Afscheid van de vooruitgang

Aanhangers van de Verlichting en de vooruitgang – wat linkse mensen en partijen in zekere zin altijd zijn, al weten ze dat die weg hobbelig is en diepe dalen kent – geloven dat de wereld beter kan worden en zich kan ontwikkelen, door verandering. Ze doen dat met name door mensenrechten te erkennen, vooral die van degenen die systematisch worden achtergesteld. Rechts, en vooral extreemrechts, wil niet zozeer dingen behouden, als wel terug naar oudere verhoudingen en een deel van de moderniteit afschaffen. Het dondert ze niet of dat nu meer feodaal of meer marktgedreven is: ze pleiten er in essentie altijd voor om (groepen) mensen van het democratische proces uit te sluiten, en willen hen hun rechten afnemen. Het bovenstaande is een simplificatie, dat geef ik grif toe, maar helaas: het is een vrij perfect scheermes van Ockham. Kijk naar extreemrechts: dat wil de rechten van vrouwen inperken, is tegen abortus, tegen de openstelling van het huwelijk, en van transgenders of mensen van kleur moeten ze niets hebben. Kijk naar de huidige Republikeinse partij: die is al jaren bezig zwarte mensen hun stemrecht te ontnemen, vrouwen hun recht op abortus, arme mensen hun recht op bijstand en zorg, en wil onderwijs over de geschiedenis van racisme of van homofobie verbieden. Kijk naar Forum voor Democratie: dat hekelt de vrije pers, wil wie anders denkt voor ‘tribunalen’ brengen, doet zijn best linkse mensen uit onderwijs, onderzoek en bestuur te weren, en verheerlijkt de ‘boreale cultuur’ – die van toen er hier nog geen zwarte mensen woonden en mannen nog ‘man’ waren. Allemaal haten ze de vrije pers. Allemaal flirten ze met religie dat het een aard heeft. Forum voor Democratie met streng gereformeerden en ouderwetse katholieken, Poetin met de Russisch orthodoxe kerk, de Republikeinen met strengchristelijke groepen – diezelfde gelovigen die hun homohaat naar landen in Afrika hebben geëxporteerd, bij wijze van moderne kerstening. In april 2013 stonden we bij het Amsterdamse Scheepvaartmuseum te demonstreren. Daar werd Poetin die dag door de Nederlandse regering onthaald, terwijl hij in eigen land de vrije pers de mond snoerde en strenge wetten tegen ‘propaganda’ voor homoseksualiteit invoerde. De pers, vrouwen, homoseksuelen, zwarte mensen – leer luisteren naar de kanariepietjes van de vrijheid. Want onze rechten sneuvelen altijd als eerste. Nu roepen we om het hardst dat we van Russisch gas en olie af moeten. Voor je het weet storten we ons daarmee in de armen van de theocratische dictators in het Midden-Oosten. We moeten van fossiele brandstof af, dat is de betere oplossing (en waarom kernenergie een doodgriezelige oplossing is, bewijst Poetin ons nu). Dit is mijn laatste stukje hier. Mag ik u nog eenmaal advies geven? Ga stemmen, altijd – ook als je niet precies weet op wie: want je kunt altijd op een partij stemmen die niet racistisch, homofoob, seksistisch of fascistisch is, en die de rechtstaat hoog heeft. We leren nu in rap tempo waarom het nodig is fascisten en despoten klein te houden. Deze column van Karin Spaink verscheen eerder in Het Parool. Namens de Sargasso redactie: En zoals u heeft kunnen lezen, is het ook de laatste. Niet alleen in Het Parool (lees ook wat ze op haar eigen website er over schrijft), ook op Sargasso. Jarenlang hebben we hier kunnen genieten van haar columns. Haar eerste columns op Sargasso verschenen als gastbijdrage (de eerste op 6 april 2011 - "Huiscontrole! We komen even kijken of u écht onschuldig bent"). Vanaf 16 november 2011 (met een column over weigerambtenaren) werden haar columns een vast onderdeel van Sargasso. Naast rake observaties over maatschappelijke en politieke issues, gaf ze ook een deel van haar privéleven bloot. We hebben met bewondering haar columns over haar ouders en haar moeders dementie gelezen. Karin Spaink weet onrecht scherp aan te wijzen. En of dat nou over politiek, ongelijkheid, de rechtsstaat, rolpatronen of privacy ging, er volgden vaak pittige discussies. De Pavlovreacties van conservatieven, neo-liberalen en alt-right aanhangers bewezen herhaaldelijk het punt dat Karin Spaink maakte. Karin, bedankt! We gaan je columns missen. Namens de Sargasso-redactie veel plezier en geluk bij alles wat je verder gaat ondernemen.

