Hulspas weet het | U bent een samenraapsel

Op het schoolbord zag het er zo indrukwekkend uit. Die bevruchte eicel, die wist wat ze deed. Eerst verdubbelde ze haar DNA en dan veranderde ze langzaam van één, heel netjes, in twee bolletjes. En de kern deed ondertussen exact hetzelfde. Er verschenen lichaampjes, die maakten draden, en die trokken de kern hoepla uit elkaar. Effe verder knijpen en je had twee cellen. En daarna waren er vier. En daarna acht. Het was zo helder als wiskunde. En daarom, zo leerden we, hebben alle cellen in ons lichaam allemaal hetzelfde DNA. Allemaal niet waar, weten we sinds kort. Want het is sinds kort mogelijk om een aantal lichaamscellen van een individu te nemen en daarvan ‘effe snel’ het genoom in kaart te brengen. En als je dat doet, blijkt iets heel anders. Dan blijkt dat we allemaal eigenlijk uit een bonte familie van cellen bestaan. Dat het DNA in het brein heel anders kan zijn dan in het hart, of het bloed. Toch van belang als we op zoek gaan naar genetische afwijkingen.

Door: Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022
Foto: Navy Medicine (cc)

Een ramp die zwijgend voorbijging

RECENSIE - Wat een uitstekend boek! Alles wat u over het verloop van de Spaanse griep zou willen weten, staat erin. Helder en vlot geschreven. Historische overzichten afgewissseld met persoonlijke verhalen, anekdotes en actuele wetenschappelijke informatie. En met in de laatste hoofdstukken een wijze les.

Alleen is dat wat mij betreft niet de les die auteur Laura Spinney voor ogen had.

Gruwelijke pandemie

De eerste driehonderd van de driehonderdzestig pagina’s gaat alles goed. Vol overgave beschrijft Spinney de afschuwelijke pandemie die vanaf het voorjaar van 1917 in drie golven over de wereld raasde, en uiteindelijk méér slachtoffers maakte dan de Eerste Wereldoorlog. Waar die uiterst besmettelijke en dodelijke griepvariant vandaan kwam, is nog steeds een raadsel. Mogelijk in de Verenigde Staten, waar het eerste ‘officiële’ geval werd genoteerd. Mogelijk in Noord-Frankrijk, waar zich in de overvolle, smerige Britse militaire kampen al eerder vergelijkbare uitbraken van griepachtige ziekten hadden voorgedaan, eerder dan in de VS.

En dan is er altijd nog Chinese platteland. Een gebied dat in die tijd zó regelmatig getroffen werd door ziekten (en waar mens, eend en varken zó dicht op elkaar leefden) dat dat per definitie over de beste papieren beschikt om als bron in aanmerking te komen. Waar is die dodelijke combinatie van viraal RNA ontstaan, die later de aanduiding H1N1 kreeg? Hebben Chinese arbeiders op weg door de VS (op weg naar het westelijk front, om daar loopgraven aan te leggen), de ziekte verspreid?

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Hoe Monsanto aan Roundup-studies sleutelde

Oneworld journalist Vincent Harmsen interviewt de chef conflictbeheersing van Monsanto.

Sleutelde Monsanto Company in het geheim aan wetenschappelijke studies over hun eigen onkruidverdelger Roundup? Tegenover Vincent Harmsen geeft fabrikant Monsanto toe dat er inderdaad ‘cosmetische wijzigingen’ zijn toegepast.

De antwoorden in het interview lezen als een PR-praatje van Monsanto. En als iets lijkt op een PR-praatje, dan is …..

Gelukkig verwijst het interview ook door naar relevante achtergrond artikelen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Een rijk en leeg land

COLUMN - De gierzwaluw is nog steeds niet teruggekeerd. Normaliter klinkt vanaf begin mei hun schrille geluid (‘gegier’?) rond ons huis. Vooral tegen de avond, wanneer ze massaal terugkeren van insecten vangen rond het Veluwemeer. Maar momenteel is het nog steeds érg stil. Waar zijn ze? Het zal toch niet… Gelukkig leert een zoektocht op het internet dat ze waarschijnlijk zware vertraging hebben opgelopen door zandstormen in Afrika. We wachten af.

Het zal toch niet het gevolg zijn van het ineenstorten van de insectenpopulaties? Een paar maanden geleden waarschuwden Duitse (en Nijmeegse) biologen dat de aantallen insecten ernstig terugliepen. Dat alarmerende nieuwtje ging vervolgens de wereld rond. Enkele Wageningse collega’s zetten vraagtekens bij de gehanteerde meetmethode en wiskunde, maar afgelopen week kwam Natuurmonumenten, die haar eigen cijfers had doorgespit, met een vergelijkbare waarschuwing. In de afgelopen 27 jaar zou twee derde van de insecten zijn verdwenen.

