‘Moderniseren’ van mensenrechten als schadelijke aanval op de rechtsstaat

een gastbijdrage van Antoine Buyse en Jasper Krommendijk, eerder verschenen bij Nederland Rechtsstaat Deze week dienden Tweede Kamerleden Van Zanten (BBB) en Boomsma (NSC) een motie in waarin wordt opgeroepen mensenrechtenverdragen te ‘moderniseren’. Die zouden de ruimte voor asielbeleid in ‘verregaande mate’ beperken. Concreet noemen ze het Vluchtelingenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Deze motie komt kort na een open brief van negen Europese staten die opriepen tot ‘een eerlijk gesprek’ over aanpassing van het EVRM, om precies dezelfde reden: migratie. Na heftige discussies binnen het inmiddels gevallen kabinet besloot Nederland die brief niet te ondertekenen. De motie lijkt nu via een omweg alsnog aan te willen sluiten. De motie noemt ‘grootschalige, structurele migratiestromen en asielprocedures’ die draagvlak onder druk zetten. Draagvlak voor wat precies blijft in het midden, maar de motie lijkt te bedoelen: draagvlak voor die verdragen. Zij roept dan ook op te verkennen, juridisch en diplomatiek, of die verdragen moeten worden gemoderniseerd of herzien. Een eerdere versie van de motie opperde zelfs tijdelijke opschorting en opzegging, maar kennelijk is men er na een nachtje slapen achter gekomen dat dat in ieder geval juridisch niet echt kan. Het is onbegrijpelijk dat juist een partij als NSC die ‘de grondrechten van mensen beter [wil] beschermen’ en ijvert voor constitutionele toetsing deze mogelijkheid überhaupt overwoog. Rechters in Nederland kunnen wetten (nog) niet toetsen aan de Grondwet, maar gelukkig wel aan het EVRM waardoor onze rechten toch worden beschermd, tegen geluidsoverlast of een privacy-schendend fraudesysteem. Met opzegging zou Nederland de Raad van Europa, bestaande uit 46 landen, moeten verlaten en voegt het zich bij het in 2022 uitgezette Rusland. Juridisch maakt opzegging (of modernisering) van het EVRM en andere verdragen verder weinig verschil: Nederland is nog steeds gebonden aan EU-recht over migratie. Onze collega Klaassen wees er terecht op dat 95% van het asielbeleid in Brussel wordt gemaakt. Het geheugen van de indieners van de motie lijkt daarnaast erg kort: zo’n onderzoek naar het Vluchtelingenverdrag is in 2021 al gedaan, door de Commissie Donner. De motie legt vooral een reflex van sommige politici bloot: steeds als beleidskeuzes niet ‘zomaar’ kunnen, het recht en rechters aanwijzen als schuldigen, als een dwangbuis die te beknellend is. Juist als het gaat om mensenrechten is die neiging schadelijk: rechten maken juist vrijheid mogelijk en beschermen onze democratie, in plaats van die aan te tasten. De aangepaste motie is daarnaast gebaseerd op foutieve aannames. Van Zanten en Boomsma herinneren eraan dat de verdragen zo’n 75 jaar oud zijn en stellen dat ‘deze verdragen en hun interpretatie sindsdien nauwelijks zijn aangepast aan de veranderde maatschappelijke realiteit’. Niets is minder waar. Een van de kernprincipes die het Europese Mensenrechtenhof heeft ontwikkeld is nu juist dat het EVRM een levende tekst (‘a living instrument’) is die steeds opnieuw moet worden geïnterpreteerd naar de huidige omstandigheden. Precies daarom beschermt het recht op bescherming van de correspondentie – ook zo’n term van 75 jaar geleden – ook emails en niet alleen handgeschreven brieven. Zo zijn er talloze voorbeelden te noemen waarbij internationale én Nederlandse rechters die ‘oude’ verdragen uitleggen in het licht van wat er vandaag de dag nodig is voor de bescherming van ieders mensenrechten. De interpretatie past zich dus voortdurend aan. Elke dag opnieuw. En die Verdragen zelf, zijn die dan nauwelijks veranderd? Klopt ook niet. Het Vluchtelingenverdrag is later uitgebreid. En het EVRM is maar liefst zestien keer aangepast met instemming van alle staten, waarbij er ook belangrijke rechten zijn toegevoegd die cruciaal zijn voor ons allemaal. Van het recht op vrije verkiezingen tot de afschaffing van de doodstraf. En ook op het gebied van migratie. Zo werd toegevoegd dat je altijd je eigen land binnen moet kunnen – geen Nederlander kan dus verbannen worden. En dat je je vrij in je eigen land mag bewegen – een inwoner van Coevorden mag naar Amsterdam en omgekeerd. Wat voor al deze inhoudelijke toevoegingen geldt: de rechten van mensen werden steeds beter beschermd. Het wegnemen van rechten zoals de motie impliciet als doel lijkt te hebben is nog nooit gebeurd. En met goede redenen: mensenrechten zijn een minimumstandaard. Discussie over mensenrechten is altijd welkom. Maar voor wat betreft die internationale verdragen, zoals het EVRM, hebben staten daar al lang de mogelijkheid toe. In elke zaak die bij het Mensenrechtenhof wordt gevoerd kunnen zij argumenten inbrengen. Dat gebeurt ook regelmatig met succes. In de grote meerderheid van de zaken voor het Hof vangen slachtoffers van mensenrechtenschendingen bot en worden klachten afgewezen. Ook in asiel- en migratiezaken. Deze week nog verklaarde het Hof een reeks klachten tegen Italië over pushbacks van migranten op de Middellandse Zee niet ontvankelijk. Ook bij de uitvoering van uitspraken krijgen staten vaak veel ruimte. Het zou dus beter zijn als Nederland, en de negen staten die de brief over het Hof schreven, gewoon de bestaande mogelijkheden gebruiken, ook in migratiezaken, in plaats van dit soort publieke schoten voor de boeg te lossen die de legitimiteit van het Hof en mensenrechten ondergraven. Voor onze democratische rechtsstaat zijn mensenrechten cruciaal. Als fundament. Zodra politici voorstellen daaraan te tornen, moet iedereen alert zijn. Geen huiseigenaar gaat stukken van de fundering weghalen omdat die ‘te oud’ zijn – dat zou pas verlies van draagvlak opleveren, letterlijk. Antoine Buyse is hoogleraar rechten van de mens aan de Universiteit Utrecht. Jasper Krommendijk is hoogleraar Internationaal en Europees Recht an de Radboud Universiteit. Nederlandrechtsstaat.nl is het platform in Nederland voor constitutionele dialoog. De website publiceert enerzijds opiniërende blogs over actuele constitutionele en rechtsstatelijke onderwerpen. Anderzijds bestaat de website uit een wetenschappelijk artikelsgewijs commentaar op de Grondwet.

