Voorbij het Jetten-effect – De verborgen ontwikkelingen

In de nasleep van de Tweede Kamerverkiezingen leggen de internationale media de nadruk op het zetelverlies van de PVV (“forse klap voor radicaal rechts”), terwijl de nationale pers vooral ingaat op de verrassende overwinning van D66 (het zogenoemde “Jetten-effect”). Beide frames dreigen echter twee belangrijkere ontwikkelingen te verhullen. De eerste is de verdere consolidatie van uiterst rechts. De PVV verloor weliswaar 11 zetels, maar dat verlies werd gecompenseerd door aanzienlijke winst voor de extreemrechtse variant Forum voor Democratie (FVD) (van drie naar zeven zetels) en haar wat ‘gematigdere’ afsplitsing JA21 (van één naar negen zetels). Gezamenlijk behaalden PVV, FVD en JA21 41 zetels – één meer dan in 2023. Tel je daar BBB en SGP bij op, dan vertegenwoordigen de partijen aan de rechterflank ongeveer een derde van het parlement. Sinds 2021 vormt dit uiterst rechtse blok een vast onderdeel van het Nederlandse politieke landschap. Binnen dit blok zien we zowel groeiende concurrentie onderling – met als gevolg radicalisering én normalisering – als verdere versplintering, een trend die in het hele politieke landschap zichtbaar is. De tweede belangrijke ontwikkeling is de toenemende versnippering van het politieke landschap. Geen enkele partij behaalde bij deze verkiezingen meer dan 17% van de stemmen; in de Nederlandse parlementaire geschiedenis is de grootste partij nog nooit zo klein geweest. Dit heeft ingrijpende consequenties voor de kabinetsformatie. Die formatie wordt hoe dan ook een enorme uitdaging. Vorige maand waarschuwden Tom van der Meer en ik in NRC voor het risico van een zogenoemd ‘katerkabinet’, dat te maken kan krijgen met drie problemen: de puinhoop van het kabinet-Schoof (lees: jarenlang uitgestelde problemen), verstoorde politieke en bestuurlijke verhoudingen, en een bonte coalitie die elkaar alleen vindt in de omarming van democratie, rechtsstaat en goed bestuur, maar verder geen duidelijke koers weet uit te zetten. Zo’n katerkabinet loopt het risico dat de nieuwe coalitie electoraal wordt afgestraft – en dan dreigt uiterst rechts haar opmars onverminderd door te zetten. Deze column verscheen eerder in de Hofvijver, een uitgave van het Montesquieu Instituut. Léonie de Jonge is universitair docent Europese politiek en maatschappij aan de Rijksuniversiteit Groningen en onderzoeker bij het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP)

Door: Foto: "Rob Jetten D66" by Roel Wijnants is licensed under CC BY-NC 2.0
Foto: Roel Wijnants (cc)

Yesilgöz en het stickertje van de rest

, door

Yesilgöz “kent best veel allochtonen“. En “geen van hen voelt zich aangesproken als ik zeg dat eerwraak slecht is.” Het klinkt stoer. Onaangedaan. Liberaal. En ook een beetje gek, want ze is zelf een allochtoon en lijkt zich hiermee van die groep te distantiëren. Maar het is ook wereldvreemd. Want wat Yesilgöz niet begrijpt, of waarschijnlijker: niet wil begrijpen, is dat kritiek op “gemeenschappen” in Nederland nooit zomaar kritiek is. Het is munitie in een maatschappelijk klimaat waarin namen, gezichten en accenten allang gelabeld zijn voordat iemand een woord zegt. Je hoeft je niet aangesproken te vóelen om aangesproken te wórden. De rest van Nederland plakt dat stickertje toch wel. Ook op de allochtonen die ze kent. Daarbij is het voorbeeld dat ze kiest curieus. Want allochtonen worden ook, of vooral, aangesproken op dingen als de religie die ze aanhangen, en wat die religie wel of niet inhoudt. Iets wat een stuk fundamenteler is dan een opinie over eerwraak, waar bijna iedereen hetzelfde over denkt.

De fictie van neutrale kritiek

Yesilgöz zegt dat de VVD niet “alle migranten” of “alle allochtonen” bedoelt. Dat klopt formeel. Maar politiek taalgebruik is geen wiskunde. Het is framing. En in de mond van een ex-minister van Justitie en partijleider wordt elk ‘feitelijk’ verband tussen migratie en misdaad een maatschappelijke stempel. In het interview verwijst ze naar cijfers over Syriërs en eergerelateerd toegenomen geweld. En dat ze daar ‘dan wel wat mee doet’. En ja, dat aantal is gestegen. Elk geval is er natuurlijk één te veel, maar het gaat om een paar honderd zaken per jaar, tegenover duizenden gevallen van vrouwgericht partnergeweld waar de VVD zelden nog een persmoment aan wijdt. De keuze om juist deze categorie te benadrukken is dus niet neutraal, maar verdacht.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Closing Time | Tweede Kamer

, door

Lekker Nederlandstalig popliedje met een serieuze ondertoon van Sophie Straat en Goldband. Gebruik je democratisch recht en ga stemmen morgen voor de Tweede Kamer. Ik stem in ieder geval op een vrouw.

