Over de eed/belofte, de Grondwet en constitutionele hoffelijkheid

van Aalt Willem Heringa Minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) werd geconfronteerd met een negatief advies van de Raad van State (RvS) over haar wetsvoorstel om te verbieden dat voorrang wordt gegeven aan statushouders bij de toekenning van huurwoningen. Het argument van de RvS was gebaseerd op artikel 1 van de Grondwet: het gelijkheidsbeginsel. Kort gezegd was het argument van de RvS dat statushouders in een andere positie verkeren dan nationale ingezetenen, omdat zij geen inschrijfduur hadden kunnen opbouwen en daardoor op achterstand blijven staan als zij geen voorrang krijgen. Kortom, ongelijke gevallen die verlangen dat ze ongelijk worden behandeld. Het advies was om het voorstel niet bij de Tweede Kamer in te dienen. Met zo’n advies moet je als minister, en ook als kabinet, iets. In de eerste plaats omdat een minister een eed/belofte heeft afgelegd waarin onder meer trouw aan de Grondwet. In de tweede plaats omdat het de RvS is die in ons bestel als Hoog College van Staat de Grondwet interpreteert en beoordeelt of deze in voorgestelde wetgeving wordt geschonden. Dat is een belangrijke rol omdat – tenzij de Staten-Generaal ingrijpen – een rechter een eenmaal aangenomen wet niet meer mag toetsen aan de Grondwet. Daarmee is die voorfase van het advies uiterst belangrijk, om ongrondwettelijke misstappen te voorkomen. In de derde plaats vereist constitutionele zuiverheid dat staatsrechtelijke instellingen en personen elkaar respecteren en serieus nemen. Dan is het zacht gezegd niet erg netjes als een minister, zoals Minister Keijzer deed, meteen na dat het advies was uitgebracht, mededeelt dat het voorstel gewoon naar de Tweede Kamer gaat. En o ja, los daarvan gaat ze het advies bestuderen. De juiste reactie zou zijn geweest: ‘we gaan het advies serieus nemen, want twijfel over de grondwettigheid moet worden weggenomen en voorkomen’. In de vierde plaats omdat in een zaak als deze in de ministerraad dient te worden besloten: de ministerraad beraadslaagt en besluit onder meer over de consequenties van door de RvS uitgebrachte adviezen, indien deze ingrijpende kritiek op de inhoud of de vormgeving van het voorstel of ontwerp bevatten. De Grondwet, en daarbinnen geldt dat ook voor grondrechten zoals neergelegd in artikel 1 dient ter inkadering en beteugeling van de overheid en ter bescherming van hen die zich binnen de Nederlandse rechtsmacht bevinden. De crux en functie zijn ook het begrenzen van door de meerderheid besloten wetten en besluiten. De democratische rechtsstaat is een begrensde constitutie die individuen beschermt en meerderheden in hun willekeur begrenst. Het in deze casus niet serieus nemen in woorden en daden van de RvS en de Grondwet, met een louter beroep op het regeerakkoord of afspraken tussen de coalitiepartijen, of om politieke doelen met het oog op de verkiezingen te dienen, is zorgelijk. Het is ook in strijd met de eed/belofte, en een vorm van constitutioneel/rechtsstatelijk vandalisme. Het brengt de RvS in diskrediet, ontzegt de Grondwet normatieve kracht en stelt politieke opportuniteit boven recht. Daarbij brengt het straks mogelijk de rechterlijke macht in de positie om zo’n regeling buiten toepassing te verklaren met een beroep op het gelijkheidsbeginsel in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, en internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. Kortom, minister, ministerraad en de voorzitter daarvan, de minister-president: neem de eed/belofte en de Grondwet serieus, neem de spelregels van constitutionele hoffelijkheid en respect voor de waarde van andere instellingen in acht, en zie af van deze ongrondwettelijke gang van zaken. En herzie ook het gewraakte voorstel omdat op het punt van doelmatigheid en ongewenste neveneffecten, de waarde van de wet en van wetgeving op het spel staan. Als het voorstel dan toch bij de Tweede Kamer wordt ingediend: Tweede Kamer, neem het advies van de RvS serieus, alsook de vele bedenkingen vanuit de gemeenten. Regeren en wetgeven zijn niet negeren; en wetgeven is evenmin een willekeurige uitkomst van een politieke tombola maar aandacht voor uitvoerbaarheid, neveneffecten en grondwettelijkheid. Een meerderheid en een regering die grondwettelijke begrenzingen afschudden, zetten democratie en rechtsstaat op het spel. Het zou wat zijn: een kabinet dat eigen politiek gewin en wensen stelt boven de Grondwet. Dat kun je het onschendbare staatshoofd niet aandoen; dat zou een minister niet moeten willen; dat zou een minister-president niet moeten laten gebeuren in zijn wacht. Dit artikel verscheen eerder bij het Montesquieu Instituut. Aalt Willem Heringa is emeritus hoogleraar vergelijkend constitutioneel en administratief recht.

