Het risico van politieke benoemingen bij de rechterlijke macht

Drie jaar geleden schreef de onlangs overleden journalist Marc Chavannes op De Correspondent: 'De benoeming van rechters is in Nederland niet beter geregeld dan in Polen of Hongarije. Tijd om een groot lek in het dak van de rechtsstaat te repareren zolang het kan.' Zijn waarschuwing werd in de wind geslagen. Nu Wilders het voor het zeggen kan krijgen neemt de ongerustheid toe. Te laat? Chavannes schreef aan de vooravond van de verkiezingen in 2021 die uiteindelijk Rutte IV in het zadel brachten. Hij wijst op een al jaren levende kritiek op de niet geheel waterdichte scheiding tussen het politieke bestuur en de rechterlijke macht. De Nederlandse rechtspraakorganisatie bevat ook volgens de staatsrechtgeleerde Paul Bovend’Eert 'een serieuze constructiefout'. De ‘minister voor Rechtsbescherming’ wijst de leden van de Raad voor de rechtspraak aan. Die Raad kiest de bestuursleden van de gerechten, die op hun beurt rechters 'kansen geven of niet'. Tot nu toe heeft Nederland nagelaten 'de benoemingen van de rechterlijke macht zo te regelen dat een autocratische opvolger van het huidige kabinet niet zomaar zijn vriendjes kan benoemen', schrijft Chavannes. Hij wijst er ook op dat Nederland hiermee afwijkt van de Europese standaard voor de benoeming van rechters: Volgens de Europese standaard, zoals opgesteld door de koepel van Raden voor de rechtspraak, zou een nationale Raad voor de rechtspraak a) in meerderheid moeten bestaan uit rechters, die b) zonder enige invloed van de uitvoerende of wetgevende macht worden benoemd en c) worden aangewezen door een zo breed mogelijke vertegenwoordiging van ‘peers’, mederechters. Van alle drie is in de huidige verhoudingen in Nederland geen sprake. Neoliberale marktwerking In De Groene van vorige week wijst rechtsfilosoof Jonathan Soeharno ook op zwakke punten in de Nederlandse rechtspraak die volgens hem vooral te maken hebben met de introductie van een vorm van neoliberale marktwerking in 2002. De minister heeft sindsdien meer grip gekregen op het budget van rechtbanken. Dat de rechtbankpresident nu voor een beperkte tijd wordt benoemd heeft ook risico op politieke beïnvloeding. De Raad voor de Rechtspraak, benoemd door de minister, gaat over alle nieuwe benoemingen en voordrachten voor herbenoeming. De rechtbankpresident is verantwoordelijk voor de toedeling van gevoelige zaken en zou dus rekening kunnen houden met gevoeligheden in het bestuur waar hij/zij van afhankelijk is. De president kan ook aanwijzingen krijgen van de Raad voor de Rechtspraak over personele zaken, zegt Soeharno. Dat kan gevolgen hebben voor tuchtrechtzaken. De rechtbankpresident kan, onder druk van zijn of haar tijdelijke benoeming, een rechter niet alleen een waarschuwing opleggen maar ook overplaatsen. 'Er kunnen allerlei waarborgen bestaan, maar via het tuchtrecht hangt er een dreiging over rechters. En daar zit ook ruimte voor politieke invloed die rechters minder kritisch en mondig kan maken.’ Formatieperikelen Wij weten niets over de besprekingen van het viertal dat onder leiding van Ronald Plasterk nu al weken in het diepste geheim bezig is met de vorming van een nieuwe regering. Het zou moeten gaan over garanties voor het behoud van de Nederlandse rechtsstaat. Het zou me niet verbazen als we daar na het in de vuilnisbak kieperen van drie onzinnige en volstrekt onhaalhare wetsvoorstelen van Wilders weinig anders meer over horen dan schone beloftes. Kan me niet voorstellen dat Omtzigt, Yesilgöz en Van der Plas Wilders dwingen om de 'constructiefout' bij de rechterlijke benoemingen nu te herstellen. Hen wacht de hoon uit de PVV-bankjes. Waarom zou dit nu ineens wel moeten gebeuren? Ondertussen neemt de ongerustheid bij rechtsgeleerden toe. In het radioprogramma Pointer wees de oud-president van de Hoge Raad Corstens zaterdag op de risico's voor de onafhankelijkheid van de rechtspraak. Hij noemde twee voorbeelden uit het verleden waarbij Wilders zich in de Tweede Kamer openlijk had gekeerd tegen benoemingen van mensen die hem niet zinden. Dat ging over de benoeming van raadsheren bij de Hoge Raad waar de Tweede Kamer volgens de grondwet formeel een stem in heeft. Het eerste geval was dat van Ybo Buruma. In een column schreef hij dat  hij in Wilders' voorstel voor een koranverbod een 'echo van Mussolini' gehoord. Daarom brak Wilders in 2011 met de gebruikelijke gang van zaken dat dergelijke benoemingen in de Tweede Kamer als hamerstuk worden afgedaan. Hij stemde tegen en verklaarde op de radio: “Zo’n linkse activist, die mijn partij met Mussolini heeft vergeleken, hoort niet thuis in de Hoge Raad.” En verder: "iedere keer als er hier nog zo’n gast komt, gaan we er een nog groter nummer van maken.” Korte tijd later wordt Corstens gedwongen de kandidatuur van Diederik Aben bij de Hoge Raad in te trekken vanwege zijn uitgelekte standpunt over de ondeugdelijke wraking van de rechters bij de het proces tegen Wilders. Corstens zwicht 'om hem niet verder ‘de storm’ in te sturen'.  Chilling effect Een voorstel van de staatscommissie Remkes om betere waarborgen te scheppen voor onafhankelijke rechters is -ook na advies van de Hoge Raad zelf- niet overgenomen door Rutte IV. En wat gaat er nu gebeuren als Plasterk er in slaagt een kabinet met Wilders te vormen? Ik vrees dat de 'constructiefout' nog wel even blijft bestaan. Met als gevolg een chilling effect waar Folkert Jensma in de NRC op wijst: iedereen bij de rechterlijke macht die uit is op een benoeming zal de nodige voorzichtigheid in acht nemen als er een minister zit die naar Wilders luistert. Je zult het nooit weten, maar alles wat Geert niet zint kan tegen je gebruikt worden. En datzelfde geldt natuurlijk ook voor benoemingen elders waar de regering een stem in heeft. Hier ligt een grote verantwoordelijkheid voor de gesprekspartners van Wilders aan de tafel van Plasterk. Hoe nederig stellen zij zich op? Van Yesilgöz en Van der Plas verwacht ik eerlijk gezegd weinig. Maar hoe gaat de rechtsstatelijk principiële Omtzigt zich opstellen? Is hij in staat om bij Wilders harde garanties af te dwingen of moeten we wachten tot er in Brussel indringende vragen worden gesteld over de onafhankelijkheid van de Nederlandse rechters?