Door: Foto: R. van Elst, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons, Karin Spaink
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De onbewoonbare aarde – David Wallace Wells

RECENSIE - door Addie Schulte, redacteur van Boekenstrijd.

© De Bezige Bij, cover De onbewoonbare aarde van David Wallace-Wells“Het is erger dan je denkt, veel erger.” Met deze eerste zin van zijn boek De onbewoonbare aarde heeft David Wallace-Wells een behoorlijk succes gehad. Met de onheilspellende titel en een schier onuitputtelijke opsomming van de mogelijke rampen als gevolg van klimaatverandering heeft hij het probleem in de scherpst mogelijke termen onder de aandacht gebracht.

Kort samengevat: geen enkele locatie blijft gespaard, niemand kan zich aan deze crisis onttrekken, rijkdom of technologie zullen geen bescherming bieden. En die crisis is voor een groot deel veroorzaakt door mensen die uitstekend op de hoogte waren van de gevolgen van de uitstoot van broeikasgassen. Daarmee is de klimaatcrisis ook een crisis tussen generaties geworden: een generatie heeft voor een enorme uitstoot gezorgd, een generatie, ‘de onze’, moet zorgen dat de situatie niet totaal uit de hand loopt.

Plagen

Wallace-Wells besteedt de eerste helft van zijn boek aan twaalf ‘plagen’ die de mensheid zullen treffen als klimaatverandering doorgaat. Die lopen uiteen van de sterfte door hitte en honger, tot het ontstaan van conflicten, gebrek aan zoet water, ‘stervende oceanen’ en ‘economische ineenstorting’. In deze hoofdstukken stort de auteur een groot aantal beweringen uit rapporten, boeken en wetenschappelijke artikelen over de lezer uit. Ze hebben het stramien van: ‘Als, dan’. Als we zo door gaan, dan gebeurt dit of dat. Maar zoals hij zelf schrijft zijn al die scenario’s omgeven door onzekerheid. Aan de andere kant is hij zeer stellig. Zie de beginzin.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Ruben Nijveld (cc)

Brave carrièrewetenschappers: gevaar of onzin?

COLUMN - Wordt de wetenschap voortgedreven door briljante enkelingen met het juiste inzicht? Of juist door de tienduizenden brave wetenschappers die heel precies hun werk doen en daarover keurige artikelen schrijven in ‘top’ journals? Wat is de beste manier om nieuwe wetenschappelijke kennis op te doen?

Niemand weet het natuurlijk – per definitie: zodra je weet hoe nieuwe inzichten verworven moeten worden, verwerf je die inzichten natuurlijk meteen. De organisatie van de wetenschap is dan ook een beetje dubbelhartig: aan de ene kant zitten er natuurlijk overal brave onderzoekers met een vaste baan hun onderzoekjes te doen en wordt de zogenaamd democratisch samengestelde Nationale Wetenschapsagenda leidend. Aan de andere kant zijn er allerlei speciale beurzen, onderscheidingen en prijzen voor eenlingen aan wie we bijzondere kwaliteiten toekennen.

Onder de knie

Je kunt het dilemma aardig geïllustreerd zien op het weblog van de Duitse theoretisch fysica Sabine Hossenfelder. In een recente post schrijft ze over de crisis in de wetenschap. Hoe komt het dat er bijvoorbeeld in haar eigen vak de afgelopen decennia nog maar zo weinig vooruitgang is gemaakt? Volgens haar ligt dit in kuddedenken: wetenschappers doen eigenlijk alleen maar dingen die andere wetenschappers ook al doen, en wie buiten de gebaande paden treedt, krijgt nauwelijks nog geld voor zijn onderzoek:

Foto: alvise forcellini (cc)

Het loopt uit de hand

COLUMN - Leidt vooruitgang tot meer vrede leidt of niet? Jan Pronk is er niet gerust op.

Drie vragen dringen zich op, nu we dagelijks beelden zien van oorlog en geweld. Leidt vooruitgang tot meer vrede, of juist niet? Zijn de internationale verhoudingen anders dan in 1914, bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog? Herleeft de Koude Oorlog?

