Corona en radicaal-rechts populisme: einde van een tijdperk?

Foto: Prachatai (cc)
Dossier:

ANALYSE - Het lijkt het erop dat verschillende radicaal-rechtse partijen in Europa in diverse peilingen flink zijn gezakt door de coronacrisis. In een eerder op Stuk Rood Vlees verschenen artikel zocht Matthijs Rooduijn het nader uit.

Betekent de coronacrisis het begin van het einde van het radicaal-rechtse populisme in Europa? Deze zomer hebben flink wat mensen zich over deze vraag gebogen. Maar helaas zijn de meeste analyses die ik de afgelopen maanden de revue heb zien passeren vooral gebaseerd op slechts enkele cases. Dat is problematisch, want een analyse van alleen Forum voor de Democratie (FVD) of de Alternative für Deutschland (AfD) leert ons niet zoveel over de algemene toestand van radicaal rechts in Europa.

Om een beter overzicht te krijgen heb ik van alle landen in Europa de peilingen van de afgelopen zes maanden onder de loep genomen aan de hand van de Poll of Polls van de krant Politico.

Deze Poll of Polls combineert per land verschillende opiniepeilingen. Hierdoor kan een betrouwbaardere schatting gemaakt worden van de electorale steun voor partijen. Deze gegevens heb ik gecombineerd met de PopuList, een overzicht van welke partijen in Europa als populistisch en radicaal rechts kunnen worden geclassificeerd.

Zijn Europese radicaal-rechtse partijen massaal in een neerwaartse electorale spiraal terechtgekomen? In de figuur hieronder heb ik van de 31 radicaal-rechtse partijen waar ik voldoende gegevens over heb kunnen vinden weergegeven hoe ze er in de peilingen voorstonden op 3 momenten: vlak voor de crisis uitbrak (1 maart), vlak na de heftigste fase van de crisis (1 juni), en nu (of althans, op het moment van de meest recente peiling). Dit geeft een mooi overzicht van de ontwikkelingen in het afgelopen half jaar (klik voor groter beeld).

© Stuk Rood Vlees Matthijs Rooduijn Percentage gepeilde stemmen voor 31 radicaal-rechtse populisten

Van de 31 partijen die ik onder de loep heb genomen, hebben 16 partijen (dus meer dan de helft) steun verloren in het afgelopen half jaar. Bij 9 partijen is de steun netto hetzelfde gebleven, en 6 partijen zijn er op vooruit gegaan in de peilingen. Linksboven in de figuur zijn de partijen weergegeven die stemmen hebben verloren en uit het noorden en westen van Europa komen. (Ik heb dit geografische onderscheid gemaakt omdat de grafiek anders te druk zou worden.) In vrijwel alle gevallen is het patroon hetzelfde: flink wat verlies in de eerste 3 maanden, en geen veranderingen of een licht herstel in de periode daarna. Dit geldt voor partijen als PVV en FVD, de AfD in Duitsland, de Zweden Democraten en de (Ware) Finnen.

Rechtsboven in de figuur zijn de partijen weergegeven die steun verloren hebben en uit het zuiden of oosten van Europa komen. Het patroon is in grote lijnen hetzelfde, maar de veranderingen zijn hier minder uitgesproken. Ook heeft het verlies van de eerste drie maanden zich bij sommige radicaal-rechtse partijen uit dit deel van Europa doorgezet in de periode daarna (dit is het geval bij bijvoorbeeld de Lega van Salvini in Italië en het Rassemblement National van Le Pen in Frankrijk). Het is belangrijk om hierbij aan te tekenen dat in de meeste gevallen (behalve bij de Lega) de verschillen erg klein zijn, en dat we dus zeer voorzichtig moeten zijn met het trekken van verregaande conclusies op basis van deze veranderingen.

De 9 partijen waarvoor de steun ongeveer gelijk is gebleven (zie linksonder in de figuur) komen vrijwel allemaal uit Oost-Europa. Twee in het oog springende partijen zijn Fidesz van Orbán uit Hongarije en Recht en Rechtvaardigheid (PiS) uit Polen: de radicaal-rechtse partijen met de grootste achterban. De enige partij die niet uit het oosten van Europa afkomstig is, is het Belgische Vlaams Belang.