Door: Foto: Monument Universal Links on Human Rights (1995) Tony O'Malley William Murphy (cc)
Foto: Jorge Cancela (cc)

Persvrijheid vereist een democratische cultuur en zelfreflectie van de media

COLUMN - In de jaarlijkse Persvrijheidsindex van RSF (Reporters Sans Frontières) staat Nederland dit jaar op de derde plaats. Geen reden om ons zorgen te maken, dus. Lijkt het. Maar toch. De vrijheid van de media blijft waakzaamheid vereisen. Die vrijheid is namelijk afhankelijk van een context van de democratische rechtsstaat die in toenemende mate onder druk staat. Vrije media passen in een democratische cultuur. Maar wat gebeurt er als de politieke cultuur steeds meer onder invloed komt te staan van autoritaire, illiberale tendensen? Het kan snel afgelopen zijn met de persvrijheid zoals Hongarije laat zien. En dan de VS, al tachtig jaar cultureel, economisch en politiek hét grote voorbeeld voor Nederland. Direct na de start van de tweede termijn van Trump schreef  Katherine Jacobsen van het Comité ter Bescherming van Journalisten (CPJ): “Het is voor journalisten steeds moeilijker om hun werk goed te doen. Als dit zo doorgaat, dan zou Amerika het nieuwe Rusland kunnen worden.”