Quote du Jour | Terrorisme(???) in Nijmegen

QUOTE - Een fascinerend ooggetuigenverslag van een demonstratie verscheen gister op de site van het Nijmeegse universiteitsblad, VOX. Christenfundi’s kwamen demonstreren tegen abortus op de universiteit, een spontane tegendemonstratie ontstond, en wat er toen gebeurde… Hier volgen wat highlights uit het stuk:

Vol passie maar zonder geweld zongen we ‘Baas in eigen Buik’ (in 2025! zo retro) en ‘my body my choice‘, ‘wij zijn allemaal anti-fascisten’, ‘power to the people‘ en mijn favoriet: ‘Gay sex prevents abortion, have more gay sex‘. Ik maakte een geïmproviseerd bordje met mijn favoriete leus: “Show Some Love“.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Mark Vletter (cc)

Een herhaling van symbolische wetgeving

Twintig jaar geleden diende de toenmalige minister van Justitie Piet Hein Donner (CDA) een wetsontwerp in voor het strafbaarstellen van het verheerlijken van terrorisme. Na vele kritische reacties, met name ook uit de juridische hoek verdween het voorstel van tafel. In 2008 schreef Donner’s opvolger Hirsch Ballin (CDA): “Uit adviezen is gebleken dat het draagvlak voor strafbaarstelling van “apologie” in de rechtspraktijk niet groot is en dat het lastig is eventuele strafbaarstelling zodanig vorm te geven dat deze voldoende precies is zowel voor de rechtsgenoten als voor de rechtspraktijk, EVRM-proof is, voldoet aan de legaliteitsvereiste en ook nog relevante toegevoegde waarde heeft.” Het was -anders gezegd- niet meer dan symboliek in een tijd waarin politici met voorstellen voor terrorismebestrijding goede sier wilden maken.

Ook op zoek naar een punt om te scoren haalde CDA-fractievoorzitter Sybrand Buma in 2014 het oud idee van partijgenoot en voormalig minister Donner weer van stal: verbied het verheerlijken van geweld. Hij kreeg er weinig steun voor, ook niet van VVD-minister Opstelten, doorgaans een hardliner op dit punt. Die vond dat de Nederlandse wet al voldoende mogelijkheden heeft om opruiing en haatzaaien aan te pakken.

Meer dan tien jaar later komt demissionair VVD-minister van Justitie David van Weel nu opnieuw met een vergelijkbaar wetsontwerp tegen terrorismeverheerlijking. De internetconsultatie over het ontwerp leverde 8500 reacties op. Critici vrezen dat het plan naar het voorbeeld van Duitsland en het Verenigd Koninkrijk gebruikt kan worden om vreedzame demonstranten op te pakken. Daarbij wordt gedacht aan demonstranten tegen Israël die leuzen roepen die geassocieerd zouden kunnen worden met Hamas. En Hamas is officieel een terroristische organisatie. De wet is buitengewoon vaag over welke uitspraken er precies onder vallen. Wat is verheerlijken? En wanneer mag een organisatie terroristisch genoemd worden? Ook wanneer je niet aanzet tot haat of geweld, kun je onder deze strafbaarstelling vallen. De straf kan oplopen tot drie jaar gevangenis of een geldboete.

