Waarom zo veel pessimisme over patstellingen?

door Martin Jansen Zet radicaal-rechts schaakmat! Twee weken geleden bleek uit een onderzoek onder een representatief panel van 11 duizend respondenten, dat nog maar 4 procent van de bevolking vertrouwen heeft in de politiek. RTL berichtte: Na de val van het kabinet in juni, bleek al dat een kwart van de kiezers (24 procent) het vertrouwen in alle politieke partijen kwijt was. Dat gevoel was vooral sterk bij kiezers die bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen in 2023 nog op Nieuw Sociaal Contract stemden (32 procent), maar ook bij mensen die toen voor de BBB (28 procent) of PVV (26 procent) kozen. NSC NSC houdt na 29 oktober mogelijk niet eens meer één zetel over (https://nos.nl/collectie/13999/artikel/2581100-peilingwijzer-vvd-zakt-verder-weg-cda-naast-groenlinks-pvda). Dan zouden we zelfs het zwakke verhaal van Eddy van Hijum niet meer hoeven aanhoren, die vindt dat het vooral aan politieke spelletjes ligt dat zijn partij niet heeft kunnen brengen wat zij in 2023 nog onder aanvoering van Pieter Omtzigt beloofde. Zijn introspectie beperkt zich vrijwel uitsluitend tot de constatering dat zijn mensen te weinig ervaring meebrachten om te kunnen omgaan met een kabinet zonder samenhang en wil tot samenwerken en met de tegenwerking door de coalitiegenoten in zowel de regering als de Kamer. Vooral anderen de schuld geven voor je échec als partij en bestuurders. Dag, NSC. BBB De BBB is gelukkig volkomen transparant en heel vergelijkbaar met de PVV: aan de stikstofcrisis en behoud van kwetsbare natuur en biodiversiteit gaat hoegenaamd niets gebeuren. Noemenswaardige plannen voor klimaatadaptatie en -mitigatie zijn er niet, de islam en migranten – en dan vooral de niet-Westerse asielmigranten, want natuurlijk niet de goedkope arbeid uit Europa waarmee onder andere big agro haar verdienmodel stut – zijn nog altijd de dankbare zondebokken. En iedereen die niet hetero is moet naar intolerant plattelandsmodel maar ‘normaal’ doen en niet te veel met zijn identiteit ‘te koop lopen’ – dat doen ‘wij hetero’s toch ook niet?’ O ja, en onze burgerrechten moeten echt wat worden ingeperkt om minder last te hebben van bezwaren en protesten – ook al richten die zich tegen misstanden, wantoestanden, natuur-, milieu- en klimaatrisico’s en onbehoorlijk bestuur. Wie zo misleid is om te denken dat de BBB van big agro lobbyist Caroline van der Plas opkomt voor ‘de boeren en burgers’ moet misschien eens kijken wie er vooral rijker worden van de status quo die de BBB in stand wil houden: de duizenden boeren die met de menselijke maat, met aandacht voor gezondheid (ook voor zichzelf en hun kinderen), maatschappelijk verantwoord en natuurinclusief willen ondernemen? Of het handjevol agrarische megabedrijven en hun toeleveranciers, die drijven op roofbouw-schaalgrootte, onverantwoorde continue groei, overnames en de toepassing van gezondheids-, levens- en biodiversiteitsbedreigende gewasbeschermings- en ongediertebestrijdingsmiddelen? En wie betaalt hoe dan ook de rekening? Juist, de burger. VVD De VVD lijkt te beseffen dat haar ruk naar de rechter vangrail onder Yesilgöz – nadat ze onder Rutte al met 130 op de rechtervluchtstrook met twee wielen door de berm slingerde – haar door de achterban niet in dank wordt afgenomen. Dat komt wellicht vooral door het onverholen onfatsoen en de incompetentie bij coalitiegenoten PVV en BBB die evenwel te voorzien waren. Maar de eigen, nauwelijks of niet verholen incompetentie en onfatsoen op bijvoorbeeld rechtsstatelijk gebied en antidemocratische en illiberale opvattingen doen de VVD-achterban helaas weinig. Daarom ligt de focus voor de verkiezingen bij de VVD niet meer op migratie, maar op de ‘wooncrisis’. Die heeft zij, door het volkshuisvestingsbeleid vanaf 2010 te ontmantelen en een ongefundeerd, onvoorwaardelijk vertrouwen in ‘de vrije markt’ tot welhaast religieus dogma te verheffen, in hoge mate zelf helpen veroorzaken. Zoals de ‘migratiecrisis’ overigens vooral een zelf, door bewust gecreëerde capaciteitstekorten in de asielketen, veroorzaakte opvangcrisis was. Maar hé, crises mobiliseren de achterban en die van de VVD onderbuikt er over belangrijke keuzes voor het land graag vooral goed doorborrelend op los en vindt alles best, zolang zij maar mag blijven leven met het adagium ‘ik geloof wel in eerlijk verdienen en niet in eerlijk delen’. Denk bij ‘eerlijk’  vooral niet aan ‘rechtvaardig’ in de zin van een evenwicht tussen ecologie, sociale cohesie en welvaart voor een duurzame samenleving, of het recht op leven van bijvoorbeeld Palestijnse kinderen of, dichter bij huis, onze ‘eigen’ toekomstige