The purpose of a system…

Ik kwam onlangs de phrase ‘the purpose of a system is what it does’ tegen. Ik kende ‘em nog niet, maar blijkbaar is hij al best oud. Heel kort gezegd: als een systeem iets doet, en het blijft doen, dan kun je je niet verschuilen achter intenties, en ‘wat het eigenlijk zou moeten doen’. Het doel van het systeem is dat wat het doet. Hoewel het uit de IT komt, is het ook van toepassing daarbuiten. Je zou bijvoorbeeld kunnen zeggen dat wanneer een land structureel oorlogsmisdaden pleegt, duizenden kinderen doodbombardeert, gericht journalisten, artsen en hulpverleners liquideert, scholen, universiteiten, ziekenhuizen, gebedshuizen en tentenkampen plat gooit, en een bevolking van miljoenen uithongert en onderdrukt - het doel van dat systeem niet, pak ‘em beet, ‘zelfverdediging’ is. Of terrorisme bestrijden. Of het handhaven van hoge morele standaarden.

Door: Foto: © Sargasso logo Kort copyright ok. Gecheckt 09-02-2022
Foto: Alpha Photo (cc)

‘AI maakt mensen kwetsbaar voor manipulatie’

COLUMN - AI maakt onze blik op de wereld kleiner, lazen we hier  gisteren. AI put uit bij elkaar geveegde, bestaande kennis. Kennis die achter ons ligt en dus per definitie nooit iets nieuws op zal leveren. Melanie Mitchell, een autoriteit op het gebied van intelligentie, AI en complexiteit, ziet nog iets anders: de nieuwste chatbots zijn getraind op het ‘pleasen’ van gebruikers. Dat maakt mensen „kwetsbaar voor manipulatie”, zegt ze in een interview met de NRC.

Mitchell deed onderzoek naar de prestaties van ChatGPT. Ze herhaalde met een paar kleine wijzigingen eerder onderzoek waarbij ChatGPT op een intelligentietest beter scoorde dan bachelor psychologiestudenten en kwam tot andere resultaten. Dat had volgens haar te maken met het feit dat AI analogieën niet begrijpt. ‘Opvallend genoeg deden de oudere chatbots het in ons onderzoek iets beter dan de nieuwere.’ Mitchell vermoedt dat dat komt ‘omdat nieuwere versies nóg meer getraind zijn op het pleasen van mensen. Omdat die het zo graag goed willen doen, althans, daarop getraind zijn, zouden juist eerder fouten kunnen ontstaan.’

Mitchell maakt zich grote zorgen over deze ontwikkeling. ‘AI’s zijn getraind om gebruikers voortdurend te bevestigen en positief aan te moedigen, terwijl wij mensen juist geëvolueerd zijn om daar gevoelig voor te zijn. Er zijn zelfs voorbeelden van gebruikers van de technologie die in een psychose belandden doordat een AI klakkeloos meeging in waanbeelden. Maar ook kunnen bedrijven met behulp van hun AI’s mensen ertoe verleiden om bepaalde producten te kopen of te stemmen op een bepaalde partij.’

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Koen Suyk Anefo, , via Wikimedia Commons.

Fascisme, in onze tijd?

ANALYSE, RECENSIE - Honderd jaar geleden, 1925, publiceerde Hitler in “Mein Kampf” zijn gruwelijk gedachtegoed. Het was de aanzet tot het Duitse nazisme, dat tot de ondergang van de Duitse Weimar Republiek leidde. Het Duitse nazi-bewind heeft vervolgens tot 1945 groot onheil veroorzaakt.

Is er in onze dagen nog sprake van zulk gedachtegoed dat – vanwege de iets eerder ontstane, verwante beweging van Mussolini in Italië – ‘fascisme’ is gaan heten? Het begrip wordt namelijk in de openbare discussie al te gemakkelijk gehanteerd. Waar praten we eigenlijk over?

Het toonaangevende werk over fascisme is van de hand van de Amerikaanse Harvard-hoogleraar Robert Paxton. Het heet “The Anatomy of Fascism” (verschenen in 2004). Het is in 2025 in het Nederlands vertaald, en uitgegeven bij Prometheus. Van die vertaling is in 2025 al tweemaal een herdruk verschenen. Dat zegt wel iets.

Toen aan Paxton in 2016 werd gevraagd of wat Trump verkondigde (en deed!) fascistisch was ontkende hij dat nog. Maar na Trumps ontkenning van de verkiezingszege van Biden, en vervolgens de aanmoediging aan de bestormers van het Capitool in Washington door Trump in 2021, is Paxton daarop moeten terugkomen.

