Wat lokale politiek verliest met een hogere kiesdrempel

Een gastbijdrage van Hans Vollaard, Lars van Rooij en Barbara Vis, eerder verschenen bij Stuk Rood Vlees. De gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022 resulteerden in 593 eenpersoonsfracties; een aantal dat nog wel zal groeien door afsplitsingen. Er leven zorgen dat gemeenteraden met zoveel kleine fracties niet goed kunnen functioneren. Verhoging van de kiesdrempel wordt vaak gezien als oplossing, omdat daarmee minder of geen eenpersoonsfracties kunnen worden verkozen in gemeenteraden [1]. Maar wat zou de lokale politiek daarmee verliezen? Dat is geen gemakkelijke vraag, omdat er opvallend weinig feitelijke informatie is over de toegevoegde waarde van eenpersoonsfracties. In opdracht van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden hebben we  onderzoek gedaan om die kennislacune te vullen [2]. Dat is van belang om de discussie over een hogere kiesdrempel inhoudelijk te voeren. Het perspectief van eenpersoonsfracties zelf In discussies over fragmentatie en de mogelijke invoering van een kiesdrempel komen eenpersoonsfracties zelf weinig aan het woord. Daarom hebben we gemeenteraadsleden die eenpersoonsfracties vormden in de zittingsperiode 2018-2022 geïnterviewd. We namen een verscheidenheid aan eenpersoonsfracties onder de loep om zo een onderbouwd beeld te kunnen geven van de verschillende manieren waarop zij hun rol vormgeven. Zo spraken we met raadsleden die voor een landelijke, regionale dan wel lokale partij uitkwamen, die in grotere en kleinere raden zitting hadden, die wel en niet in het college van burgemeester en wethouders vertegenwoordigd waren, en die verkozen of afgesplitst waren. We vroegen hen hoe ze in de raad waren gekomen en naar hun ervaringen met koersbepaling, controle, en de ondersteuning die zij kregen bij deze werkzaamheden. Hoewel vervolgonderzoek nodig is om te verklaren wat de precieze verklarende kracht is van fractieomvang voor de bijdrage van eenpersoonsfracties in gemeenteraden, kunnen we al enkele voorlopige conclusies en aanbevelingen formuleren. Het is hard werken, maar eenpersoonsfracties kunnen het verschil maken Naar eigen zeggen is het hard werken als enig raadslid van een partij. Ook is met een zetel de invloed in de raad beperkt, zo erkennen eenpersoonsfracties. Niettemin is de eerste voorlopige conclusie dat ze het verschil kunnen maken. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat raadsleden van eenpersoonsfracties regelmatig worden uitgeroepen tot raadslid van het jaar – zowel in lokale als landelijke competities. Daarnaast kunnen eenpersoonsfracties bij eerstvolgende verkiezingen buitengewoon succesvol zijn, zoals Behoorlijk Bestuur Den Helder (van 1 naar 7 zetels) en DOED Duiven (van 1 naar 5 zetels). Daarnaast kunnen ze invloed uitoefenen als ze noodzakelijk zijn voor een meerderheid, of dat nu is om met een motie van wantrouwen een college ten val te brengen of om juist een nieuw college te vormen. De Rotterdamse eenpersoonsfractie van CU/SGP kon bijvoorbeeld als coalitiepartij direct het collegebeleid beïnvloeden – in tegenstelling tot het veel grotere Leefbaar Rotterdam (11 zetels). Ondanks de verschillen tussen fracties, zijn de uitdagingen veelal hetzelfde Raadsleden van eenpersoonsfracties bouwen vaak sneller ervaring op dan andere raadsleden, doordat ze over meer dossiers het woord voeren. Bij hun beperkte capaciteit is het echter lastiger voor hen om een stempel te drukken op complexe dossiers. Ondanks dergelijke verschillen is de tweede voorlopige conclusie dat eenpersoonsfracties vooral voor dezelfde uitdagingen staan als andere fracties, waarvan de omvang vaak maar net iets minder klein is. Eenpersoonsfracties kunnen net als veel andere fracties vaak maar beperkte middelen inzetten in de campagne om in de raad te komen. Eenpersoonsfracties kunnen net als andere fracties met zichtbare inzet voor inwoners aan waardering en invloed winnen, binnen