generaties. De schoorsteen moet immers wel nu en immer harder blijven roken, ‘indien nodig’ ook nog op fossiele brandstoffen of de lijken van Palestijnse burgers. En onthoud: ‘greed = good’. Patstelling? De VVD wil dus ook nu al liever niet in een regering met het veel minder conservatieve en meer progressief ingestelde GL/PvdA, maar geeft de voorkeur aan een (centrum)rechtse nieuwe regering, liefst met het CDA erbij. Je moet wel een enorm bord voor je kop hebben, wil je één van de huidige coalitiepartijen zijn en denken dat de kiezers in Nederland nog 4 jaar iets vergelijkbaars willen met wat er het afgelopen jaar (niet) is gepresteerd. Het vertrouwen daalde van 33 procent vóór het aantreden van Wilders/Schoof naar 4 procent; je hoeft toch niet woke te zijn om wakker te worden en bij de les te blijven?! Laten we hopen dat Henri Bontenbal en zijn CDA dat in elk geval wel doen. Het fatsoen lijkt daar terug te zijn ingedaald in de geesten en dat geeft de burger weer wat moed. Maar vanwege deze mogelijke sleutelrollen voor VVD en CDA zijn er dus ook al analisten die reppen van een ‘patstelling’ en pessimistisch zijn over de realistische mogelijkheden voor hetzij een centrumrechtse, hetzij een centrum- of centrumlinkse coalitie. Is dat pessimisme terecht? Of toch schaakmat? We zullen zien wat er gebeurt op 29 oktober. Als alle coalitiepartijen verliezen en NSC bovendien verdwijnt, en ze eindigen zoals de peilingen nu aangeven samen op circa 53 zetels, dan wordt het interessant om te horen wát ze vinden dat ‘de kiezer heeft (uit)gesproken’. En of de VVD – eindigend met minimaal 8 zetels minder en als vierde partij van het land, met twee centrumpartijen, CDA en GL/PvdA, boven zich die ieder zeker anderhalf keer zo groot zijn – zo’n wanstaltig groot bord voor haar kop heeft, dat ze dat zou willen uitleggen als een mandaat voor een centrumrechtse regering waarin voor haar plaats zou moeten zijn. PVV, JA21, FvD, SGP De PVV noemde ik bewust niet. Die zal, alhoewel zo’n 5 zetels kleiner, wel weer de grootste worden, maar dat betekent niets meer dan dat veel ontevreden kiezers zich nog onvoldoende schamen om zich te associëren met antidemocraten, xenofoben, islamofoben en racistische omvolkingstheorie-aanhangers. Deze kiezers zijn doof en blind voor het feit dat de partij heeft bewezen precies zo incompetent en onbetrouwbaar te zijn als bijna 80 procent van de bevolking al wist, maar nee, wíj (de rest van Nederland) zijn gek, niet zij. In ieder geval heeft deze alles onder schijtende club schreeuwmeeuwen bij de huidige coalitiepartners, lijkt het, voorlopig afgedaan vanwege Wilders’ onbetrouwbaarheid en weglopen. De PVV-stem van dit mandje vol betreurenswaardige onder ‘het volk’ is weliswaar een niet te onderschatten teken dat onze samenleving rechtvaardiger moet worden, maar kan dus bij de coalitievorming verder gerust genegeerd worden. Zet er een cordon sanitaire omheen – de boel bij elkaar vegen en houden doen we wel weer als ze ooit terugkeren aan de goede kant van de rode lijn. Datzelfde geldt overigens ook voor JA21, dat niets meer is dan een wat verwaterde PVV. Even populistisch en geleid door een partijhoppende ras-opportunist – in 2021 nog in voor een kort avontuur binnen het toen al jaren antisemitische, islamofobische en omvolkingstheorie-gedreven FvD – die slechts een eindeloze reeks moties produceert en nog nooit een initiatief heeft genomen tot bijvoorbeeld wetgeving om ook eens echt iets te dóen of betékenen voor ons land. En toch ‘verdient’ Eerdmans écht al vier jaar €141.000 per jaar met zijn inhouds- en oplossingsloze radicaal-rechtse, retorische gewindbuil. Hij moet een goed campagnebureau in de arm hebben genomen, om in de peilingen al richting de 9 zetels te gaan. Maar ook hier geldt dus: negeren en een cordon sanitaire eromheen, ten minste totdat JA21 politiek bedrijft die niet is gebaseerd op zondebokken. O, en wel tijdens de campagne even bij zijn enkels afzagen om zijn gebrek aan loyaliteit, potverteren en inhoudsloosheid, graag. Wie denkt dat Geert Wilders en Joost Eerdmans wel opkomen voor zijn/haar belang, moet eens kijken wat die kunnen waarmaken van de beloftes die ze doen. Bijvoorbeeld als het gaat om de financiering van de verlaging van ziektekostenpremies en afschaffing van het eigen risico in de zorg, zonder een doorrekening van het verkiezingsprogramma (PVV) of om het doen wat nodig is om Nederland vrij en veilig te houden, energieonafhankelijk te maken en te beschermen tegen de gevolgen van de klimaatverandering en zeespiegelstijging, zonder de uitgaven en dus ook de lasten te verhogen (JA21). De PVV stemde tegen de verlaging van de eigenbijdrage