Marc van den Tweel, directeur van Natuurmonumenten, kwam met een mogelijke verklaring:

‘De landbouw is een van de belangrijkste beheerders van ons buitengebied. Daar wordt jaarlijks zo’n tien miljoen kilo aan chemische gewasbeschermingsmiddelen gebruikt. We moeten toe naar biologische bestrijding. Het verbod op drie chemische middelen is een mooi begin, maar lang niet genoeg. Er is simpelweg meer ruimte nodig voor natuur in landbouwgebieden.’

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Een blunderende redder der beschaving

COLUMN - Iets met ‘… Churchill-doden’. Meer kon ik niet lezen. Het vliegtuigje-met-sleep was alweer een eind doorgevlogen, richting de Utrechtse binnenstad. Dat wordt een rel, dacht ik. De zoveelste rond 4 mei. Een paar uur later staat de man die het vliegtuigje had besteld (‘Herdenk ook de Churchill-doden’) met een spandoek op de Dam: ‘Churchill massamoordenaar’. En hij wordt opgepakt. Wat hem bezielde bleef een raadsel.

Afgelopen zaterdag kwam hij echter uitgebreid aan het woord in het Algemeen Dagblad. Dan wordt duidelijk welke doden hij nu precies bedoelt. Het is geen onbekend rijtje. Churchill ‘heeft nooit ingegrepen op de Holocaust’. Hij liet bombardementen uitvoeren ‘toen de oorlog al zowat voorbij was’ en dan was er nog de hongersnood ‘in het toen nog Britse Bengalen’ in 1943. Dáár moeten we het over hebben, vindt de 66-jarige Schiedammer. ‘Ik wilde alleen een debat op gang brengen. Als er niks verandert, doe ik het volgend jaar weer.’

Het AD citeert keurig een historicus, Felix Klos, die constateert dat Churchill ‘allang niet meer heilig’ is. Klos wijst op het debat over de oorzaken achter die hongersnood én over de bombardementen. Desondanks sluit hij af met de mededeling dat Churchill voor hem nog steeds ‘de redder van de westerse beschaving’ is. Wat toch redelijk heilig klinkt.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Een bange generatie

COLUMN - Hoe werken antizonnebrandmiddelen? Robin van Wechem legt het als volgt uit:

Chemische filters absorberen zonnestralen en veranderen de moleculaire structuur van de lichtpakketjes. Er komt een beetje warmte vrij zodra het molecuul – het zonnepakketje – vervalt naar een lager energetisch niveau. Het licht vervalt en verliest daarbij warmte.

Toen ik dat las, had ik erg met haar te doen. Niet omdat ze niets begrijpt van natuurkunde. Dat zal me worst zijn. Maar dat ze desondanks wanhopig probeert om het uit te leggen, hoe moleculen licht absorberen. En dat ze dan helemaal vastloopt.

Die wanhoop, dat voortmodderen, dat is kenmerkend voor haar boek Het antirimpelcomplex. Een boek over ‘de achterkant van de cosmetica-industrie’. En natuurlijk gaat ze op bezoek bij deskundigen, wandelt ze door labs, snuffelt ze op beurzen. Maar dit is vooral een boek over angst. Normaliter hou ik het nooit zo lang uit bij mensen die aan een enkel steekwoord (suiker, kleurstof, fijnstof, cafeïne) genoeg hebben om met een bezorgde monoloog af te steken, ‘verrijkt’ met best wel enge persoonlijke ervaringen (die elke poging om hun relaas te relativeren tot een belediging maken). Maar Robin boeide me. Ze is zo zielig!

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | De laatste keizer en het Zweedse drama

COLUMN - Een volledig dorp uitgemoord. Goed, het was aan de Zweedse oostkust en het gebeurde 1500 jaar geleden, maar de vondst is toch redelijk bizar. Zweedse archeologen hebben nog maar een deel van het dorp opgegraven, maar het ziet ernaar uit dat alle inwoners op bloedige wijze zijn gedood. Mannen, vrouwen, kinderen. En het vee werd gewoon achtergelaten. Alfsdotter et.al. publiceerden hun gruwelijke vondst in het archeologie-vakblad Antiquity, vorige week woensdag. De New York Times pikte het op en schreef er een fraai artikel over. Met daarin de volgende zinsnede:

The presence of Roman gold coins in the fort also suggested that the massacre happened after the fall of the Western Roman Empire in 476 A.D., which could have created a power struggle on the island, according to the researchers.

De vondst is bizar, maar deze opmerking natuurlijk ook. Er zijn (nog) geen sporen gevonden van de daders. Eigenlijk weten we ook niets van de slachtoffers. Laat staan dat de onderzoekers iets kunnen zeggen over het motief voor deze slachtpartij. Was het een lokaal incident, of werden meerdere dorpen zo behandeld? We weten het niet. Op grond van typologische kenmerken (het uiterlijk van de materiële resten) dateren de onderzoekers het gebeuren op eind vijfde eeuw. En dan een verband leggen met de val van de laatste keizer, helemaal in Rome? Dat gaf een power struggle aan de Zweedse kust?

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Liegen over uw drankgebruik

COLUMN - Dat drank slecht is, dat weet iedereen. Maar blijkbaar bestaat er onder gezondheidswetenschappers een heftige drang om dat voortdurend te herhalen, ook als daar geen enkele aanleiding voor is.