Foto: Sherise Van Dyk on Unsplash

Verbod op verheerlijken terrorisme?

ANALYSE - Een gastbijdrage van Frans Kuijpers, eerder verschenen op zijn weblog ‘Ballonnendoorprikker’.

Wat is terrorisme? En wat is een terroristische organisatie? Twee interessante vragen. Ik stel die vragen omdat minister van Justitie en Veiligheid, David van Weel, het Wetsvoorstel strafbaarstelling verheerlijking van terrorisme en openbare steun aan terroristische organisaties ter consultatie heeft gelegd. Nog tot 16 augustus 2025 kun je je zienswijze op dit wetsvoorstel geven. Bij het lezen van het wetsvoorstel en de memorie van toelichting erbij kwamen die vragen bij mij op. En als een wetsvoorstel met die naam dergelijke vragen oproept, dan klopt er, naar mijn mening, iets niet.

Voor eenieder die het niet weet: In het proces om te komen tot een nieuwe wet wordt er sinds een aantal jaren een internetconsultatie gehouden. Via die consultatie kan eenieder zijn steun, bezwaren op- en aanmerkingen over beoogde wetsvoorstellen geven. Die consultatie vindt plaats voordat de regering het wetsvoorstel door de regering wordt vastgesteld en naar de Tweede Kamer wordt gestuurd. Terug naar de inhoud.

Dat is terrorisme en het wetsvoorstel van Van Weel. Het wetsvoorstel wijzigt het Wetboek van strafrecht. Het voegt er de artikelen 132 a,b en c en 138 b,c en d aan toe. Artikelen die het ‘verheerlijken van’ en ‘steun betuigen aan’ een terroristisch misdrijf of een terroristische organisatie strafbaar stellen. Word je er schuldig aan bevonden dan kun je maximaal drie jaar achter de tralies verdwijnen.

Quote du Jour | Een tussenkabinet?

QUOTE - Vandaag om 10.15 begint het debat over ‘hoe nu verder’ in de Tweede Kamer. Het gevallen kabinet is zoals jullie weten nogmaals gestruikeld, en het electorale draagvlak voor het achtergebleven deel is marginaal. Hoe nu verder? Voormalig topambtenaar Bernhard ter Haar die weet het wel:

Het is natuurlijk heel raar om in demissionaire periode een kabinetswisseling te organiseren, op basis van een (andere) meerderheid in het parlement, maar om de huidige ploeg te laten zitten is zeker niet minder raar. Staatsrechtelijk is er niets wat een kabinetswisseling in de weg staat. Er is het besef nodig bij de meerderheid van de Tweede Kamer dat Nederland zowel voor het binnenland als voor alle internationaal overleg ook in de demissionaire periode een capabel bestuur nodig heeft met voldoende politiek en maatschappelijk gezag.

Foto: HOerwin56 on Pixabay

Kafka in de polder

COLUMN - Een onderdeel van ‘het strengste asielbeleid ooit’ dat nog weinig aandacht heeft gekregen is het besluit van het kabinet om ambtsberichten over de veiligheid van herkomstlanden van asielzoekers niet langer openbaar te maken. Het idee van de coalitie is dat asieladvocaten en mensensmokkelaars misbruik maken van de ambtsberichten; zij zouden asielzoekers hun vluchtverhaal erop laten afstemmen.

Sinds dit besluit in mei zonder enig overleg met de Kamer is genomen heeft de rechter in twee gevallen de overheid al op de vingers getikt. In het beroep dat een Syrische asielzoeker heeft aangespannen tegen het ministerie van Asiel en Migratie heeft de rechter bepaald dat het ambtsbericht over Syrië openbaar moet worden gemaakt. De rechtbank in Amsterdam heeft kort daarna geoordeeld dat de afwijzing van een asielaanvraag van een man uit Jemen onvoldoende zorgvuldig tot stand is gekomen, mede doordat geheime ambtsberichten zijn gebruikt die niet met de rechtbank zijn gedeeld.