en tegen de bevriezing van huren. Is het dan gek dat de koopkracht niet verbetert? Is dat dan de schuld van anderen of van de PVV als grootste partij? Over de nu eens antisemitische, dan weer islamofobische of gender-onverdraagzame, uit Erkenbrand en de JFvD-buitenschoolse opvang gepromoveerde FvD’ers gaan we het niet eens hebben. En het is jammer dat we Artikel 1 van de Grondwet nog steeds niet hebben vertaald naar vereisten voor legitieme politieke partijen, anders was de SGP voor deze verkiezingen formeel net zo irrelevant voor een rechtvaardig Nederland als zij het afgelopen jaar is de praktijk is gebleken – en als d PVV. Radicaal rechts-stemmers kopen knollen voor citroenen Het zal altijd wel blijven verbazen is dat zoveel mensen die, hoe terecht misschien ook, ontevreden zijn over het feit dat zij en hun noden door ‘de politiek’ niet worden gezien, niet intelligent genoeg zijn om door de loze praatjes van populisten heen te prikken. Die bieden immers helemaal geen werkelijke oplossingen voor feitelijke problemen, tenzij ze de Grondwet mogen herschrijven (waarvoor voorzienbaar nooit de vereiste meerderheid zal worden gehaald), internationale verdragen mogen opzeggen en van ons land een ondemocratische, autoritaire staat mogen maken naar PVV-‘partij’model. Waarom volhardt ruim een kwart van de bevolking er verkiezing na verkiezing in zich overduidelijke knollen voor citroenen te laten verkopen en de rest van het land op te zadelen met de gevolgen van hun miskoop? Wat gaan we wel doen? Een progressief extraparlementair kabinet van nationale eenheid Luister terdege naar de reële problemen achter die onredelijke proteststem, maar negeer het zetelaantal  van de vertegenwoordigers die zij afvaardigden in de Tweede Kamer. Zet, met een zo groot mogelijke coalitie van partijen in het redelijke midden, snel een kabinet van nationale eenheid aan het werk om de stilstand, achterstand en problemen, veroorzaakt door Rutte I, II, III en IV en Wilders/Schoof, op te lossen en in te lopen. Daarin is plaats voor iedere partij die gaat voor een democratisch, rechtvaardig en inclusief Nederland; als het gaat over de oplossingen op de belangrijkste thema’s, zoals energietransitie, volkshuisvesting, klimaatadaptatie, onderwijs, zorg, (groene) innovatie, veiligheid, georganiseerde misdaadbestrijding, mobiliteitstransitie en (redelijke) immigratiebeperking, staan de meeste midden- en centrumlinkse partijen helemaal niet zo ver van elkaar af als kwaadwillenden ons willen doen geloven. Laat PVV, BBB, JA21, FvD en SGP rechts liggen, idem dito de VVD als die niet gauw weer een beetje normaal gaat doen, en ga zo snel mogelijk aan de slag. Geef gezamenlijk vertrouwen aan een ‘sollicitatiecommissie’ onder leiding van de drie grootste partijen. Dat vertrouwen moet deze commissie blijven verdienen met sterke aanbevelingen. Geef elke partij recht op niet-bindende voordrachten van kandidaten en hooguit 1 of 2 vetostemmen en zoek en stel als eerste een kundige en breed gedragen persoon aan als premier. Vergeet zetelverdelingen naar verkiezingsresultaat, maar laat de premier samen met de sollicitatiecommissie uit de voorgedragen en door haarzelf geïdentificeerde kandidaten, niet per se partijgebonden, vakministers en -staatssecretarissen selecteren met bestuurlijke ervaring en relevante vakkennis en deskundigheid. Bij goedkeuring middels een meerderheid van stemmen van de coalitiepartijen worden deze aangesteld. Deze bewindslieden krijgen een proeftijd van twee of drie  maanden waarin zij zelf in enkele iteraties een werkbare opdracht en doelstellingen formuleren. Na acceptatie door de fractieleiders van de coalitiepartijen en de installatie van de regering, rapporteren ze daarop en worden ze daarop door de Kamer gecontroleerd. Minister zijn wordt dan weer een eer en een dure plicht, waarvoor je vanuit deskundigheid en geschiktheid resultaten moet kunnen laten zien. Iets wat het rariteitenkabinet van grotendeels omhooggevallen dwaallichtjes het afgelopen jaar niet deed. Wanneer er een wil is bij de coalitiepartners om dit te laten slagen en het kabinet door overtuigde samenwerking daadwerkelijk succesvol is, komt de beloning in de vorm van groeiend vertrouwen vanzelf. Dan staan de radicaal-rechtse partijen mat. Nederland verdient immers zo veel beter dan het armzalige, redeloze, inhoudsloze, oplossingsloze vijanddenken en de incompetentie die zij bieden. Weet wat je stemt op 29 oktober. Zet ze mat, stem ze weg! Dit artikel is overgenomen van anti-populista. Artikelen op dat blog worden geschreven als bijbaan, dus mocht je het stuk waarderen kun je dat ook financieel laten blijken via deze link.