Foto: thierry ehrmann (cc)

Wilders’ nieuwste vijand is de Kiesraad

, door

En het is weer zover: als de verkiezingen niet de uitslag geven die je wilt, maak je het systeem verdacht. Wilders gaat in overdrive: De IT van de Kiesraad werd gecontroleerd door een bedrijf dat in handen is van iemand die D66 stemt, dus de resultaten zijn verdacht. Pertinente onzin, want het bedrijf onderzocht de software ruim vóór de verkiezingen van 2023, toen de PVV 37 zetels haalde.

Wat hij doet past naadloos in het inmiddels beproefde rechtse draaiboek: twijfel zaaien over instituties zodra ze niet doen wat jij wilt. Eerst een suggestieve vraag, dan een complotachtige insinuatie, en uiteindelijk de claim dat “je het toch moet kunnen bespreken.” Het is niets minder dan ondermijning, verpakt als bezorgdheid.

Door te suggereren dat de Kiesraad misschien niet onafhankelijk is, zonder bewijs, herhaalt Wilders het patroon dat we al kennen van Trump, Orbán en andere ‘democratische’ pyromanen: maak de scheidsrechter verdacht, zodat jij straks niet meer hoeft te verliezen. De boodschap is niet dat er echt iets mis is, maar dat alles verdacht is, behalve jijzelf.

Het interessante is wat dit zegt over Wilders zelf. Zijn verontwaardiging over vermeende vriendjespolitiek zegt vooral iets over hoe hij macht zou misbruiken. Als hij werkelijk denkt dat D66 hun “vertrouwenspersonen” bij de Kiesraad heeft zitten om de boel te regelen, dan is dat omdat hij zich niet kan voorstellen dat iemand níet zo werkt. Wie overal vriendjesnetwerken vermoedt, doet dat meestal omdat hij zelf precies zo’n netwerk zou bouwen zodra hij de kans kreeg, en er niet bij kan dat er mensen bestaan die niet alleen maar voor eigen gewin gaan. Kijk naar de VS, waar Trump direct na de machtswisseling uitvoerde waar hij de Democraten jarenlang onterecht van beschuldigde.

Foto: maxstrz (cc)

De achtertuin van de VS

, door

De orkaan Melissa raast over de Caribische eilanden. De storm in de categorie 5 bereikte gisteren Jamaica en richtte daar grote schade aan. De orkaan wordt gezien als ‘een schoolvoorbeeld van hoe klimaatverandering orkanen gevaarlijker maakt, gelet op de “explosieve intensivering, langzame beweging en enorme regenval” van de storm.’ Gevreesd wordt voor grote schade, vooral voor de armste delen van de bevolking. Zoals in Haïti waar meer dan de helft van de bevolking, bijna 6 miljoen mensen, momenteel kampt met een ernstige vorm van voedselonzekerheid. Cuba werd twee jaar geleden ook al getroffen door een orkaan. De blokkade van de VS leidde toen tot grote problemen met de stroomvoorziening. Die blokkade stond dezer dagen op de agenda van de vergadering van de Verenigde Naties. Daar verweerde de Cubaanse minister van Buitenlandse Zaken Bruno Rodriguez zich tegen ‘de leugens’ van de Amerikaanse ambassadeur Mike Waltz die beweert dat alle problemen op Cuba veroorzaakt worden door de Cubaanse regering. 

Latijns Amerika wordt door de regering-Trump opnieuw geconfronteerd met klassieke Amerikaanse machtspolitiek. Ten zuiden van Texas begint de ‘achtertuin’ van de VS. En daar heeft Washington het laatste woord. Dat hebben ze in Argentinië ook ervaren. De partij van president Milei won zondag tot grote verrassing de parlementsverkiezingen met overmacht. Enkele dagen voor de stemming kondigde de Amerikaanse president een reddingspakket van 40 miljard dollar aan voor zijn Argentijnse ambtgenoot. Hij waarschuwde echter dat als Milei niet zou winnen, hij zijn steun zou intrekken. Dus is de vraag terecht of Milei’s overwinning te danken is aan de grote bezuinigingen die hij met zijn ‘kettingzaag’ heeft doorgevoerd of aan Trumps economische chantage. Gegeven de vriendschappelijke relaties van Milei met Trump zijn de Argentijnen voorlopig nog niet verlost van de de dominantie van de VS. Milei te vriend houden is voor de VS ook van het grootste belang gezien het feit dat China en Rusland op dit moment hun invloed in Latijns-Amerika uitbreiden. 