Er zijn geruststellingen te over. Staten voeren steeds minder oorlog met elkaar en het aantal slachtoffers is geringer dan in de eerste helft van de twintigste eeuw. Anders dan tijdens beide wereldoorlogen werken Frankrijk, Duitsland en Engeland binnen Europa vreedzaam samen. De Koude Oorlog tussen Oost en West is afgelopen, want de ideologische tegenstellingen zijn achterhaald.

Ik ben er niet gerust op. Inderdaad, de grote oorlogen die het Europese continent eeuwenlang teisterden zijn achter de rug. De koloniale veroveringsoorlogen, die het Westen toen voerde in Afrika, Noord- en Zuid-Amerika, Azië en het Midden-Oosten, zijn verleden tijd. De onafhankelijkheidsstrijd tegen de koloniale mogendheden is eveneens voorbij en de meeste nieuw ontstane staten stellen zich vredelievend op.

Maar binnen oude en nieuwe natiestaten zijn conflicten opgelaaid die miljoenen slachtoffers hebben gemaakt. Deels vloeiden die conflicten voort uit de dekolonisatie zelf: grenzen moesten worden getrokken, staten gemaakt, naties gevormd, nieuwe machtsverhoudingen gevestigd. Deels waren het louter gevechten om de politieke macht. Deels betrof het ideologische, religieuze, etnische, tribale en culturele tegenstellingen. Vaak ging het om toegang tot grond, water en welvaart. Meestal liep alles door elkaar.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Boekrecensie | The Idea of Justice

Soms moet je gewoon ruiterlijk erkennen dat je eigenlijk te weinig van bepaalde materie weet om een diepgravend boek erover helemaal te kunnen vatten. Dat is helaas ook het geval met het boek The Idea of Justice van Amartya Sen. Misschien dat het me daarom ook bijna 2 jaar kostte om het boek uit te lezen.
Maar dat wil niet zeggen dat het zonde van de tijd was, integendeel.

In dit boek gaat Sen in op vrijwel alles wat er in de afgelopen honderden jaren is gezegd en geschreven over het streven naar rechtvaardige samenlevingen. En zoals de titel al doet vermoeden, speelt het standaardwerk van Rawls, A Theory of Justice, ook een grote rol. Maar dan vooral omdat Sen er in essentie afstand van neemt.

Een absoluut stelsel van rechtvaardige regels en instituten zijn volgens Sen niet haalbaar en niet wenselijk. De hele uitleg is vrij ingewikkeld, in ieder geval voor mij daar ik veel van de bekende theorieën op dit vlak überhaupt niet ken.
In mijn ogen komt het verhaal van Sen uiteindelijk neer op het volgende:
Het idee dat 1 raamwerk (bv socialisme of liberalisme) in staat is een perfect (of meest) rechtvaardige samenleving te creeëren is een illusie. Bescheidenheid zou de ideologen (niet de idealisten) dan ook sieren na het lezen van dit boek.
Er bestaat geen perfecte samenleving. Er bestaan alleen betere en slechtere varianten. En een proces van permanente verbetering put dus steeds uit alle mogelijkheden en kiest, na publiek debat, de beste optie voor iedere aparte uitdaging. Niet de perfecte dus en soms arbitrair gewoon een mogelijke optie. Als het de situatie maar beter maakt. Een niet genomen beslissing ter verbetering is slechter dan het (laten) wachten op een beslissing die past binnen jouw eigen raamwerk.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De Schnabel-paradox

Gisteren zat Paul Schnabel bij Pauw en Witteman naar aanleiding van de  alternatieve, optimistische troonrede die hij morgen zal uitspreken in Nijmegen. Volgens Schnabel hebben Nederlanders ten onrechte het idee dat het slecht gaat. Nederland is, na Luxemburg, het rijkste land van Europa, na Duitsland de grootste exporteur. Nederland heeft de hoogste arbeidsparticipatie van Europa en een steeds hoger opgeleide bevolking. Maar liefst 80% van de Nederlanders is gelukkig. Hoe kan het dan dat tweederde van de Nederlanders vindt dat het met Nederland slecht gaat?