En dan zijn er dus ook 6 partijen die juist virtueel gegroeid zijn. Opvallende namen zijn UKIP uit het VK, Chega uit Portugal, de FPÖ uit Oostenrijk en de Fratelli d’Italia. Maar ook hier geldt weer: de verschillen zijn erg klein, dus we moeten voorzichtig zijn met het trekken van conclusies.

Dip en licht herstel, met name in noordwest Europa

Het lijkt er dus op dat vooral de middelgrote radicaal-rechtse populisten uit noordwest Europa negatieve electorale gevolgen hebben ondervonden van de coronacrisis. De gepeilde verliezen in de eerste 3 maanden van de crisis zijn hier aanzienlijk. Wel lijkt er sindsdien een licht herstel te hebben opgetreden. Het is echter belangrijk om te benadrukken dat dit negatieve effect allesbehalve alomtegenwoordig is. In ongeveer de helft van de gevallen hebben radicaal-rechtse populisten geen steun verloren.

Wat kunnen we op basis hiervan nu concluderen over de Europabrede steun voor radicaal-rechtse populisten? Om dat te onderzoeken heb ik berekend hoeveel procent van het Europese electoraat op een radicaal-rechtse partij zegt te stemmen en hoe dit veranderd is in het afgelopen half jaar. Ik heb dat gedaan door het percentage stemmen voor radicaal-rechtse partijen per land te wegen aan de hand het aantal inwoners in dat land.

Hieruit blijkt dat de steun voor radicaal-rechts partijen in Europa iets is afgenomen tussen maart en juni: van 20.6% naar 19.5%. Tussen juni en nu is de steun nagenoeg gelijk gebleven. Hier kunnen we wat mij betreft 3 conclusies uit trekken (die min of meer overeenkomen met de eerdere conclusies): (1) de steun voor radicaal-rechts is aanzienlijk (ongeveer 1 op de 5 Europeanen zegt op een dergelijke partij te willen stemmen!); (2) die steun is in de eerste maanden van de crisis iets afgenomen; en (3) in de maanden daarna is die steun weer gestabiliseerd.

Einde van een tijdperk?

Een voor de hand liggende verklaring voor de neergang in de peilingen in de eerste maanden van de crisis is het zogenaamde rally round the flag effect: in tijden van grote crisissituaties zijn kiezers geneigd om zich rond de ‘leider’ te scharen omdat hij of zij dankzij de crisissituatie als symbool van nationale eenheid wordt gezien. Ook is het goed mogelijk dat kiezers zijn afgedropen door het geflipflop van sommige radicaal-rechtse populisten met betrekking tot hun mening over de aanpak van corona. Velen zijn van de ene op de andere dag geswitcht van een agressieve grenzen-dicht-boodschap naar een virulente beëindig-de-lockdown-oproep.

Hoe dan ook lijkt het erop dat verschillende radicaal-rechtse partijen een flinke (gepeilde) electorale klap hebben gekregen door het coronavirus. Tegelijkertijd laat de figuur hierboven zien dat de meeste partijen deze klap inmiddels alweer te boven lijken te zijn. Met flinke economische tegenwind voor de boeg, toenemende ontevredenheid over de corona-aanpak van regeringen, en welig tierende complottheorieën, zou ik het voorlopig niet aandurven het einde van het tijdperk van de radicaal-rechtse populisten te voorspellen.

Reacties (10)

#1 lmgikke

Radicaal Rechtse politici hebben lak aan de waarheid, alleen maar behoefte aan een zondebok.

Dus zolang er crisis heerst, of die nu door Corona komt of niet, zullen er populisten een slaatje uit slaan.

  • Volgende discussie
#2 gbh

Die viruswaanzin tokkies, waarmee tot 20% van de bevolking schijnt te sympathiseren, heeft toch een vrij grote overlapping met extreem rechts. De ‘linkse complotten’ vliegen bij die compleetgekkies om je oren.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Le Redoutable

De Rally round de flag is wel weer voorbij. De PVV nam als eerste de aftrap met een populistische motie over zorgsalarissen en de linkse partijen wisten niet hoe snel ze zich bij deze “rechts radicale” partij aan moesten aansluiten.