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Dmitry Ulitin on Unsplash

Verkiezingen: elke paar jaar opnieuw die kater

, door

Er is een moment, ergens tussen de eerste exitpoll en de analyse aan tafel bij de NOS, waarop je het weet: het is weer gebeurd. Je hebt nog even de adem ingehouden, nog even gehoopt dat de exitpoll ongelijk zou krijgen, maar nee: Nederland heeft weer met een glimlach tegen zijn eigen toekomst gestemd.

De terugkerende teleurstelling die verkiezingen heet
Voor links-progressieve kiezers is politiek al decennia een ritueel van hoop en vernedering. Iedere verkiezing begint met idealen, klimaatrechtvaardigheid, fatsoen, inclusie, solidariteit, en eindigt met de constatering dat de meerderheid iets anders bedoelt met ‘verantwoordelijkheid’.

We weten inmiddels hoe het gaat: de campagnes draaien om bestaanszekerheid, onderwijs, woningnood, klimaat. En vervolgens stemt de helft van het land op partijen die diezelfde thema’s als eerste opofferen zodra de formatietafel in zicht komt. Zetels worden weer wat verschoven: de PVV krimpt en draagt haar haat over aan JA21 en godbetert het FvD, de VVD blijft, GL verliest onverwacht, het CDA herrijst als een zombie, D66 redt het land van de ondergang en belandt straks weer in een compromis dat alles afvlakt, of erger maakt als het een beetje tegen zit. Maar de tendens is duidelijk: keer op keer verliest links-progressief Nederland terrein. En ergens in die herhaling begint iets in je te breken.

Foto: Plenaire zaal Tweede Kamer, foto Dassenman, CC BY 4.0 via Wikimedia Commons.

Voort met de nieuwe Tweede Kamer

, door

Gisteren: dat waren dus de verkiezingen. Vandaag: er worden zetels gevierd en katers verwerkt. Morgen: en nu is het wachten op de definitieve samenstelling van de Tweede Kamer. Het spoorboekje ziet er zo uit:

6 en 7 november: de commissie voor het Onderzoek van de Geloofsbrieven controleert de processen-verbaal van de stembureaus.
7 november: Kiesraad stelt definitieve verkiezingsuitslag vast.
10 november: de commissie voor het Onderzoek van de Geloofsbrieven controleert de geloofsbrieven van alle gekozen Kamerleden.
11 november: afscheid van vertrekkende Kamerleden.
12 november: installatie nieuwe Tweede Kamer en tijdelijke Kamervoorzitter.

Het verkiezingsreces is formeel voorbij, toch beperkt de huidige Tweede Kamer zich tot commissievergaderingen. De plenaire vergaderingen beginnen pas bij de beëdiging van de nieuwe Tweede Kamer (12 november).

Met een zetelverdeling op basis van de exitpoll [1], zal de nieuwe Tweede Kamer hoogstwaarschijnlijk verlost zijn van de tamelijk grote hoeveelheid hoofdelijke stemmingen en hinderlijk oponthoud bij de besluitvorming achterwege blijven.

Als er bij het reguliere stemmen (bij handopsteken, ofwel fractiegewijs) 75 voor- en 75 tegenstemmen blijken te zijn, gaat men over tot hoofdelijke stemming. Dat kan in dezelfde vergadering of, in een van de volgende vergaderingen.

De huidige Tweede Kamer telde gemiddeld zo’n 5 hoofdelijke stemmingen per maand. Dat lijkt weinig, maar ze nemen wel veel tijd in beslag. Er moet eerst twee keer bij handopsteken worden gestemd. Bij de dan volgende hoofdelijke stemmingen moesten er 137 tot maximaal 150 namen [2] worden opgelezen.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Stempotlood Verkiezingen 2021 - Gebruik op Sargasso met toestemming. (c) Sidney Smeets

Stemtijd stemfietijd. Maar je kleuter is te gevaarlijk

, door

Er wordt weer gekozen, en ik verbaas me steeds maar weer over de stemfie. De Kiesraad heeft er blijkbaar geen enkel bezwaar tegen als je een selfie maakt waarop je ingevulde stembiljet zichtbaar is, maar een kind meenemen in het stemhokje? Dat mag niet, “in verband met het stemgeheim”. Alleen als de voorzitter ervan overtuigd is dat het kind geen invloed kan uitoefenen, bijvoorbeeld omdat het nog vooral op potloden kauwt in plaats van ermee kleurt, wordt een uitzondering gemaakt.