Foto: Mike Andrews (cc)

Wat als de democratie zelf op het stembiljet staat?

Op 5 november zijn de ogen van de wereld gericht op de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Voor tegenstanders van Trump is het niets minder dan een strijd om het voortbestaan van de democratie. Projectondersteuner Pien Barnas vraagt zich af hoe radicaal-rechts zo groot kon worden. En kan de geest weer in de fles?

Nu de autocratische neigingen van Trump steeds zichtbaarder worden, nemen de zorgen over de toekomst van de Amerikaanse democratie toe. Antidemocratische uitspraken zijn de laatste tijd eerder regel dan uitzondering voor de ex-president. Hij noemde de New Yorkse rechter die hem veroordeelde voor het vervalsen van documenten ‘corrupt’, kondigde aan tienduizenden ambtenaren te ontslaan die hij als tegenstanders ziet, en zei eind 2023 dat hij bij verkiezingswinst voor één dag dictator zou zijn, om zo aan de door hem zo gewilde muur aan de Amerikaanse zuidgrens te beginnen. Het is dan ook niet verrassend dat Biden zichzelf presenteerde als de keuze voor iedereen die wil voorkomen dat de VS afglijden naar een autocratie. “De democratie staat op het stembiljet,” stelde hij. Hoe heeft het zo ver kunnen komen?