Foto: Metropolico.org (cc)

Heeft u het verkiezingsprogramma van milde Wilders al gezien?

COLUMN - De man met de meest verrassende campagne won 37 zetels. Verrassen deed hij al vaker, maar meestal door de manier waarop hij mensen uit elkaar probeerde te spelen. Daar was de verrassing ondertussen wel een beetje vanaf. Nu verraste hij Nederland met de indruk die hij wekte samen de problemen van Nederland op te willen lossen. Hij stelde er te willen zijn voor alle Nederlanders. Dat had niemand zien aankomen!

In een campagne waar geen enkele andere partijleider ook maar iets verrassends deed, leverde dat zetels op. Dat betekent overigens ook dat Wilders zijn nieuwe kiezers voor zich heeft gewonnen door naar het midden te bewegen. We hebben niet meer extreemrechtse kiezers, maar een Wilders die zelf zegt zich te matigen. Daarmee heeft hij kiezers die dat (willen) geloven voor zich gewonnen.

Die verrassende beweging van Wilders naar het midden, de opkomst van de milde Wilders, liet iedereen ook in verwarring achter. Verwarring over welke Wilders nu de echte Wilders is. Is dat de Wilders van zijn verkiezingsprogramma, dat niet minder extreem is dan eerder, of is het de milde Wilders uit de campagne?

Eigenlijk kan er geen formatie plaatsvinden zonder daar antwoord op te krijgen. Want Pieter Omtzigt en Caroline van der Plas, met wie gaan jullie mogelijk onderhandelen? De extreme of de milde Wilders? Zou het niet een goed idee zijn daar eerst duidelijkheid over te krijgen?

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Quote du jour | slecht nieuws voor Nederland

QUOTE - Duiding door de NRC:

Per saldo is de winst van de PVV slecht nieuws voor Nederland. Een partij die willens en wetens tweederangs burgers creëert op basis van afkomst of religie, die Nederland weg wil halen uit de Europese Unie, die de hulp aan Oekraïne direct wil stopzetten, die de pijlers van de democratie aanvalt („nep-parlement”, „D66-rechters”), die de persvrijheid niet serieus neemt („Journalisten zijn – uitzonderingen daargelaten – gewoon tuig van de richel”). Een partij ook die intern geen democratie of inspraak duldt, die openlijk aanschurkt tegen Vladimir Poetin, die nauwelijks economische plannen noch ervaren mensen heeft om Nederland door de onzekere toekomst te loodsen. Om nog maar te zwijgen over de rol die Nederland internationaal kan spelen. Of beter: niet meer kan spelen. Sommige schaduwen zijn te groot om overheen te springen.