De NVJ (Nederlandse Vereniging van Journalisten) vindt in reactie op de Persvrijheidsindex dat er geen reden is voor een juichstemming. ‘De publieke omroep krijgt te maken met ingrijpende bezuinigingen. Journalisten hebben in toenemende mate te maken met geweldsincidenten, schadelijke politieke retoriek en juridische intimidatie (SLAPP-zaken). Er zijn zorgen over de mediaconcentratie in Nederland en de toegang tot informatie.’ De huidige -inmiddels demissionaire- regering kan niet beschouwd worden als actieve beschermer van de vrijheid in de media. De openbaarheid van informatie wordt eerder tegengewerkt dan bevorderd, zoals bijvoorbeeld bleek bij de weigering van BBB-minister Wiersma om emissiegegevens van boeren openbaar te maken. De NVJ is voorts bezorgd over het toenemend aantal bedreigingen van journalisten. In totaal hebben in 2024 journalisten 249 keer melding gedaan van een incident bij PersVeilig, tegenover 218 keer in 2023 en 198 keer in 2022.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Quote du Jour | Catastrofale honger

QUOTE - ‘Catastrofale honger’ betekent dat mensen in de laatste fase voor de hongerdood verkeren. Het lichaam richt zich daarbij op het rekken van het leven, dus op de belangrijkste lichaamsfunctie: zuurstofrijk bloed naar de hersenen pompen. Het vet is al weg, daarom worden spieren en zelfs bot verteerd om de benodigde energie te leveren.

Van De Correspondent. Voor die mensen hé-le-maal achter in de zaal die nog niet doorhadden wat er in Gaza aan het gebeuren is en wat Israël aan het doen is, en die nog dingen mompelen over ‘zelfverdediging’. Of enige illusies hebben over de ‘voedselhulp’ die Israël momenteel zelf organiseert nadat ze de internationale voedselhulp plat hebben gelegd.

Foto: Schermafbeelding Arnews Terugkijken debat over val kabinet Schoof

De bom van Wilders – overbodig tienpuntenplan

Terwijl de slachtoffers van de aanslag op kabinet Schoof hun weg tussen de brokstukken proberen te vinden, blikken we nog even terug op de bom die Wilders in de parlementaire democratie dropte: het tienpuntenplan.

Een van onze lezers stelde voor:

Inhoudelijk de tien punten van hem gaan fileren zoals Klaas Dijkhoff vanavond [1] deed met punt 10 in Goedenavond NL. Keer op keer doen zodat het blijft hangen bij de kiezers.

Het was een van de reacties op ons artikel waarin we duidelijk maakten dat Wilders’ eerste twee punten over grenscontroles totaal overbodig zijn, omdat die al in het Hoofdlijnenakkoord en het Regeerprogramma staan én al tot praktische uitvoering hebben geleid.

Voorafgaand aan de woeste ruk waarmee Wilders de stekker eruit trok, liet hij nog nadrukkelijk weten:

(…) Als het merendeel van onze voorstellen uit het tienpunten plan asiel niet worden overgenomen door de coalitie (en dus toegevoegd aan het Hoofdlijnenakkoord) (…) dan stapt de PVV uit deze coalitie

Onder de eerste twee punten had hij de handtekeningen dus al lang binnen. Bedoelde hij dan de overige acht punten? Maar als die ook al in het Hoofdlijnenakkoord en Regeerprogramma staan, wat was dan toch de zin daar nog een keer handtekeningen van je coalitiepartners onder te vragen?

Foto: Ministerie van Defensie, CC0, via Wikimedia Commons.

Wilders roept op tot illegale grenscontroles

Zaterdag– en zondagavond voerden een tiental mensen grenscontroles uit bij de grens naar Duitsland, op zoek naar asielzoekers. Op X juichte Geert Wilders deze illegale grenscontroles toe en riep op tot meer van dat soort wetsovertredingen.

Tegen RTV Noord zei een woordvoerder van de gemeente Westerwolde dat ‘de actie levensgevaarlijk is en dat het verboden is voor burgers om op deze manier auto’s aan te houden’. Dat laatste klopt want de enigen die bevoegd zijn tot grenscontroles zijn de Koninklijke Marechaussee en, in bijzondere gevallen, de politie.

De politie was zaterdagavond aanwezig maar constateerde geen strafbare feiten: ‘De mensen stonden op een parkeerplaats en dat mag.’ Als bij vervolgacties wordt vastgesteld dat er voertuigen worden aangehouden, zal er door de politie worden ingegrepen, aldus een woordvoerder tergen RTV Noord.