Van conservatief naar radicaal-rechts

In een recent interview in de Groene Amsterdammer beschrijft de Amerikaanse politicoloog Daniel Ziblatt hoe conservatieven een cruciale rol spelen in de afbraak van democratieën, ook in de VS. Conservatieve Republikeinen, die in 2016 nog waarschuwden voor Trump, hebben zich inmiddels allemaal achter hem geschaard. In zijn meest recente boek Tyranny of the Minority (2023) maakt Ziblatt een onderscheid tussen politici die loyaal of semi-loyaal zijn aan de democratie. Die laatste groep is niet per se autoritair, maar weigert – uit politiek gewin – om antidemocratisch gedrag van anderen te veroordelen. Dat zie je in de Republikeinse partij, maar ook bij rechts-conservatieve partijen in andere landen, zoals het Verenigd Koninkrijk en Nederland. Ziblatt:

Slavoj Žižek analyseert opkomst nationalistisch rechts in Europa

Uit de oude doos maar nog steeds relevant, gezien de opkomst en blijvende aantrekkingskracht van populistische, xenofobe of zelfs ronduit fascistische partijen in de Oekraïne, Griekenland, Frankrijk, Groot-Britannië en Nederland.

De Sloveense filosoof, psychoanalyticus en communist Slavoj Žižek geeft zijn analyse van de Europabrede populariteit van radicaal en extreemrechtse partijen.

1. Dit soort partijen zijn niet enkel goed vertegenwoordigd in landen waar we dit zouden verwachten zoals Servië, Bulgarije etc, maar ook in landen die tolerantie en bescherming van minderheden altijd hoog in het vaandel hadden staan, zoals Nederland en Noorwegen.

2. Het zorgwekkende is dat dingen die je tien of vijftien jaar geleden absoluut niet kon zeggen zonder een paria te worden, inmiddels gemeengoed zijn. “Ware democratische tolerantie behelst ook dat je bepaalde dingen gewoon niet kunt zeggen.”

3. Radicaal rechts zet aldus de agenda, en bepaalt wat salonfähig wordt. Dat werkt in twee stappen: centrumpartijen (links en rechts) distantiëren zich weliswaar van radicaal rechts, maar voegen er dan aan toe: “Maar dat soort radicale partijen verwoorden wel de reële zorgen van de mensen.” Dus om verdere maatschappelijke onrust (of zelfs rellen) te voorkomen, moeten we daar gehoor aan geven.

4. Binding van allen aan de wet alleen is niet toereikend. We hebben inderdaad een Leitkultur nodig, van gedeelde waarden, maar dan niet een nationaal (chauvinistisch) gedefinieerde Leitkultur.

Foto: TeaMeister (cc)

Radicaal rechts is verre van eensgezind

Alsof er niets anders te melden was over de Europese verkiezingen bleven de media de afgelopen weken eenzelfde boodschap eindeloos herhalen: radicaal rechts gaat winnen. We zullen zondag zien in hoeverre dat een selffullfilling prophecy is geworden. In de berichtgeving stonden vooral de nationale leiders van radicaal rechts (Wilders, Le Pen) centraal en niet de Europese kandidaten (Stöteler, Bardella), laat staan de kiezers en hun motieven.

De opiniepeilingen wijzen onmiskenbaar in de richting van een conservatiever Europarlement. Van de middenpartijen die het in het vorige parlement voor het zeggen hadden kan alleen de centrumrechtse EPP op enige winst rekenen. Centrum-linkse en liberale partijen staan op verlies. Aan deze kant van het politieke spectrum mankeert een aantrekkelijk alternatief, zo constateert ook Politico:

Meestal stromen kiezers in tijden van instabiliteit – oorlogen, pandemieën, economische onzekerheid – massaal naar de traditionele machtspartijen. Tegenwoordig zijn deze partijen in veel landen uiteengevallen. Decennia lang hebben Europees rechts en links voor het centrum gevochten, en als twee dronken boksers zijn ze ingestort, waardoor de arena open is gebleven voor nieuwe uitdagers.