Schnabel is vooral bang dat deze defaitistische houding maakt dat we de “energie verliezen” om onze welvaart in de toekomst veilig te stellen. Pessimisme kunnen we juist nu niet gebruiken. Schnabel wil ons wijzen op alle topprestaties die we als land hebben neergezet, in de hoop ons een nieuwe topprestatie te ontlokken. Een beetje geloof in eigen kunnen doet wonderen, kijk maar naar Amerika.

Het gekke is dat Schnabel geen verklaring geeft voor zijn paradox. Hij wijst naar de media en de politiek, die teveel op het negatieve zouden azen, maar verder dan dat gaat hij niet. En dat terwijl de verklaring toch zo voor de hand ligt; zoals bij elke paradox is ook die van  Schnabel maar schijn, niet omdat Nederlanders niet klagen (want dat doen ze, vooral over klagende Nederlanders) maar omdat Schnabel de verkeerde kant op redeneert.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Corroderend cultuurpessisme versus het verlichte vooruitgangsideaal

Je hoort het steeds vaker, en toch het meeste van bejaarden. Vroeger was alles beter. Toen hingen jongeren niet in de wijk, toen werd er geen afval op straat gegooid of rommel gemaakt. Toen ruimde we dat gewoon op en werkte iedereen hard. Het gaat alleen maar achteruit in dit land.

Dit doorbreekt een kernwaarde van de moderne samenleving: het ideaal van vooruitgang. De constatering dat de huidige tijd beter is dan wat er was. Dat we door technologische innovatie en culturele vernieuwing rijker, vrijer en gelukkiger worden. En het zekere vertrouwen dat de toekomst beter zal zijn dan vandaag. Dat is de kern van het verlichtingsideaal. Onze moderne cultuur is gestoeld op innovatie en emancipatie opdat de volgende generatie vrijer zal zijn dan de vorige. Dat zijn de drijvende krachten van onze cultuur: een vertrouwen in vooruitgang en verlangen naar vernieuwing. Het adagium “Sterft gij oude vormen en gedachten.” dat is de kern van onze verlichte samenleving.

Door het ideaal te propageren dat vroeger alles beter was, snijdt men juist de culturele verbinding tussen ons en vorige generaties door. Vervangt men ons verlichte vooruitgangsideaal door een middeleeuws geloof in tradities en behoud van gewoonten. Vroeger was alles beter dan vandaag. En we kunnen ons alleen maar zorgen maken over de dagen die komen gaan. Als dat zo doorgaat, acht ik het niet onwaarschijnlijk dat onze samenleving langzaam terugvalt naar een middeleeuwse staat: dat de Vikingen onze kustdorpen binnen vallen, dat slechts een op de tien kinderen de volwassen leeftijd zal bereiken, dat Nederland uitelkaar valt in tegenelkaar strijdende bisdommen, graafschappen en steden, en dat de straat vol ligt met afval, etensresten en pestlijken doe uit het raam zijn gegooid.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Een wetenschappelijke glazen bol

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland

Dobbelstenen (Foto: Flickr/pyth0ns)Hier bij GeenCommentaar hebben we een broertje dood aan voorspellingen voor het nieuwe jaar. De enige altijd uitkomende voorspelling is dat je er een jaar later met schaamte naar terugkijkt, zeker als het om wetenschappelijke ontwikkeling gaat. Wij houden ons er dan ook verre van. Behalve natuurlijk als het gaat om wetenschappelijk verantwoorde voorspellingen van vooruitgang!

Door het magere voorspellingsresultaat van vorig jaar besloot New Scientist het namelijk eens anders aan te pakken. Geen natte vingerwerk, maar wetenschappelijk onderbouwde uitspraken over de waarschijnlijkheid dat bepaalde gebeurtenissen binnenkort zullen plaatsvinden, gebaseerd op de historische ontwikkelingen op hetzelfde vakgebied. Het blad gaf dé expert op dit gebied, Samuel Arbesman, de vrije hand, wat resulteerde in het volgende rijtje dingen die volgend jaar wel, maar ook niet gaan gebeuren.

Allereerst wat er volgend jaar wel gaat gebeuren:

– Volgend jaar vinden we een ware dubbelganger van de aarde in een ander sterrenstelsel (82% kans).
– De groei van het Internet stabiliseert zich of gaat afnemen.

En hoewel het wat makkelijker voorspellen is, gebeuren er ook een aantal dingen niet in 2011:

– Het bewijs voor P is (niet) NP zal er ook in 2011 nog niet zijn.
Stabiele superzware elementen zullen nog niet geproduceerd worden.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Volgende