Rechtsstaat Archives

Foto: IoSonoUnaFotoCamera (cc)

Buigen voor Trump

29 november 2025 , 14:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - Tot een jaar of vijf geleden kon je in Nederland voor de rechter gedaagd worden als je een buitenlands staatshoofd beledigde. Tenminste, als die op dat moment in Nederland op bezoek was. In 2020 is het desbetreffende artikel 118 lid 1 uit het Wetboek van Strafrecht gehaald. Dat artikel was in de plaats gekomen van een verderstrekkend verbod op de belediging van een ‘bevriend staatshoofd’ dat in 1978 is afgeschaft.

Die afschaffing is terug te voeren op strafzaken over beledigingen van de Amerikaanse President Johnson. De kritiek dat Johnson een ‘moordenaar’ zou zijn wegens het door Amerika gevoerde Vietnambeleid, was verboden volgens artikel 117 van het Wetboek van Strafrecht. De vervolgingen voor beledigingen van de Amerikaanse president leidden tot maatschappelijke onvrede. Omdat ‘moordenaar’ niet mocht, scandeerde men tijdens Vietnam-demonstraties ‘Johnson molenaar’. In het parlement gaf minister Polak aan dat ‘artikel 117 niet is toegesneden op de moderne staatsrechtelijke situaties.’

Het verbod op het beledigen van een bevriend staatshoofd is eerder in de vorige eeuw een paar maal toegepast. De roman- en toneelschrijver Maurits Dekker is in 1938 veroordeeld tot een geldboete van 100 gulden omdat hij in het pamflet Hitler. Een poging tot verklaring de Duitse dictator een clown, leugenaar, harlekijn, koekebakker had genoemd. Tweede Kamerlid Lou de Visser. De Visser stond terecht omdat hij Rijkspresident Paul von Hindenburg de ‘grote slachter van 1914-1918’ die ‘honderdduizenden de dood in heeft helpen drijven’ zou hebben genoemd. In beide gevallen moest een veroordeling voorkomen dat de vriendschappelijke betrekkingen met andere, en dan met name sterkere, buitenlandse machten geschaad zouden worden.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Quote du Jour

Quote du Jour | Een onheilig verbond

16 oktober 2025 , 12:00 , door Janos

QUOTE - Een interessant stuk, getiteld ‘Waarom heeft Wilders-fan Els Rechts het over demonen en de hel?’, over het onheilige verbond tussen fanatieke christenen en extreemrechts, naar aanleiding van het ietwat uit de hand gelopen ‘Els-fest’, is te vinden op De Kanttekening. Enkele passages:

De theologie van reformatorische christenen heeft raakvlakken met de PVV. ‘Moslims worden gezien als bedreiging. Theologisch is de islam een ‘valse godsdienst’ die moet worden bestreden door de overheid. De SGP is een theocratische partij, die alleen godsdienstvrijheid voor orthodox-protestantse christenen wenst. De SGP heeft ook sympathie voor autoritaire regimes. Voormalig SGP-Kamerlid Roelof Bisschop, oud-rector van Wartburg College waar Els Noort op heeft gezeten, zei ooit tegen mij: ‘Het christelijke nationalisme van Orban komt uit dezelfde bron als de theocratie van de SGP.’ Dat zegt alles over de aantrekkingskracht van autoritair en nativistisch (gericht op de ‘oorspronkelijke’ bevolking, red.) beleid.’

Foto: Towfiqu barbhuiya on Unsplash

De vrijwillige glijbaan naar mondiale surveillance

27 november 2025 , 08:00 , door Joost

Nederland lag tot en met het eind (en terecht) dwars, maar nu is de kogel dan toch door de kerk. De nieuwe EU-wet tegen online kindermisbruik introduceert een systeem waarin appmakers “vrijwillig” hun platforms kunnen scannen. Niet meer verplicht, zoals eerder, waardoor bijna iedereen overstag ging. Dat klinkt alsof Europa het netjes aan bedrijven laat om te bepalen of ze hun gebruikers aan algoritmische inspectie onderwerpen. Maar die vrijwilligheid is vooral een diplomatiek doekje voor het bloeden. De werkelijke consequenties liggen, behalve in Europa ook ver daarbuiten.