Het is nog steeds wachten op de nodige introspectie en reflectie van de machtspartijen in het midden die een opmaat kunnen bieden voor een nieuw elan en herstel van het vertrouwen.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Boekrecensie | Maar dat mag je niet zeggen – Nikki Sterkenburg

RECENSIE - © Uitgeverij Das Mag. Boekomslag Maar dat mag je niet zeggen, auteur Nikki SterkenburgJa, dat wordt toch een dingetje bij mijn boekrecensies – hoe lang na het verschijnen van een boek kun je nog aan komen kakken met je recensie? In dit geval is het wel erg gortig, ook omdat ‘Maar dat mag je niet zeggen’ van Nikki Sterkenburg zo goed verkoopt dat het inmiddels in de derde druk zit (hoop ik – het zou inmiddels ook de vierde of vijfde kunnen zijn). En dat terwijl de uitgever me niet alleen een mooi recensie-exemplaar toestuurde, maar zelfs één van de gesigneerde versies!

De leesbare versie van het proefschrift

Met enige blosjes van schaamte op de wangen dan nu maar naar het boek (want dat is een stuk interessanter dan gezwatel over mijn non-existente planningsvaardigheden). ‘Maar dat mag je niet zeggen’ is een publieksversie van het proefschrift (2021) van Sterkenburg, dat ze schreef bij het Institute of Security and Global Affairs van de Universiteit Leiden. Ze is van huis uit journalist en dat leidt tot de prettige combinatie van enerzijds een wetenschappelijk stevig gefundeerd verhaal, dat vervolgens ook nog vlot en leesbaar is opgeschreven. Ze duikt in de wereld van radicaal- en extreemrechtse activisten, door middel van veldonderzoek, waaronder het bezoeken van bijeenkomsten en het houden van vele interviews met de activisten zelf. Dat geeft een wonderlijk kijkje in wat de mensen drijft en waar ze in geloven.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Flagmap of Wallonia (bron)

Het raadsel van Wallonië: Waarom radicaal rechts niet van de grond komt in Franstalig België

ANALYSE - Na bijna vijfhonderd dagen onderhandelen heeft België eindelijk een nieuwe federale regering. Dankzij een recente aflevering van ‘Zondag met Lubach’ weten de meeste Nederlanders dat onze zuiderburen een bijzonder complex politiek systeem hebben. Maar voor comparatief politicologisch onderzoek is België een ideale casus. Ondanks vergelijkbare omstandigheden (een identiek kiesstelsel, gelijktijdige verkiezingen etc.) vindt men in één land twee compleet verschillende partijsystemen.

Van oudsher zijn radicaal rechts-populistische partijen succesvoller in Vlaanderen dan in Wallonië. Al in het begin van de jaren 1990 wist het Vlaams Belang (VB, toenmalig Vlaams Blok) een groot aantal kiezers te overtuigen en boekt sindsdien regelmatig verkiezingswinsten. Wallonië kent daarentegen (nog) geen succesvolle radicaal rechts-populistische beweging. Hoe komt dat?

In een recent verschenen wetenschappelijk artikel onderzoek ik deze vraag. Vanuit een puur theoretisch perspectief is het electoraal succes van rechts-populistische partijen een kwestie van vraag en aanbod. Enerzijds moet er een voedingsbodem zijn, oftewel: er moeten voldoende kiezers zijn die zich aangetrokken voelen door radicaal rechts-populistische partijen. Anderzijds moet er ook een geloofwaardige rechts-populistische partij zijn die deze vraag in stemmen kan vertalen.

De vraagzijde

Uit bestaand onderzoek blijkt dat er wel degelijk een voedingsbodem bestaat voor radicaal rechts in Wallonië. De Franstalige regio van België presteert op economisch vlak ondermaats, en de werkeloosheid is er hoger dan in het noordelijke gedeelte. Bovendien doet migratie er de gemoederen net zo hoog oplopen als in Vlaanderen. Uit kiezersonderzoek blijkt telkens weer dat er nauwelijks verschillen zijn tussen Vlamingen en Walen. De mythe van een rechts Vlaanderen en een links Wallonië kan dan ook definitief worden begraven. Kortom: het potentiële electoraat voor een radicaal-rechtse partij is minstens even groot in Vlaanderen dan in Wallonië. Dat deze partijfamilie minder succes kent in Wallonië dan in Vlaanderen kan met andere woorden niet simpelweg worden toegeschreven aan de houding van de kiezers.

Foto: Prachatai (cc)

Corona en radicaal-rechts populisme: einde van een tijdperk?

ANALYSE - Het lijkt het erop dat verschillende radicaal-rechtse partijen in Europa in diverse peilingen flink zijn gezakt door de coronacrisis. In een eerder op Stuk Rood Vlees verschenen artikel zocht Matthijs Rooduijn het nader uit.