Dat is, dunkt me, onrustbarend. Trumps “open verkondigde aanmoediging van geweld door burgers, dit om de uitslag van een verkiezing ongedaan te maken, overschrijdt een rode lijn”, schreef Paxton. Ook Folkert Jensma vroeg zich, in de NRC van 12 maart j.l., af “Is dit een rerun van de geschiedenis van Weimar of een kwaadaardige mutatie daarvan?”.

Foto: Fotos de Camisetas de SANTI OCHOA (cc)

Ontslag vanwege politieke standpunten

COLUMN - Nouraldin Alsweirki, een Palestijnse softwareontwikkelaar uit Gaza werkte als kennismigrant najaar 2023 voor het Nederlands bedrijf Speakap. Hij werd ontslagen vanwege de steun die hij op LinkedIn uitsprak voor het Palestijnse recht op verzet tegen de Israëlische bezetting. Volgens het bedrijf zorgde zijn standpunten voor een ‘onveilige werkomgeving’. Op 1 juni 2024 stelde het College voor de Rechten van de Mens hem in het gelijk, en in november 2024 oordeelde de rechtbank van Amsterdam dat Speakap zich schuldig heeft gemaakt aan discriminatie op basis van politieke overtuiging. Het bedrijf moet Alsweirki 45 duizend euro schadevergoeding betalen voor onrechtmatig ontslag en de emotionele schade die hij hierdoor heeft geleden.

Kort nadat de oorlog in Gaza begon werd het huizenblok van zijn familie in Gaza door Israëlische bombardementen weggevaagd. ‘Het lichaam van mijn opa vonden ze pas na dagen zoeken terug onder het puin. Ook mijn oma en oom waren vermoord,’ vertelde hij aan De Volkskrant. Zelf woont Alsweirki op dat moment in Turkije. Terwijl hij zich opmaakt voor zijn verhuizing naar Nederland, uit hij in tal van berichten op LinkedIn zijn woede over het Israëlische optreden. ‘To hell with Israel, to hell with the occupation, free Palestine’, schrijft hij onder meer. ‘I stand against the occupying aggressor, long live the resistance.’

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Jeroen Van Hove (cc)

De onwil om te luisteren (én te handelen)

COLUMN - Caelesta Braun maakt zich zorgen over de geringe ontvankelijkheid van de huidige coalitiepartijen voor kritiek, adviezen en oproepen uit de samenleving.

Ik moest laatst denken aan het gedicht ‘lekker stout’, een van die treffende gedichten van Annie M.G. Schmidt. Het gedicht begint met: “ik wil niet meer, ik wil niet meer…”. Vervolgens word je meegenomen in een tirade van onwil, om daarna over alle stoute dingen te lezen die de ik-persoon wel wil, bijvoorbeeld: “ik wil heel hard stampen in een plas en dan m’n tong uitsteken.” Om dan uiteindelijk bij de afsluitende zin aan te komen: “en als ze kwaad zijn, zeg ik: Bil!”

Wie het gedicht als ouder leest, herkent de opstandige (peuter)puber. Je ziet ze voor je. Vaak ook nog stampvoetend en met de handen tegen de oren: “Ik luister niet, lekker puh, je kan me toch niks maken.” Dat is ook de boodschap van het gedicht: gewoon lekker overal tegenaan schoppen en je nergens iets van aantrekken. De wijze ouder bakent stevig af en wacht geduldig, wetende dat dit gedrag tijdelijk is en hoort bij de ontwikkeling van peuters naar kinderen en van pubers naar volwassenheid.

Bij mij roept dit gedicht niet alleen associaties op met (peuter)pubergedrag, maar het doet mij juist ook denken aan de huidige coalitiepartijen. De onwil om te luisteren naar de wereld om hen heen en er betekenisvol naar te handelen nemen zorgelijke vormen aan. Medeoverheden, uitvoeringsorganisaties, adviesraden, wetenschappers, journalisten, rechters, maatschappelijke organisaties; ze kunnen allemaal roepen tot ze een ons wegen. Geen gehoor. “Ik luister lekker toch niet.”

Foto: felix macht fotos (cc)

Gemeente Den Haag mag reclame voor vliegreizen in openbare ruimte verbieden

In Den Haag is het vanaf 1 januari dit jaar verboden om buiten reclame te maken voor fossiele producten. Daaronder ook vliegreizen en cruisevakanties. Enkele reisorganisaties hebben dit verbod voor de rechter aangevochten. Maar de rechter gaf hen geen gelijk. Het is de eerste keer wereldwijd dat een rechtbank zich heeft uitgesproken over een verbod op fossiele reclame. Actiegroep Reclame Fossielvrij: “De uitspraak bevestigt dat (lokale) overheden noodzakelijke klimaatmaatregelen kunnen nemen, ook als bedrijven zeggen dat ze daar financieel last van hebben”, aldus Rémi ter Haar, juridisch medewerker van Reclame Fossielvrij. “Met deze historische uitspraak heeft Den Haag de weg vrij gemaakt voor andere gemeenten om fossiele reclame te verbieden via de lokale verordening. Dit is een doorbraak voor het verbod op fossiele reclame en de gezondheid van mens en planeet. Net zoals je geen effectief antirookbeleid kunt voeren met overal tabaksreclames, werkt klimaatbeleid niet als fossiele brandstoffen nog volop worden gepromoot.”