Foto: 2Tales (cc)

Politiek als showworstelen

Een gastbijdrage van Hartger Wassink.

In mijn studententijd, begin jaren ’90, keek ik wel eens Amerikaans showworstelen. Het sloeg nergens op, maar ja, er was nog geen internet en ’s nachts was er niks anders op tv. Ik vond de serieusheid waarmee de worstelaars hun speel speelden heel interessant. Iedereen wist dat het allemaal nep was, maar niemand doorbrak de code. Een soort Sinterklaas voor volwassenen. Het leek allemaal vrij onschuldig en op misbruik van anabole steroïden na is er volgens mij nooit iets onoirbaars gebeurd.

Ik moet daar regelmatig aan terugdenken. Want ergens in de afgelopen 20-30 jaar is de Nederlandse politiek een soort showworstelen geworden, alleen zijn de consequenties een stuk serieuzer. Ik zal proberen uit te leggen wat me dwars zit.

Politiek draait om debat en debat kan (net als showworstelen) al interessant genoeg op zich zijn om naar te kijken, los van wat je persoonlijke voorkeur voor de inhoudelijke uitkomst van het politieke debat is. Bovendien: het gegeven dat politiek (anders dan showworstelen) wel degelijk serieuze consequenties heeft in de echte wereld, draagt bij aan de spanning die van het spektakel uitgaat.

Het is niet alleen omdat politiek in de belangstelling staat, dat dit spektakel interessant is. Spektakel op zich trekt al belangstellenden aan. Zoals een brandje, een ongeluk of een vechtpartij. Het dus ook andersom: maak van politiek spektakel, en je trekt politieke aandacht. Pim Fortuyn was de eerste die doorhad dat spektakel loont. Het verhaal van zijn tegenstrever Ad Melkert is bekend: die richtte zich liever, zonder spektakel, op de inhoud.
Maar hij onderschatte faliekant de aantrekkingskracht van de underdog in een op handen zijnde vechtpartij. En die aantrekkingskracht van de underdog is erg groot: het is verdienmodel van het Amerikaanse showworstelen.

Foto: Patrick Rasenberg (cc)

De media en het rechts-populisme

OPINIE - Anet Bleich en Natascha van Weezel schreven een boek over de omgang van de media met rechts-populistische partijen: De Houdgreep. Bleich: „In de regel is dat tamelijk kritiekloos. Terwijl die partijen zelf voortdurend afgeven op journalisten. Het is bijna masochistisch van de journalistiek.” Toch blijven journalisten aan de PVV en het FvD trekken omdat ze hopen te kunnen scoren met ophef en vertier. Behalve een waarschuwing voor het ondemocratische gehalte van met name FvD is het boek een kritiek op de media die primair voor de spanning en sensatie achter Wilders en Baudet aanlopen.

Moet je dan geen aandacht besteden aan deze partijen? Op deze vraag geeft het boek helaas geen bevredigend antwoord. Bleich en van Weezel stellen wel het argument ter discussie ‘dat de rechtse populisten er bij horen en dat hun verhaal evenzeer moet worden gehoord als dat van alle anderen.’ Ze beschouwen het als een valkuil voor de media ‘dat je PVV en Forum afschildert als gewone, tamelijk onschuldige partijen’. Ze verwijzen naar Léonie de Jonge die onderzocht waarom rechts-populistische partijen in Wallonië zo weinig succes hadden. Dat had volgens haar vooral te maken met de manier waarop de media met extreemrechts omgingen. Ze behandelen extreemrechtse partijen als zodanig en niet als ‘gewoon’. Bleich en Van Weezel citeren een fundamentele vraag van De Jonge: ‘Ben je hoeder van de democratie of passief doorgeefluik?’.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Apartheid invoeren

OPINIE - Ik maak bij deze een compliment aan Geert Wilders en zijn PVV: het is de enige partij die de goede reactie gaf op de uitspraken van VVD minister Blok. De Kamervragen die Wilders stelde raken de kern van de zaak.

We nemen de belangrijkste stukken erbij.

Minister Blok stelde dat het tegen onze genen in gaat om vreedzaam samen te leven. Volgens hem hangt gedrag samen met je eigen en andermans etnische afkomst. Ongeacht waar je geboren bent. Mensen in Oost-Europese landen laten dat ook merken: volgens Blok slaan ze gekleurde mensen in elkaar.

De conclusie is duidelijk: er kan simpelweg niet vreedzaam samengeleefd worden. Dat is wat Blok zei en dat is waar Wilders op door gaat: multiculturalisme moet bestreden worden vanwege het inherente gevaar voor onze samenleving.