de gemeente én binnen het gemeentebestuur. Eenpersoonsfracties kunnen net als andere fracties scherper invloed uitoefenen door niet te proberen alle dossiers globaal te volgen, maar te focussen op een aantal onderwerpen. Eenpersoonsfracties kunnen net als andere fracties steun vinden voor hun plannen door verbindend op te treden. En net als andere fracties kunnen eenpersoonsfracties hun voordeel doen met steunfracties en informatie-uitwisseling via app-groepen met partijgenoten in de regio. Er zijn veel meer factoren dan fractiegrootte die waarde van (eenpersoons)fracties bepalen Een derde voorlopige conclusie is dat er allerlei andere factoren zijn dan fractiegrootte die de invloed van eenpersoonsfracties bepalen – net als bij andere fracties overigens. Dat betreft bijvoorbeeld de verhoudingen tussen de oppositie en coalitie, de werkwijze van het college en de ervaring en het gezag waarop een raadslid kan bogen. De vierde voorlopige conclusie is vervolgens dat er goede en slechte eenpersoonsfracties zullen zijn, afhankelijk van hun eigen kaliber, maar ook van de ruimte die de raad in zijn geheel, en de coalitie en het college in het bijzonder, bieden voor hun inbreng. En die conclusie zal ook gelden voor grotere fracties. Er zullen zo goede grote fracties zijn die op allerlei dossiers de agenda kunnen bepalen en het college scherp houden en er zullen slechte grote fracties zijn met interne conflicten, klapvee en/of gebrek aan steekhoudende bijdragen. Hogere kiesdrempel lokaal niveau betekent ook verlies van goede eenpersoonsfracties Het simpele antwoord op de vraag wat lokale politiek verliest bij een hogere kiesdrempel is daarom: slechte én goede eenpersoonsfracties. Of er verhoudingsgewijs meer slechte eenpersoonsfracties dan slechte andere fracties zijn, moet uit nader onderzoek nog blijken. Als afgesplitste eenpersoonsfracties vooral bestaan uit mensen die moeilijk kunnen samenwerken, dan zal dat hen ook hinderen om effectief verbindend op te treden. Daarnaast zou nader onderzoek kunnen laten zien of een gemeenteraad minder goed functioneert als er veel kleine fracties zijn – dan moet de griffie immers ondersteuning verspreiden over veel spelers, en zouden vergaderingen niet veel meer dan puntige opsommingen van standpunten kunnen zijn in plaats van een uitwisseling van argumenten. Dat nader onderzoek onderstreept echter het belang om eerst feitelijk verder in beeld te brengen of fragmentatie, en eenpersoonsfracties in het bijzonder, nu het functioneren van gemeenteraden eigenlijk wel negatief beïnvloeden. Zolang dat beeld er niet is, zijn pleidooien voor verhoging van kiesdrempels in de lokale politiek voorbarig. De verhoging van een kiesdrempel zou dan zonder goede onderbouwing immers ook het einde betekenen van goede eenpersoonsfracties. Noten [1] Zie o.m. Nora Vissers (2022). Policy paper 13: Kiesdeler als kiesdrempel bij gemeenteraadsverkiezingen, de oplossing tegen het probleem van versnippering? Den Haag: Montesquieu Instituut. [2] Hans Vollaard, Lars van Rooij en Barbara Vis (2023). De potentiële waarde van eenpersoonsfracties. Utrecht: Universiteit Utrecht. Over de auteurs Hans Vollaard is universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit Utrecht. Hij doet onderzoek naar lokale, provinciale en waterschapsdemocratie. Daarnaast bestudeert hij Europeanisering van het decentraal bestuur. Eerder publiceerde hij onder meer over Euroscepsis in Nederland, Europese desintegratie, en christelijke partijen. Lars van Rooij is student-assistent bij het departement Organisatie- en Bestuurswetenschap van de Universiteit Utrecht. Barbara Vis is hoogleraar Politiek en Bestuur aan het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschappen van de Universiteit Utrecht en coördinator van de tweejarige master Research in Public Administration and Organization Science. Haar onderzoek richt zich onder meer op het gedrag van politici, in het bijzonder hun besluitvorming.