De reisorganisaties deden onder meer een beroep op de vrijheid van meningsuiting. De rechtbank wees dat af omdat het Grondwetsartikel over de de vrijheid van meningsuiting handelsreclame heeft uitgezonderd. ‘Deze uitzondering voor handelsreclame betekent dat artikel 7 van de Grondwet geen belemmeringen of formele vereisten bevat voor zowel de nationale als de decentrale wetgever om inhoudelijke beperkingen op te leggen aan handelsreclame,’ schreef minister Hermans als reactie op twee wetenschappelijke publicaties over een verbod op fossiele reclame. Ook de Gemeente is dus bevoegd om in de APV een beperking van reclame in de openbare ruimte op te nemen. Artikel 10 EVRM beschermt de vrijheid van meningsuiting zonder een uitzondering te maken voor commerciële reclame. De Europese rechter heeft daarover nog geen uitspraak gedaan. Maar het EVRM geeft wel mogelijkheden voor beperking van de uitingsvrijheid. Die beperking noet dan bij wet zijn geregeld, een algemeen belang dienen en noodzakelijk zijn in een democratische samenleving. In het geval van het Haagse verbod op fossiele reclame oordeelt de rechter dat het verbod Europeesrechtelijk door de beugel kan. Het is niet bekend of de reisorganisaties dit alsnog in Straatsburg willen gaan toetsen.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Achtergrond V-Dem rapport: hoe democratieën in kaart worden gebracht

ANALYSE - Het in 2014 opgerichte V-Dem Institute van de Universiteit van Gotenburg geeft sinds de oprichting jaarlijks een rapport uit over de wereldwijde staat van de democratie. Dit jaar is, zoals Wim van Meurs beschrijft in zijn recent verschenen bijdrage op de website van het Montesquieu Instituut, het alarmerende nieuws verschenen dat Nederland tot de landen behoort waar ‘autocratiserende’ tendensen zichtbaar zijn.

Nederland is hier zeker niet de enige in. Volgens het rapport zijn er wereldwijd, voor het eerst in twintig jaar, meer autocratieën (91) dan democratieën (88). 45 landen, met daarin 40% van de wereldbevolking, is aan het autocratiseren. 19 landen, waarin in totaal 6% van de wereldbevolking leeft, is aan de democratiserende hand.

Van Meurs beschrijft waarom er volgens het V-Dem Institute in Nederland democratische achteruitgang te zien is. Daarbij plaatst hij ook kanttekeningen bij de waarde van het rapport. In dit stuk wordt de onderliggende data verder uitgediept, gekeken hoe bepaalde cijfers tot stand komen en gepoogd concepten te verduidelijken. Het is bij al deze cijfers belangrijk om te onthouden dat het gaat om de democratische ontwikkelingen in 2024.

1. Methode en wereldwijde cijfers

V-Dem staat voluit voor ‘Varieties of Democracy’. In haar jaarlijkse rapport tracht het instituut, aan de hand van data, regimes van landen te classificeren en in te delen bij een van de vier hoofdcategorieën, van ‘minst vrij’ tot ‘meest vrij’:

Foto: Alisdare Hickson (cc)

Mensenrechtenverdedigers contra autocraten

Kenneth Roth was van 1993 tot 2022 directeur van Human Rights Watch. Hij schreef over zijn ervaringen het boek Righting Wrongs: Three Decades on the Front Lines Battling Abusive Governments. Hij wil daarmee laten zien dat organisaties die opkomen voor mensenrechten wel degelijk effectief kunnen zijn.  ‘Ik denk dat de wereld er een stuk slechter voor zou staan als de mensenrechtenbeweging er niet zou zijn,’ zegt hij in een interview met Wordt Vervolgd van de collega’s van Amnesty International.

Human Rights Watch werd in 1988 opgericht en richt zich voornamelijk op onderzoek naar mensenrechtenschendingen, druk uitoefenen via de media en lobbywerk. Met zijn onderzoeksrapporten probeert HRW regeringen tot actie aan te zetten tegen landen die mensenrechten schenden en oorlogsmisdaden plegen. Roth: ‘Human Rights Watch kreeg in 1997 de Nobelprijs voor de Vrede voor het verdrag om landmijnen te verbieden. En we stonden aan de basis van de verdragen om clustermunitie en kindsoldaten te verbieden. We speelden ook een centrale rol in de oprichting van het Internationaal Strafhof in Den Haag.’