Want zodra een grote appmaker één regio bedient met “vrijwillig” ingebouwde scanmechanismen, ontstaat er een wereldwijd precedent. En als één partij in Europa overstag gaat, dan wordt de druk op de anderen vanzelf groter: want ‘wat hebben zij te verbergen?’. En ‘denk aan onze kinderen!’. Als bijvoorbeeld Meta de scanner inbouwt voor Europa, dan kunnen Rusland en China precies hetzelfde eisen, maar dan zonder het gêne van een publieke rechtvaardiging, en het bestaat al! Europa heeft immers gezegd dat de technologie moreel en juridisch acceptabel is. En wat acceptabel is voor Brussel, wordt bruikbaar voor regimes die minder scrupules hebben. Vrijwillig scannen in Europa leidt tot verplicht scannen elders.

Dit is het patroon waarin een liberale rechtsstaat, goedbedoeld of niet, technologie legitimeert die vervolgens in autoritaire – en misshcien in de eigen – handen verandert in een machtsmiddel. Function creep is daarbij geen risico maar een zekerheid: zodra de scanner bestaat, groeit het toepassingsgebied vanzelf. Eerst alleen beelden. Dan ook teksten. Daarna metadata. Vervolgens “verdachte patronen”, want dat klinkt als moderne veiligheid. En uiteindelijk kan elke overheid het label “bescherming” plakken op wat feitelijk gedragsanalyse is.

Foto: ChatGPT Image stempotlood stembiljet

Nieuwe politieke partijen – de debutanten: Partij voor de Rechtsstaat

23 oktober 2025 , 08:00 , door P.J. Cokema

In de media zie en hoor je bovenal de vijftien partijen die nu al in de Tweede Kamer zitten. Maar u bent misschien op zoek naar een alternatief? Misschien zit dat tussen de zeventien andere partijen die 29 oktober hopen op uw stem.

Denk aan de stugge volhouders en herintreders, aan de afsplitsers of aan de enige twee echte debutanten, waarvan in ons vorig artikel Ellect al is belicht. Vandaag richten we ons op de Partij voor de Rechtsstaat, hierna te noemen als PvdR.

Als Nederland iets nodig heeft na de komende verkiezingen, dan is het wel een partij die de rechtsstaat echt serieus neemt. Zou deze nieuwe politieke partij dat kunnen zijn?
Daarover later meer, maar eerst, helaas, een minpunt. De partij heeft, tot op het moment van dit schrijven, geen zelfstandige openbaar toegankelijke website. [1] Wie meer van de partij wil weten moet naar de Instagram, Facebook of via LinkedIn naar de Linktree-pagina van de partij. Daar vindt u dan het partijprogramma.

Wie geen toegang heeft tot een van de platforms moet zich behelpen met de Wikipedia (heeft de kandidatenlijst) en de Rijksuniversiteit Groningen, die de flyer heeft gekopieerd die het beknopte verkiezingsprogramma weergeeft. Meer informatie haalden we uit de spaarzame lokale nieuwsbronnen, die Daniëlle Tulp, oprichtster en lijsttrekster, interviewden.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Quote du Jour

Quote du Jour | Terrorisme(???) in Nijmegen

30 september 2025 , 12:00 , door Janos

QUOTE - Een fascinerend ooggetuigenverslag van een demonstratie verscheen gister op de site van het Nijmeegse universiteitsblad, VOX. Christenfundi’s kwamen demonstreren tegen abortus op de universiteit, een spontane tegendemonstratie ontstond, en wat er toen gebeurde… Hier volgen wat highlights uit het stuk:

Vol passie maar zonder geweld zongen we ‘Baas in eigen Buik’ (in 2025! zo retro) en ‘my body my choice‘, ‘wij zijn allemaal anti-fascisten’, ‘power to the people‘ en mijn favoriet: ‘Gay sex prevents abortion, have more gay sex‘. Ik maakte een geïmproviseerd bordje met mijn favoriete leus: “Show Some Love“.