Dat gebeurde afgelopen week, toen het Erasmus Medisch Centrum vol trots mededeelde dat EMC-medewerkers hadden deelgenomen aan een internationaal onderzoek naar het effect van stevig drinken op het aantal jaren dat men op deze aardkloot doorbrengt. Dat was verschenen in het vooraanstaande vakblad The Lancet – dus alle reden voor een plakje cake en één (nou… één dan) glaasje witte wijn. En natuurlijk ook reden voor een mooi persbericht met, uiteraard, de waarschuwing dat drank slecht is. Centrale boodschap dit keer: de gezonde drinker bestaat niet. Zelfs één glaasje per dag, wat zeg ik: één per week, is schadelijk.

Het persbericht luidde:
Mensen die minder alcohol drinken, leven langer. Ook één of twee glazen alcohol per week zijn schadelijk voor de gezondheid. Tot die conclusie komen wetenschappers wereldwijd, onder wie onderzoekers van het Erasmus MC. ‘In tegenstelling tot wat mensen vaak denken, blijkt er geen veilige ondergrens te zijn voor het drinken van alcohol. Ook niet bij hart- en vaatziekten’, zegt voedingswetenschapper Trudy Voortman van de afdeling Epidemiologie van het Erasmus MC. ‘We zien dat minder alcohol vrijwel altijd beter is.’

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Newspeak

OPINIE - Bovenstaand plaatje haalde ik woensdag van Twitter. NWO, een van de voornaamste financiers van het wetenschappelijk onderzoek, heeft een strategisch plan aan de minister aangeboden en dat is, zo moeten we geloven, weer een stap om de wetenschap in Nederland en de impact ervan op een hoger niveau te brengen.

Mocht u denken “dat is newspeak”, dan krijgt u gelijk als u er wat meer over leest. Het komt erop neer dat er geld komt voor riskante voorstellen, waarvan het resultaat niet van te voren valt te voorspellen. Verder moet het onderzoek wat meer verbinding hebben met de samenleving. Anders gezegd: NWO verandert links en rechts wat formulieren en noemt het strategie.

Onze wetenschappers zijn zulke intelligente mensen. Zouden ze deze flauwekul nou echt geloven? Het is niet voor het eerst dat ik me dat afvraag.

Ik ben zo’n doctorandus onbenul uit de jaren tachtig. (Voor de jonge lezers: de lengte van de opleiding is toen tot vier jaar teruggebracht, wat minder is dan het noodzakelijke. Wie nadien is afgestudeerd, heeft het niveau van wat vroeger een kandidaat heette.) Maar ook al waren mijn medestudenten en ik onvolledig geschoold, wij wisten dat er tussen de mooie academische woorden en de praktijk nogal wat lucht zat. Als wij het al herkenden, dan zullen doctores en professoren de spanning tussen woordenkraam en praktijk zéker herkennen. Ik vraag me van NWO dus af – en ik schrijf dit zonder sarcasme – of ze nou werkelijk niet beter weten of dat ze cynisch liegen. Voor beide valt iets te zeggen en het kan ook zijn dat het allebei tegelijk waar is.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: De quadriga op de Brandenburger Tor (foto Livius.org)

Waarom de Revolutie in Parijs begon

RECENSIE - De Brandenburger Tor, symbool van de stad Berlijn, oogt als een monument ter ere van een grootse militaire overwinning. Een Pruisische overwinning op de Fransen, zal menige toerist vermoeden. Maar het was een overwinning op de Nederlanders. Of beter, op de Nederlandse patriotten.

En voor wie het naadje van de kous wil weten: het is een monument voor een overwinning die uitsluitend te danken was aan een paniekaanval van één patriotse legeraanvoerder, Friedrich Rijngraaf von Salm-Grumbach. Paniek of verraad? Militair historicus Olaf van Nimwegen geeft hem het voordeel van de twijfel. Maar als de Rijngraaf iets meer lef had getoond, was de revolutie in Nederland begonnen, en niet in Frankrijk.

De Nederlandse Burgeroorlog, zo heet het boek van Van Nimwegen. Met daaronder de jaartallen 1748-1815. Beide zijn wat te ruim gekozen. Het boek reikt niet écht tot de val van Napoleon, en die burgeroorlog begon eigenlijk pas in 1787.

De hele tweede helft van de achttiende eeuw waren de spanningen tussen de patriotten en de prinsgezinden langzaam opgelopen. Het was een bont gezelschap, die patriotten, van gematigden (vooral onder de stedelijke elite) die de macht van de stadhouder wilden inperken, tot aan radicalen die openlijk streefden naar de val van deze tiran, de stadhouder, en het ‘herstel’ van fraaie maar vooral fictieve ‘Bataafse’ vrijheden. Hun grootste bondgenoot was overigens stadhouder Willem V zélf, die besluiteloosheid tot een ware kunstvorm had verheven, waardoor zelfs zijn vrienden tot wanhoop dreef.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Vorige Volgende