Er is dus niemand aangehouden. Ook de initiatiefnemer van de actie niet, die toch wel een recidivist genoemd mag worden.  In 2022 kreeg de man in hoger beroep een voorwaardelijke werkstraf van 60 uur en een boete van 500 euro wegens gevaarlijk rijgedrag tijdens een door hem geïnitieerde actie van de Steungroep Boeren en Burgers op de snelweg A28. Als hij binnen de twee navolgende jaren geen strafbaar feit beging, zou hij de werkstaf niet uit hoeven te voeren.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: © Sargasso logo Kort copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

The purpose of a system…

Ik kwam onlangs de phrase ‘the purpose of a system is what it does’ tegen. Ik kende ‘em nog niet, maar blijkbaar is hij al best oud. Heel kort gezegd: als een systeem iets doet, en het blijft doen, dan kun je je niet verschuilen achter intenties, en ‘wat het eigenlijk zou moeten doen’. Het doel van het systeem is dat wat het doet.

Hoewel het uit de IT komt, is het ook van toepassing daarbuiten. Je zou bijvoorbeeld kunnen zeggen dat wanneer een land structureel oorlogsmisdaden pleegt, duizenden kinderen doodbombardeert, gericht journalisten, artsen en hulpverleners liquideert, scholen, universiteiten, ziekenhuizen, gebedshuizen en tentenkampen plat gooit, en een bevolking van miljoenen uithongert en onderdrukt – het doel van dat systeem niet, pak ‘em beet, ‘zelfverdediging’ is. Of terrorisme bestrijden. Of het handhaven van hoge morele standaarden.

Foto: Alpha Photo (cc)

‘AI maakt mensen kwetsbaar voor manipulatie’

COLUMN - AI maakt onze blik op de wereld kleiner, lazen we hier  gisteren. AI put uit bij elkaar geveegde, bestaande kennis. Kennis die achter ons ligt en dus per definitie nooit iets nieuws op zal leveren. Melanie Mitchell, een autoriteit op het gebied van intelligentie, AI en complexiteit, ziet nog iets anders: de nieuwste chatbots zijn getraind op het ‘pleasen’ van gebruikers. Dat maakt mensen „kwetsbaar voor manipulatie”, zegt ze in een interview met de NRC.

Mitchell deed onderzoek naar de prestaties van ChatGPT. Ze herhaalde met een paar kleine wijzigingen eerder onderzoek waarbij ChatGPT op een intelligentietest beter scoorde dan bachelor psychologiestudenten en kwam tot andere resultaten. Dat had volgens haar te maken met het feit dat AI analogieën niet begrijpt. ‘Opvallend genoeg deden de oudere chatbots het in ons onderzoek iets beter dan de nieuwere.’ Mitchell vermoedt dat dat komt ‘omdat nieuwere versies nóg meer getraind zijn op het pleasen van mensen. Omdat die het zo graag goed willen doen, althans, daarop getraind zijn, zouden juist eerder fouten kunnen ontstaan.’

Mitchell maakt zich grote zorgen over deze ontwikkeling. ‘AI’s zijn getraind om gebruikers voortdurend te bevestigen en positief aan te moedigen, terwijl wij mensen juist geëvolueerd zijn om daar gevoelig voor te zijn. Er zijn zelfs voorbeelden van gebruikers van de technologie die in een psychose belandden doordat een AI klakkeloos meeging in waanbeelden. Maar ook kunnen bedrijven met behulp van hun AI’s mensen ertoe verleiden om bepaalde producten te kopen of te stemmen op een bepaalde partij.’

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Koen Suyk Anefo, , via Wikimedia Commons.

Fascisme, in onze tijd?

ANALYSE, RECENSIE - Honderd jaar geleden, 1925, publiceerde Hitler in “Mein Kampf” zijn gruwelijk gedachtegoed. Het was de aanzet tot het Duitse nazisme, dat tot de ondergang van de Duitse Weimar Republiek leidde. Het Duitse nazi-bewind heeft vervolgens tot 1945 groot onheil veroorzaakt.

Is er in onze dagen nog sprake van zulk gedachtegoed dat – vanwege de iets eerder ontstane, verwante beweging van Mussolini in Italië – ‘fascisme’ is gaan heten? Het begrip wordt namelijk in de openbare discussie al te gemakkelijk gehanteerd. Waar praten we eigenlijk over?

Het toonaangevende werk over fascisme is van de hand van de Amerikaanse Harvard-hoogleraar Robert Paxton. Het heet “The Anatomy of Fascism” (verschenen in 2004). Het is in 2025 in het Nederlands vertaald, en uitgegeven bij Prometheus. Van die vertaling is in 2025 al tweemaal een herdruk verschenen. Dat zegt wel iets.