Betekent de coronacrisis het begin van het einde van het radicaal-rechtse populisme in Europa? Deze zomer hebben flink wat mensen zich over deze vraag gebogen. Maar helaas zijn de meeste analyses die ik de afgelopen maanden de revue heb zien passeren vooral gebaseerd op slechts enkele cases. Dat is problematisch, want een analyse van alleen Forum voor de Democratie (FVD) of de Alternative für Deutschland (AfD) leert ons niet zoveel over de algemene toestand van radicaal rechts in Europa.

Om een beter overzicht te krijgen heb ik van alle landen in Europa de peilingen van de afgelopen zes maanden onder de loep genomen aan de hand van de Poll of Polls van de krant Politico.

Deze Poll of Polls combineert per land verschillende opiniepeilingen. Hierdoor kan een betrouwbaardere schatting gemaakt worden van de electorale steun voor partijen. Deze gegevens heb ik gecombineerd met de PopuList, een overzicht van welke partijen in Europa als populistisch en radicaal rechts kunnen worden geclassificeerd.

Zijn Europese radicaal-rechtse partijen massaal in een neerwaartse electorale spiraal terechtgekomen? In de figuur hieronder heb ik van de 31 radicaal-rechtse partijen waar ik voldoende gegevens over heb kunnen vinden weergegeven hoe ze er in de peilingen voorstonden op 3 momenten: vlak voor de crisis uitbrak (1 maart), vlak na de heftigste fase van de crisis (1 juni), en nu (of althans, op het moment van de meest recente peiling). Dit geeft een mooi overzicht van de ontwikkelingen in het afgelopen half jaar (klik voor groter beeld).

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Metro Centric (cc)

Kiezer steeds meer radicaal-rechts?

ANALYSE - Kiezers die al negatief waren over immigratie lijken beter hun weg te hebben gevonden naar partijen die op dat thema dicht bij ze staan. Een analyse van Matthijs Rooduijn, eerder gepubliceerd op Stuk Rood Vlees.

Eén van de (vele) in het oog springende politieke ontwikkelingen van de jaren nul en tien is het succes van radicaal-rechts. Donald Trump won de verkiezingen in de VS, Jair Bolsonaro in Brazilië, en Narendra Modi in India. In Europa is de steun voor radicaal-rechtse partijen toegenomen van minder dan 5% twee decennia geleden tot ongeveer 15% nu.

Maar het succes van radicaal-rechts uit zich niet alleen in de verkiezingsoverwinningen van deze partijen. Hun gedachtegoed is ook steeds meer wijdverspreid geraakt doordat gevestigde middenpartijen steeds dichter tegen radicaal-rechts zijn aangekropen (met name op het gebied van immigratie).

Worden kiezers nu ook steeds meer radicaal-rechts? Is de publieke opinie langzaam maar zeker steeds negatiever geworden over immigratie en de multiculturele samenleving (het hoofdthema van radicaal-rechtse partijen)? Het antwoord is nee.

Figuur 1 hieronder laat voor 28 Europese landen zien hoe de gemiddelde opvatting over immigratie zich heeft ontwikkeld tussen 2002 en 2018. De gegevens komen van de European Social Survey. Een lage score staat voor een zeer negatieve opvatting over immigratie en een hoge score voor een heel positieve. Zie voor meer informatie over de data de methodologische verantwoording onder deze tekst.
© European Social Survey graph1-1024x683 via Stuk Rood Vlees
Figuur 1: Gemiddelde opvatting over immigratie (0 = zeer negatief; 10 = zeer positief) per land-jaar

Foto: European Parliament (cc)

Onder welke omstandigheden stemmen mensen op radicaal-links?

ANALYSE - Over immigratie en risicomijdend gedrag van mensen die het financieel moeilijk hebben. Door Matthijs Rooduijn en Brian Burgoon.