Roth toont zich ook in een interview met de NRC niet pessimistisch over de internationale rechtsorde. Ondanks de toename van het aantal autocraten dat aan de macht is gekomen. ‘Er is altijd een invalshoek om leiders ergens op aan te spreken. Hoe vreselijk de despoot of de dictator ook is, er is altijd iets waar ze om geven, hun reputatie, internationale erkenning, er is altijd wel iets.’ Hij geeft het voorbeeld van de gevoeligheid van Trump voor zijn reputatie als dealmaker. Als Trump ervan overtuigd kan worden dat bijvoorbeeld het gebruik van Oeigoerse dwangarbeid in China een niet-competitieve handelspraktijk is, een manier om arbeidskosten te verlagen, dan kan hij deze zeer ernstige mensenrechtenschending misschien aanpakken. 

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Roel Wijnants (cc)

Agenten op ‘Home visit’

COLUMN - Klimaatactiegroep Extinction Rebellion (XR) spant een kort geding aan tegen de politie. De actiegroep eist dat de politie niet langer demonstranten thuis opzoekt. Het gebeurt vaker dat agenten bij deelnemers aan demonstraties aanbellen. Een recent geval van een vrouw in Amersfoort, die het gesprek met de agenten opnam, toont een absurde conversatie tussen een vertegenwoordiger van het staatsgezag en een burger die gebruik maakt van haar demonstratierecht. Je zou het een vorm van grensoverschrijdend gedrag kunnen noemen. De agenten hebben geen enkele reden om de vrouw op te zoeken. Ze zeggen een ‘open gesprek’ te willen over de motivatie van de vrouw om aan een demonstratie tegen de oorlog in Gaza mee te doen. Wat hen totaal niet aangaat. Ze vragen ook naar haar verhuisplannen. Waar ze helemaal niets mee te maken hebben.

De politie heeft intussen excuses aangeboden voor dit specifieke huisbezoek. Maar XR eist meer. En terecht. Wat de politie doet is pure intimidatie. Terwijl het in deze rechtsstaat haar taak is demonstranten te faciliteren en te beschermen. Ook Amnesty International maakt zich al langer zorgen over de privacy van demonstranten. De huisbezoeken leiden tot het criminaliseren van demonstranten, meent AI. In een rapport uit 2023 deden mensen melding van huisbezoeken van agenten. Die zouden zijn uitgevoerd nadat hun identiteitskaart was gecontroleerd bij een demonstratie. NOS Stories sprak in 2022 met mensen die zoiets hadden meegemaakt.

Foto: Adam Lusch (cc)

Een al te gemakkelijk uitgevaardigd spreekverbod

COLUMN - De rechtbank in Den Haag heeft onlangs het besluit van ministers Van Weel (VVD) en Faber (PVV) om drie islamitische predikers te weren, teruggedraaid. De predikers waren uitgenodigd om te komen spreken op de Ramadan Expo in Utrecht. De rechtbank vond geen bewijs voor de vrees van de ministers dat de openbare orde in gevaar zou komen vanwege haatzaaierij en het goedpraten van geweld. Tot ergernis van de beide bewindslieden, die nog steeds van mening zijn dat de retoriek van deze sprekers bijdraagt ‘aan haat en vijandigheid’.

Het is niet de eerste keer dat de regering een poging doet om door haar ongewenste sprekers bij voorbaat het woord te ontnemen. Vorig jaar belette VVD leider Yeşilgöz, toen nog demissionair minister van Justitie, een Australische prediker eenzelfde bijeenkomst van orthodoxe islamieten toe te spreken. Hij besloot zelf van de komst naar Utrecht af te zien. Van Weel, de opvolger van Yeşilgöz, ontzegde vorig jaar oktober Mohammed Khatib van de omstreden pro-Palestijnse organisatie Samidoun de toegang tot ons land voor een lezing op de Radbouduniversiteit. Khatib kwam ook niet en gaf zijn lezing per video.

Nu heeft een van de organisatoren van de lezingen de rechtbank ingeschakeld. De rechter is tot de conclusie gekomen dat de ministers met hun verwijzing naar een rapport van de NCTV onvoldoende grond hebben om de beoogde sprekers vooraf de toegang tot het land te ontzeggen. ‘De enkele stelling dat verzoeker uitlatingen heeft gedaan die kunnen bijdragen aan een klimaat van haat, vijandigheid en geweldsverheerlijking is daartoe in ieder geval onvoldoende specifiek van aard, zeker gelet op de door NCTV geschetste context waarin de uitlatingen van verzoeker veelal zijn gedaan.’ Wat de rechter duidelijk maakt is dat voor een verbod om te spreken meer nodig is dan een vermoeden dat iemand iets gaat zeggen dat velen verwerpelijk achten en dat tot grote maatschappelijke verontwaardiging kan leiden.

Volgende