Foto: Dilan Yeşilgöz, De Balie, 2022, via Wikimedia Commons.

De rechtsstaat en Yesilgöz: wanneer ‘mening’ een handig schild wordt

21 oktober 2025 , 08:00 , door Joost

Het begint bijna routine te worden in de Nederlandse politiek: zodra een onafhankelijke instantie iets kritisch zegt over plannen die fundamentele rechten raken, wordt er niet inhoudelijk gereageerd, maar wordt de boodschapper verdacht gemaakt. Dilan Yesilgöz doet er nog een schep bovenop door een rapport van de Nederlandse orde van advocaten weg te zetten als “hun mening”. Je hoeft geen staatsrechtgeleerde te zijn om te snappen dat dit gemakzuchtig, misleidend én gevaarlijk is.

De rechtsstaat is geen moodboard

De NOvA verzon dit rapport niet tijdens de vrijdagmiddagborrel. Een onafhankelijke commissie toetste verkiezingsprogramma’s aan drie kernpunten van de rechtsstaat: betrouwbaarheid van de overheid, bescherming van fundamentele rechten, en toegang tot het recht. Dat zijn geen subjectieve voorkeuren, maar de basisvoorwaarden van een democratische samenleving. Alsof je zegt dat verkeersregels slechts een “mening” zijn van het CBR.

Het is ironisch dat Yesilgöz zegt dat haar voorstellen bedoeld zijn om de rechtsstaat te beschermen, terwijl een commissie van deskundigen precies uitlegt hoe diezelfde voorstellen die rechtsstaat ondermijnen.

Van kritiek naar slachtofferschap

Yesilgöz “wordt pissig” van de stempel “antirechtsstatelijk”. Dat mag, emoties zijn menselijk. Maar politici krijgen geen vrijstelling van kritiek omdat ze er chagrijnig van worden. In plaats van uit te leggen waarom de analyse van de commissie fout zou zijn, kiest ze voor de klassieker: framen alsof het een politiek spelletje is. “Ze noemen ons antirechtsstatelijk, dus ze zijn partijdig.” Het is dezelfde strategie die we kennen van partijen als PVV en FVD: draai de zaak om, speel slachtoffer, en vermijd inhoud.

Foto: "Vraagtekens bij uitspraken Mona Keijzer" by Roel Wijnants is licensed under CC BY-NC 2.0

Over de eed/belofte, de Grondwet en constitutionele hoffelijkheid

2 oktober 2025 , 08:00 , door Montesquieu Instituut

COLUMN - van Aalt Willem Heringa

Minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) werd geconfronteerd met een negatief advies van de Raad van State (RvS) over haar wetsvoorstel om te verbieden dat voorrang wordt gegeven aan statushouders bij de toekenning van huurwoningen. Het argument van de RvS was gebaseerd op artikel 1 van de Grondwet: het gelijkheidsbeginsel.

Kort gezegd was het argument van de RvS dat statushouders in een andere positie verkeren dan nationale ingezetenen, omdat zij geen inschrijfduur hadden kunnen opbouwen en daardoor op achterstand blijven staan als zij geen voorrang krijgen. Kortom, ongelijke gevallen die verlangen dat ze ongelijk worden behandeld. Het advies was om het voorstel niet bij de Tweede Kamer in te dienen.

Met zo’n advies moet je als minister, en ook als kabinet, iets. In de eerste plaats omdat een minister een eed/belofte heeft afgelegd waarin onder meer trouw aan de Grondwet.