De ambtsberichten van het Ministerie van Buitenlandse Zaken zijn erg belangrijk voor asielzoekers. Ze vormen de basis voor beslissingen van de IND. Voor advocaten zijn deze berichten onmisbare bronnen om gerechtelijke procedures tegen de IND te voeren. Wil Eikelboom, voorzitter van de Vereniging van Asieladvocaten Nederland: ‘Als je ambtsberichten geheim houdt ga je besluiten nemen op basis van geheime informatie en krijg je dus een soort geheim proces, waarbij de asielzoeker niet de toegang heeft tot de informatie die de minister wel heeft.’ De correctie van de rechter op het regeringsbesluit is dus niet zo vreemd. Daarmee wordt het kafkaiaanse perspectief van geheime processen in de kiem gesmoord.

Foto: WilliamCho on Pixabay

Lang leve de rechter!

LONGREAD - door mr. Robert Peter Kuijper

Judgebashing is de nationale, zelfs internationale hobby geworden. In het politieke debat, maar ook in de media en op elk digitaal forum klaagt men over “vervelende” rechters die er alleen zijn voor de rijken, criminelen vertroetelen en vrijspreken op grond van vormfouten – hoewel dat al jaren nauwelijks nog gebeurt – en zich ten onrechte met politiek bemoeien. Populistische politici en regeringsleiders lamenteren over ‘diskastocratie’ en proberen met wisselend succes de rechterlijke macht aan banden te leggen en politiek te immuniseren tegen vervolging.

Zes jaar geleden deden de uitspraken over het stikstofbeleid en de Urgendazaken veel stof opwaaien. Klaas Dijkhoff stelde in reactie op de eerste uitspraak zich te ergeren aan rechters die “creatief of te extensief gebruikmaken van de regels die er zijn en dingen opleggen. Dat mensen steeds naar de rechter stappen is ook vaak bloedirritant. Dat zijn ook nog vaak mensen met een andere mening dan wij, die daar tijd in steken.” [1]

Ja. Stelt u zich toch eens voor dat mensen met een andere mening dan de wetgever de rechter vragen om ervoor te zorgen dat de Staat zich aan nationale en internationale wet- en regelgeving houdt. Dat wil toch niemand?

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Haberdoedas on Unsplash

Artikel 90 Grondwet: Grondwettelijke plicht tot actie in het Israëlisch-Palestijnse conflict

ANALYSE - door Otto Spijkers

Artikel 90 van onze Grondwet (Gw) bepaalt dat “de regering de ontwikkeling van de internationale rechtsorde bevordert.” In deze bijdrage ga ik in op de betekenis en relevantie van deze constitutionele opdracht, in het bijzonder voor de verantwoordelijkheid van de Nederlandse regering om het respect voor de internationale rechtsorde te bevorderen binnen de context van het Israëlisch-Palestijnse conflict. Ik begin met een bespreking van de strekking van dit wetsartikel en kijk daarna hoe het in het huidige maatschappelijke en politieke debat wordt aangehaald. Zie over ditzelfde onderwerp trouwens ook het recent verschenen artikel van Leonard Besselink.

Artikel 90 Grondwet

Artikel 90 Gw is een opvallende bepaling. Tussen 1953 en 1983 was het, formeel gezien, de Koning die de taak had om de ontwikkeling van de internationale rechtsorde te bevorderen. Sinds de grondwetsherziening van 1983 ligt deze verantwoordelijkheid bij de regering. Nederland is bovendien het enige land ter wereld dat zijn regering via de Grondwet zo expliciet verplicht tot het bevorderen van de internationale rechtsorde. Maar wat betekent dat eigenlijk in de praktijk? Wat houdt die bevordering precies in, en hoe wordt van de regering verwacht dat zij daaraan invulling geeft?

Doordat artikel 90 vrij algemeen is geformuleerd, leent het zich niet goed voor directe werking of als basis voor een beroep bij de rechter. Dit blijkt onder meer uit het arrest van de Hoge Raad van 6 februari 2004 in de zaak van de Vereniging van Juristen voor de Vrede (VJV) e.a. tegen de Staat der Nederlanden. In die zaak verzochten de eisers de rechter om de Staat te verbieden nog langer medewerking te verlenen aan militair geweld door (bondgenoten van) de Verenigde Staten (VS) tegen personen die in verband werden gebracht met de aanslagen van 11 september 2001. Volgens de eisers was dergelijk handelen niet alleen in strijd met het VN-Handvest, maar ook met artikel 90 Gw, omdat het geweld volgens hen onverenigbaar was met dwingende normen van het internationaal recht (jus cogens).