Toen aan Paxton in 2016 werd gevraagd of wat Trump verkondigde (en deed!) fascistisch was ontkende hij dat nog. Maar na Trumps ontkenning van de verkiezingszege van Biden, en vervolgens de aanmoediging aan de bestormers van het Capitool in Washington door Trump in 2021, is Paxton daarop moeten terugkomen.

Dat is, dunkt me, onrustbarend. Trumps “open verkondigde aanmoediging van geweld door burgers, dit om de uitslag van een verkiezing ongedaan te maken, overschrijdt een rode lijn”, schreef Paxton. Ook Folkert Jensma vroeg zich, in de NRC van 12 maart j.l., af “Is dit een rerun van de geschiedenis van Weimar of een kwaadaardige mutatie daarvan?”.

Foto: Fotos de Camisetas de SANTI OCHOA (cc)

Ontslag vanwege politieke standpunten

COLUMN - Nouraldin Alsweirki, een Palestijnse softwareontwikkelaar uit Gaza werkte als kennismigrant najaar 2023 voor het Nederlands bedrijf Speakap. Hij werd ontslagen vanwege de steun die hij op LinkedIn uitsprak voor het Palestijnse recht op verzet tegen de Israëlische bezetting. Volgens het bedrijf zorgde zijn standpunten voor een ‘onveilige werkomgeving’. Op 1 juni 2024 stelde het College voor de Rechten van de Mens hem in het gelijk, en in november 2024 oordeelde de rechtbank van Amsterdam dat Speakap zich schuldig heeft gemaakt aan discriminatie op basis van politieke overtuiging. Het bedrijf moet Alsweirki 45 duizend euro schadevergoeding betalen voor onrechtmatig ontslag en de emotionele schade die hij hierdoor heeft geleden.

Kort nadat de oorlog in Gaza begon werd het huizenblok van zijn familie in Gaza door Israëlische bombardementen weggevaagd. ‘Het lichaam van mijn opa vonden ze pas na dagen zoeken terug onder het puin. Ook mijn oma en oom waren vermoord,’ vertelde hij aan De Volkskrant. Zelf woont Alsweirki op dat moment in Turkije. Terwijl hij zich opmaakt voor zijn verhuizing naar Nederland, uit hij in tal van berichten op LinkedIn zijn woede over het Israëlische optreden. ‘To hell with Israel, to hell with the occupation, free Palestine’, schrijft hij onder meer. ‘I stand against the occupying aggressor, long live the resistance.’

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Jeroen Van Hove (cc)

De onwil om te luisteren (én te handelen)

COLUMN - Caelesta Braun maakt zich zorgen over de geringe ontvankelijkheid van de huidige coalitiepartijen voor kritiek, adviezen en oproepen uit de samenleving.

Ik moest laatst denken aan het gedicht ‘lekker stout’, een van die treffende gedichten van Annie M.G. Schmidt. Het gedicht begint met: “ik wil niet meer, ik wil niet meer…”. Vervolgens word je meegenomen in een tirade van onwil, om daarna over alle stoute dingen te lezen die de ik-persoon wel wil, bijvoorbeeld: “ik wil heel hard stampen in een plas en dan m’n tong uitsteken.” Om dan uiteindelijk bij de afsluitende zin aan te komen: “en als ze kwaad zijn, zeg ik: Bil!”

Wie het gedicht als ouder leest, herkent de opstandige (peuter)puber. Je ziet ze voor je. Vaak ook nog stampvoetend en met de handen tegen de oren: “Ik luister niet, lekker puh, je kan me toch niks maken.” Dat is ook de boodschap van het gedicht: gewoon lekker overal tegenaan schoppen en je nergens iets van aantrekken. De wijze ouder bakent stevig af en wacht geduldig, wetende dat dit gedrag tijdelijk is en hoort bij de ontwikkeling van peuters naar kinderen en van pubers naar volwassenheid.

Bij mij roept dit gedicht niet alleen associaties op met (peuter)pubergedrag, maar het doet mij juist ook denken aan de huidige coalitiepartijen. De onwil om te luisteren naar de wereld om hen heen en er betekenisvol naar te handelen nemen zorgelijke vormen aan. Medeoverheden, uitvoeringsorganisaties, adviesraden, wetenschappers, journalisten, rechters, maatschappelijke organisaties; ze kunnen allemaal roepen tot ze een ons wegen. Geen gehoor. “Ik luister lekker toch niet.”

Volgende