In de tweede plaats omdat het de RvS is die in ons bestel als Hoog College van Staat de Grondwet interpreteert en beoordeelt of deze in voorgestelde wetgeving wordt geschonden. Dat is een belangrijke rol omdat – tenzij de Staten-Generaal ingrijpen – een rechter een eenmaal aangenomen wet niet meer mag toetsen aan de Grondwet. Daarmee is die voorfase van het advies uiterst belangrijk, om ongrondwettelijke misstappen te voorkomen.

Quote du Jour

Quote du Jour | Een tussenkabinet?

27 augustus 2025 , 09:30 , door Janos

QUOTE - Vandaag om 10.15 begint het debat over ‘hoe nu verder’ in de Tweede Kamer. Het gevallen kabinet is zoals jullie weten nogmaals gestruikeld, en het electorale draagvlak voor het achtergebleven deel is marginaal. Hoe nu verder? Voormalig topambtenaar Bernhard ter Haar die weet het wel:

Het is natuurlijk heel raar om in demissionaire periode een kabinetswisseling te organiseren, op basis van een (andere) meerderheid in het parlement, maar om de huidige ploeg te laten zitten is zeker niet minder raar. Staatsrechtelijk is er niets wat een kabinetswisseling in de weg staat. Er is het besef nodig bij de meerderheid van de Tweede Kamer dat Nederland zowel voor het binnenland als voor alle internationaal overleg ook in de demissionaire periode een capabel bestuur nodig heeft met voldoende politiek en maatschappelijk gezag.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Mark Vletter (cc)

Een herhaling van symbolische wetgeving

26 augustus 2025 , 08:00 , door Jos van Dijk

Twintig jaar geleden diende de toenmalige minister van Justitie Piet Hein Donner (CDA) een wetsontwerp in voor het strafbaarstellen van het verheerlijken van terrorisme. Na vele kritische reacties, met name ook uit de juridische hoek verdween het voorstel van tafel. In 2008 schreef Donner’s opvolger Hirsch Ballin (CDA): “Uit adviezen is gebleken dat het draagvlak voor strafbaarstelling van “apologie” in de rechtspraktijk niet groot is en dat het lastig is eventuele strafbaarstelling zodanig vorm te geven dat deze voldoende precies is zowel voor de rechtsgenoten als voor de rechtspraktijk, EVRM-proof is, voldoet aan de legaliteitsvereiste en ook nog relevante toegevoegde waarde heeft.” Het was -anders gezegd- niet meer dan symboliek in een tijd waarin politici met voorstellen voor terrorismebestrijding goede sier wilden maken.

Ook op zoek naar een punt om te scoren haalde CDA-fractievoorzitter Sybrand Buma in 2014 het oud idee van partijgenoot en voormalig minister Donner weer van stal: verbied het verheerlijken van geweld. Hij kreeg er weinig steun voor, ook niet van VVD-minister Opstelten, doorgaans een hardliner op dit punt. Die vond dat de Nederlandse wet al voldoende mogelijkheden heeft om opruiing en haatzaaien aan te pakken.

Meer dan tien jaar later komt demissionair VVD-minister van Justitie David van Weel nu opnieuw met een vergelijkbaar wetsontwerp tegen terrorismeverheerlijking. De internetconsultatie over het ontwerp leverde 8500 reacties op. Critici vrezen dat het plan naar het voorbeeld van Duitsland en het Verenigd Koninkrijk gebruikt kan worden om vreedzame demonstranten op te pakken. Daarbij wordt gedacht aan demonstranten tegen Israël die leuzen roepen die geassocieerd zouden kunnen worden met Hamas. En Hamas is officieel een terroristische organisatie. De wet is buitengewoon vaag over welke uitspraken er precies onder vallen. Wat is verheerlijken? En wanneer mag een organisatie terroristisch genoemd worden? Ook wanneer je niet aanzet tot haat of geweld, kun je onder deze strafbaarstelling vallen. De straf kan oplopen tot drie jaar gevangenis of een geldboete.