Het Grote Verhaal na de afgelopen verkiezingen in Duitsland en Oostenrijk is het volgende: veel kiezers, met name degenen die het economisch zwaar hebben, zijn ontevreden met het functioneren van de gevestigde middenpartijen, en stemmen daarom en masse op radicaal-rechtse partijen als AfD (Duitsland) en FPÖ (Oostenrijk). Hoewel deze lezing klopt, is het belangrijk te benadrukken dat dit slechts een gedeelte van het verhaal is. Het zijn niet alleen radicaal-rechtse partijen zijn die het goed doen als alternatief voor het gevestigde midden. In Zuid-Europese landen als Spanje en Griekenland weten ook radicaal-linkse partijen zoals Podemos en Syriza veel kiezers te mobiliseren. En ook in bijvoorbeeld Frankrijk en Duitsland deed radicaal-links het met respectievelijk Jean-Luc Mélenchon en Die Linke het lang niet slecht. Welke maatschappelijke omstandigheden vormen nu een vruchtbare voedingsbodem vormen voor radicaal-links?

Een paar weken geleden schreven wij hier dat mensen die moeilijk rond kunnen komen eerder geneigd zijn op radicaal-rechtse partijen te stemmen dan op middenpartijen. Opvallend genoeg doen zij dat echter vooral als de sociaaleconomische omstandigheden gunstig zijn (bij lage werkloosheid, weinig sociaaleconomische ongelijkheid, etc.). Eén van onze verklaringen is dat stemmen op radicaal-rechtse partijen een risico vormt voor mensen die het economisch minder hebben. Radicaal-rechtse partijen benadrukken namelijk sociaal-culturele thema’s in plaats van economische. Bovendien hebben deze partijen vaak weinig bestuurservaring en áls ze die al hebben is dat meestal in een coalitie met sociaaleconomisch rechtse middenpartijen – lees: partijen die de belangen van de minderbedeelden niet bepaald hoog op de agenda hebben staan. Het is dus maar zeer de vraag of radicaal-rechtse partijen als puntje bij paaltje komt ook daadwerkelijk de economische belangen van mensen die het financieel minder hebben zullen behartigen.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Rémi Noyon (cc)

Hoe succesvol worden Wilders en zijn vrienden in het Europees Parlement?

ANALYSE - Het is nog allesbehalve zeker of radicaal-rechts erin zal slagen vruchtbaar samen te werken in het Europees Parlement, meent Matthijs Rooduijn.

Radicaal-rechts zit in de lift, aldus veel West-Europese media naar aanleiding van de verkiezingen voor het Europees Parlement (EP) eergisteren. De aandacht gaat uit naar de winsten van partijen als het Front National (FN) in Frankrijk, de United Kingdom Independence Party (UKIP) in het Verenigd Koninkrijk en de Dansk Folkeparti (DF) in Denemarken. Volgens CNN (en veel andere media) zullen radicaal-rechtse partijen een sterkere positie krijgen in het EP. Maar klopt dat wel? Gaat radicaal-rechts Europa eens goed opschudden, zoals Wilders heeft gepropageerd? Of zal het zo’n vaart niet lopen?

Drie redenen voor een vruchtbare voedingsbodem voor radicaal-rechtse samenwerking

Er is de laatste maanden veel aandacht geweest voor de samenwerking tussen Wilders en zijn vrienden. Het pact dat de PVV sloot met partijen als het FN en Vlaams Belang (VB) was inderdaad opvallend, aangezien Wilders eerder ieder contact met deze partijen angstvallig uit de weg ging. Hij vreesde, tot eind vorig jaar, dat samenwerking met partijen met extremistische wortels negatief voor het beeld van de PVV zou uitpakken. Maar als gevolg van de veranderingen die Marine Le Pen heeft ingezet bij het FN (sterke matiging), en de wens om ook op Europees niveau van zich te laten horen, veranderde Wilders van gedachten. En hoewel dit niet de eerste keer is dat radicaal-rechtse partijen een alliantie smeden, zijn er redenen om aan te nemen dat de samenwerking deze keer vruchtbaarder zal zijn dan in het verleden.

Ten eerste zijn de radicaal-rechtse partijen nu flink minder radicaal. Ze stellen zich pragmatischer op en doen veel meer dan ooit hun best om associaties met extremisme uit de weg te gaan. Le Pen heeft een andere koers ingezet in de hoop het FN tot een salonfähige partij om te smeden. De PVV heeft überhaupt geen extremistisch verleden. Het is te verwachten dat Marine Le Pen en Wilders daarom makkelijker met elkaar door een deur kunnen dan bijvoorbeeld de veel extremistischere Vader Le Pen en Hans Janmaat van de Centrumdemocraten twee decennia geleden.