Foto: Ray Sadler (cc)

Burgergrenswacht vraagt een steviger én ander type reactie

ANALYSE - door Rianne Dekker en Joep Lindeman

Na een oproep op sociale media besloot een groep van ongeveer twintig burgers aan de grens bij Ter Apel zelf grenscontroles te gaan uitvoeren. Wat beweegt burgers tot dergelijke zelforganisatie? Mag het zomaar? En welke reactie past de overheid?

Burgergrenswachten zijn een nieuwe, bedenkelijke, verschijningsvorm van zelforganisatie in het veiligheidsdomein: burgers vervullen op eigen initiatief taken die traditioneel eerder met het werk van de politie of het leger worden geassocieerd. Soms heeft dat toegevoegde waarde, zoals de Whatsapp buurtpreventieteams of burgerzoekteams die meehelpen met zoeken naar vermiste personen. Soms veroorzaakt het discussie, zoals bij zogenoemde ‘pedojagers’. Zelforganisatie is bepaald niet nieuw; denk aan de zeventiende-eeuwse schutterijen zoals afgebeeld op Rembrandts Nachtwacht.

Zelforganisatie is niet makkelijk juridisch te begrenzen, terwijl de politie zich aan strenge regels moet houden

Door nieuwe technologie (draadloze camera’s, sensoren, open bronnen) en sociale mediaplatforms waar gelijkgestemden elkaar kunnen vinden, zijn burgers steeds beter in staat zichzelf te organiseren en ‘politietaken’ op zich te nemen. Natuurlijk mogen burgers daarbij, afgezien van het zogenoemde burgerarrest, geen geweld of andere vormen van dwang gebruiken. Particuliere initiatieven zijn verder echter niet makkelijk juridisch te begrenzen, terwijl de echte politie zich aan strenge regels moet houden.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Roͬͬ͠͠͡͠͠͠͠͠͠͠͠sͬͬ͠͠͠͠͠͠͠͠͠aͬͬ͠͠͠͠͠͠͠ Menkman (cc)

Politieke verantwoordelijkheid bij genocidepreventie

Op 10 april 2002 presenteerde het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies zijn rapport over de val van Srebrenica. Het onderzoek concludeerde dat Nederland, ondanks de complexe omstandigheden, meer had kunnen en moeten doen om de genocide te voorkomen. Op 16 april 2002 bood het kabinet‑Kok II, onder leiding van premier Wim Kok, collectief ontslag aan. Niet vanwege een parlementair debat of stemming, maar voortkomend uit een diepgaand moreel besef: nationale verantwoordelijkheid nemen voor falend beleid, gebaseerd op de vernietigende uitkomsten van het NIOD‑rapport over Srebrenica. Hanna Nieuwenhuizen vergelijkt de reactie van de toenmalige regering op dat rapport met die van de huidige regering op de conclusies van experts over de verantwoordelijkheid voor de preventie van genocide in Gaza nu. 

Het rapport van het NIOD besloeg meer dan 3400 pagina’s en concludeerde dat Dutchbat op een “zeer onhelder mandaat” was ingezet in wat officieel een ‘safe area’ heette, maar in werkelijkheid nauwelijks werd beschermd. De politieke en militaire leiding had geen gecoördineerde strategie ontwikkeld, onvoldoende informatie ingewonnen en vertrouwde te veel op internationale partners die hun militair mandaat niet waarmaakten.

Als in de weken voordat het rapport naar buiten kwam liep de spanning op. Minister Jan Pronk had op 28 maart in een televisie-interview verklaard dat de politiek gefaald had bij Srebrenica. Het interview leidde tot woede bij zijn collega’s in het kabinet, inclusief Kok. Pronk had zichzelf als zelfbenoemde martelaar alle schuld op zich genomen en bracht het kabinet hiermee in een lastig parket.

Volgende