Het is een merkwaardige tegenstrijdigheid. De staat vertrouwt op de standvastigheid van burgers met een telefoon, maar niet op die van die met een kleuter. Een foto van je keuze delen met een publiek dat wél kan lezen, oordelen en liken is blijkbaar minder controlerend of bedreigend dan de aanwezigheid van een kind dat nog niet kan spellen. Het stemgeheim wordt hier niet beschermd, maar geritualiseerd: de oude regels zijn belangrijker dan de veranderende realiteit die ze moeten beveiligen.

Want waar ligt de echte dreiging van beïnvloeding? Niet bij het kind dat het potloodje het liefst mee zou nemen, maar bij de druk buiten het hokje. Dwingende partners die “even overleggen”, werkgevers die subtiel aanmoedigen “voor stabiliteit te kiezen”, kerkgemeenschappen die hun stemadvies op de kansel projecteren, of criminele organisaties die hun belangen behartigd willen zien worden: dat zijn de echte erosies van het stemgeheim. Toch is daar geen regel voor. En sinds de stemfie kan je ‘bewijzen’ dat je gedaan hebt wat je is opgedragen. Maar de Kiesraad houdt zich liever bezig met de hypothetische macht van een kleuter dan met de feitelijke macht van algoritmes, sociale of echte druk en digitale echo­kamers.

Foto: Patrick Rasenberg (cc)

Een publicatieverbod voor verkiezingspeilingen?

, door

COLUMN - In landen zoals Frankrijk, Italië, Polen, Griekenland, Luxemburg en Cyprus is het verboden om vlak voor verkiezingen de resultaten van peilingen te publiceren. In Nederland staat een publicatieverbod opnieuw ter discussie. ‘De verslaving aan peilingen wordt iedere ronde erger’ schrijft Trouw. Deze krant vindt dat een verbod op publicatie in de slotfase van de campagne moet worden overwogen.

Campagnestrateeg Marije Brinkhorst pleit in de NRC voor terughoudendheid in de laatste weken. ‘Media verslaan de campagne met de peilingen als een paardenrace: wie ligt op kop? Wie valt terug? Redacties bepalen hun gastenlijst op basis van wie het goed doet in de peilingen. Bij televisiedebatten worden partijen uitgenodigd die hoog staan in de peilingen. Het gevolg is een zelfversterkend mechanisme: wie in de peilingen stijgt, krijgt meer aandacht, groeit verder, en bepaalt zo de dynamiek van de hele campagne.’ Want het band-wagon-effect leert ons al jaren: de meeste mensen willen bij de winnaar horen. Het gevolg is dat er niet of nauwelijks meer over de inhoud wordt gesproken. De show, de wedstrijd tussen koplopers trekt alle aandacht weg van de politieke thema’s die het verschil zouden moeten maken. Brinkhorst: ‘Laat de laatste week van de verkiezingen weer gaan over ideeën, waarden en plannen. Er is immers genoeg te bespreken over waar we als land naartoe willen. Niet over wie er toevallig die week in de lift zit.’

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Roel Wijnants (cc)

De A12 spreekt als het Malieveld niets meer zegt

, door

Afgelopen zondag liep een stoet van tienduizenden mensen door Den Haag. Geen plunderaars, geen hooligans, geen ‘linkse relschoppers’. Gewoon burgers – waaronder ik – die zich zorgen maken over een planeet die soms letterlijk in brand staat. ‘We’ deden precies wat mensen van ons verwachten: netjes binnen de demonstratielijntjes kleuren, op het Malieveld. Je zou denken dat zo’n massale opkomst de voorpagina’s zou halen. Maar bij een significant deel van de Nederlandse media bleef het oorverdovend stil. Nu.nl bijvoorbeeld, doorgaans niet vies van een liveblog over een losgebroken alpaca, negeerde de klimaatmars volledig.

En precies dáár zit het gelijk van Extinction Rebellion. Want vandaag blokkeren ze opnieuw de A12. Weer die snelweg, weer die heisa, weer de voorspelde verontwaardiging van politie en politici. Maar wat moet je anders, als de boodschap van tienduizenden op het Malieveld niet eens de krant haalt?

De oproep van XR is simpel: stop met het subsidiëren van fossiele brandstoffen. Een eis die zelfs de VVD in theorie onderschrijft, maar in de praktijk verbergt achter uitzonderingen, overgangstermijnen en “internationale concurrentieposities”. De macht heeft alle tijd, de planeet niet.

Het contrast tussen de demonstratie op het Malieveld en een blokkade van de A12 legt een pijnlijk mechanisme bloot. In Nederland mag je best protesteren, zolang het niets verandert. Je mag roepen, zolang niemand luistert. Zolang niemand er last van heeft. Zodra je iets doet dat de normale gang van zaken echt verstoort, een stukje asfalt bezetten, een distributiecentrum blokkeren, word je ineens een bedreiging voor de rechtsstaat.

Vorige Volgende