input aan de output-kant alleen maar onzin op, maar door steeds weer daarna de gewenste output vanaf de output-kant in te laten stromen (backpropagation) ‘leert’ het netwerk voorbeeld-na-voorbeeld om later bij input spontaan de gewenste output te leveren. Duizenden plaatjes van auto’s (met als opgelegde output het woordje ‘auto’) leveren zo uiteindelijk een netwerk dat bij een nieuw autoplaatje ‘spontaan’ het woordje ‘auto’ uitspuugt. Het heeft geleerd. Niet deep, maar toch. Uiteindelijk kan zoiets heel snel, en kan het netwerk het menselijk brein overtreffen. Menig bordspel is inmiddels het domein van Artificial Intelligence.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Vorige Volgende