Direct daarop werd Het nieuws overheerst door dagenlange Marokkaanse rellen en nog wat ander etnisch geprofileerd geweld zodat ze een ideale afleiding voor hun corona gestuntel cadeau kregen, ze schoten gelijk al omhoog in de peilingen. Daarbij werden ze extra geholpen door de diverse deugreacties, zodat de getroffen inwoners in die wijken ook meteen wisten van welke kant ze geen hulp hoeven te verwachten.

En dan krijgen we straks ook nog een fiks begrotingstekort zodat Wilders ook zijn mantra “Nederland wordt kapotbezuinigd” weer van stal zal gaan halen. Hoe het af gaat lopen moeten we zien, maar ze hebben de eerste voorsprong al weer te pakken vrees ik.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Maggi

@3 jij bent in deze time-line voor het gemak al weer ‘vergeten’ dat PVV en FVD in eerste instantie (maart) om een TOTALE lock-down gilden. Pas toen ze zich realiseerden daar hun electoraat alleen van law en order houdt als ze er zelf geen last van hebben zijn ze snel maar iets over het beloningen in de zorg gaan roepen. Oftewel toebn wisten de populistische partijen niet hoe snel zijn zich bij links moesten aansluiten in plaats van andersom. Bij links vinden ze namelijk al jaren dat zorgpersoneel meer zou moeten verdienen, en niet alleen nu even vanwege het electorale effect

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Janos

@3 waarom zet je “rechts-radicale” hier tussen aanhalingstekens?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 gbh

@5: Misschien omdat de PVV volgens het kieskompas een conservatieve partij in het midden is:

https://nl.wikipedia.org/wiki/Politiek_spectrum#/media/Bestand:Pol-landschap-2012.png

Misschien moet er wat meer over de as progressief – conservatief gedacht worden dan alleen over links – rechts. Hier ben je als een naar sociaal anarchisme / libertair socialisme neigende denker ook regelmatig een grotere vijand dan de broederlijke hoefijzertjes op rechts.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Hans Custers

@6

Tja, volgens die indeling zijn extreemrechtse partijen niet noodzakelijk rechts. En verder is mijn stellige indruk dat het stemgedrag en/of beleid van partijen als de PVV meestal behoorlijk rechts is, ook volgens die kieskompas-indeling. Alleen de retoriek neigt soms wat meer naar links. Zo werkt politiek opportunisme nu eenmaal: de propaganda wijkt wel eens af van de werkelijke bedoelingen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Bismarck

@7: Laat je niet in de luren leggen, #6 kiest een erg verouderd kompas, dat hem mooi in het straatje past. In de meeste kieskompassen ligt het PVV-stipje verder naar rechts. Daarnaast wat grappig slachtoffergedrag van iemand die van zichzelf denkt dat ie sociaal is, maar qua denkbeelden zweeft tussen VVD en FvD.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 gbh

@8: Bedankt voor het onderschrijven van mijn punt. Noem eens eens één ding waarin mijn denkbeeld zweeft tussen VVD en FvD.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 KJH

Populistische partijen kijken, net als Trump, vooral naar de rafelrandjes van de sociale media voor hun standpunt-onderzoek. Want dat heeft een aantrekkingskracht op – nou ja, de nogal gemakkelijk geindoctrineerden, zullen we maar zeggen. En de rest denkt ‘daar zit vast wel wat in’ of zo. Probleem: dat beeld zwalkt nogal de afgelopen maanden. Bijkomend probleem: het ‘weldenkende’ beeld over deze ziekte zwalkt *ook* nogal de afgelopen maanden.

Dus het onderscheid verdwijnt een beetje. Alsof iemand een gezworen Ajax-fan is en Feijenoord verafschuwt, en Feijenoord en Ajax wisselen opeens het wit-rood patroon op hun shirts uit; mondkapjes ja of nee en waarom en het antwoord daarop is iets wat je kenmerkt als horend bij het ene of het andere kamp afhankelijk van de maand van dit jaar waarin je dat antwoord geeft.

  • Vorige discussie