Wilders stelt het hier overduidelijk: als Blok meent dat een vreedzame multi-etnische samenleving onmogelijk is, is het enige logische regeringsbeleid dat er Apartheid wordt ingevoerd. Nederland “van multiculturaliteit ontdoen”. Oftewel segregatie, oftewel deportatie.

En dat is de kern van de zaak.

De woorden van Blok zijn niet ‘lomp’, niet ‘onzorgvuldig’ en ook niet ‘prikkelend’. Dit gaat verder dan overlast door hangroepjongeren, dit gaat letterlijk over het onvermogen om samen te leven zodra je van etnische achtergrond verschilt. Als je bovenstaande ideeën minder ‘lomp’ verwoord, maakt het de denkbeelden niet plots minder racistisch.

Foto: Arian Zwegers (cc)

Méér méér méér islamisering!

ANALYSE, COLUMN - De huidige wetgeving en verslaggeving en militaire acties tegen islamisering, wakkeren de islamisering juist aan.

Een aanval op de hele moslimgemeenschap

In moslimkringen op de sociale media circuleert een persverkaring van Hizb Ut Tahrir Nederland, oftewel de Partij van de Bevrijding. Ik had nog nooit van die beweging gehoord, maar zo te lezen in een oud artikel is het alles behalve een frisse beweging – ook moslims die wat meer vrijheden waarderen, voornamelijk ook in hun geloofsbeleving, zouden ervoor op hun hoede mogen zijn.

De titel van het stuk luidt echter: “De aanval op de niqab treft de hele moslimgemeenschap”. In het kort wordt betoogd dat moslims solidair moeten zijn tegen het burkaverbod, dat binnenkort in de eerste kamer wordt besproken, omdat de aanval op de vrijheid van de vrouw een niqab te dragen in het licht moet worden gezien van de algemene campagne die gevoerd wordt tegen moslims. En deze stelling blijkt gezien de verspreiding van het stuk goed aan te sluiten bij het gevoel van veel moslims die we ‘gematigd’ zouden noemen.

Je ziet aan deze oproep heel goed hoe zo’n burkaverbod bij moslims het vluchten in het geloof aanwakkert. Vooral daarom zouden mensen die zich druk maken om ‘islamisering’ juist het meest fel tegen zo’n verbod moeten zijn. Wie zich zorgen maakt over radicalisering en de uitbreiding van het islamitische geloof in het algemeen, keert zich juist af van het moslimbashen dat continu door rechtspopulistische politici en journalisten als Baudet, Wilders, Weird Duk en Ebru Umar, en over wordt genomen door partijen als de VVD, het CDA en zelfs de PvdA. Zij wakkeren het vuur van de Islam in Nederland alleen maar aan.

Foto: Roel Wijnants (cc)

Krijgt Wilders last van Trump?

COLUMN - Geert Wilders is een enthousiaste supporter van Donald Trump: hij riep zijn verkiezing uit tot een nieuw begin voor de politiek en een patriottische lente. Na een paar weken Trump is het echter de vraag of Wilders niet meer last dan profijt heeft van The Donald.

Voor wie het is ontgaan: Al na een paar weken regeren heeft Trump zich behoorlijk in de nesten gewerkt. Zijn immigratiestop is door de rechtelijke macht geblokkeerd, zijn veiligheidsadviseur trad gister af vanwege ongeoorloofde contacten met Rusland, en zijn communicatie is onsamenhangend. Ook Trump’s universeel populistische slogan om het het “land terug te geven aan het volk” is steeds minder geloofwaardig. De aanstelling van vele miljonairs en bankiers getuigt niet van enige aandacht voor de gewone man. Ook zijn steun onder de bevolking is minder dan universeel, getuige zijn verlies in de popular vote, zijn matig bezochte inauguratie, de grote protesten tegen zijn immigratiestop en zijn afbrokkelende populariteitscijfers.

Natuurlijk is het de vraag of supporters voor Wilders ontvankelijk zijn voor invloeden uit andere landen en van protesten door politiek correcte elites, waar ze zich juist tegen afzetten. Desalniettemin is de dagelijkse demonstratie van incompetentie in nationale en internationale politiek voor geen enkele leider een reclame. Ook is er bewijs dat onpopulariteit van beleidsmaatregelen zoals Trump’s immigratiestop zichzelf kan versterken. Een nieuw onderzoek van de Harvard Universiteit laat zien dat mensen beleidsmaatregelen minder ondersteunen als ze informatie hebben dat de meerderheid ertegen is. Dat is logischerwijs vooral het geval als mensen zelf geen sterke mening over het beleid hebben.

Volgende