Foto: Flickr ianus raadzaal Gemeenteraad Werkendam CC BY-NC-SA 2.0.

Amsterdam ontregelt Nationale dag van de Lokale Democratie

COLUMN - door P.J. Cokema

Nog zeven dagen en dan (30 maart) worden in heel het land nieuwe gemeenteraden geïnstalleerd. Heel het land? Nee, één gemeente wenst de eeuwenoude reputatie van de eigenwijste in het land in ere te houden en heeft de beëdiging van de raadsleden een weekje eerder op de agenda van de raadsvergadering van 24 maart staan.

De gemeenteraadsverkiezingen van 16 maart vallen nog onder de Tijdelijke wet verkiezingen covid-19 (Twv). Die wet is in december 2021 verlengd tot 1 juli 2022. Naast allerlei voorschriften betreffende vervroegd en veilig stemmen, is ook geregeld dat de installatie van de gemeenteraden niet acht maar veertien dagen na vaststelling van de uitslag zal plaatsvinden.

De periode tussen vaststelling van de uitslag en installatie van de gemeenteraad is verlengd om de gemeenteraden meer tijd te geven (tot en met 29 maart) voor het onderzoek van de geloofsbrieven (artikel C 4, tweede lid, Kieswet en artikel 1b Tijdelijke wet verkiezingen covid-19).

De “oude’, nu nog zittende raad moet het onderzoek ergens voor 29 maart afgerond hebben. Vervolgens moet er een raadsvergadering gepland worden waar de oude raad aftreedt.  Doorgaans zal de oude raad voor het laatst bijeenkomen op dinsdag 29 maart.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Quote van de Dag: Duaal stelsel

“De raadsleden zijn niet assertief genoeg. Ze vragen te weinig informatie uit het ambtenarencorps. Dat resulteert al snel in een kennisachterstand op wethouders en burgemeester. De controlerende taak komt dan in het gedrang.”

Volgens bestuursdeskundige Jan Rietman van de Radboud Universiteit Nijmegen gaat het nog niet lekker met het zeven jaar geleden ingevoerde bestuursstelsel in de gemeenten.

Foto: Flickr ianus raadzaal Gemeenteraad Werkendam CC BY-NC-SA 2.0.

Lokaal versus landelijk

De gemeenteraadsverkiezingen vinden plaats in 333 (van de 345) gemeenten. In elf gemeenten zijn vorig jaar november al verkiezingen gehouden omdat ze door herindelingen samen werden geveegd tot vier gemeenten.

Inwoners van een twaalfde gemeente (Weesp) kunnen stemmen voor de Amsterdamse gemeenteraad en voor de bestuurscommissie van hun stadsgebied. In maart 2018 is besloten dat de Weesp per 24 maart a.s. zal fuseren met de gemeente Amsterdam. Exit gemeenteraad Weesp.

Verspreid over die 333 gemeenten dingen 2869 politieke partijen naar de gunst van de kiezers. Daarvan zitten 362 partijen niet in de huidige gemeenteraden. Die bestempelen we in onderstaand schema als ‘nieuw’.

Dat is niet helemaal juist, want er zitten partijen bij die meededen bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen maar geen zetel haalden. En er zitten partijen bij die in 2018 wel een zetel haalden, maar die in de jaren daarna die ene zetel kwijt raakten omdat raadsleden de partij verlieten (en wel hun zetel meenamen).

Aandeel lokaal stabiel

In 2018 vormden lokale partijen 34% van het aanbod. Ook bij de komende verkiezingen is het lokale aandeel 34%. Dat lijkt aardig wat (969 partijen), maar het steekt toch wat mager af tegen de 1900 partijen die als ‘landelijke partijen’ te boek staan.

Foto: Flickr ianus raadzaal Gemeenteraad Werkendam CC BY-NC-SA 2.0.

Landelijke partijen domineren over lokale partijen

We gaan verder om u te voorzien van een paar bijzonderheden uit het nieuws over de aanstaande gemeenteraadsverkiezingen.

Gemeenteraadsverkiezingen horen vooral over lokale issues te gaan. Maar de regering heeft een aantal voormalige landelijke dossiers (jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken en ouderen) gedumpt bij de gemeenten. Het zou kunnen dat de lokale aan landelijk partijen gelieerde raadsfracties door de kiezers afgerekend of beloond worden op deze dossiers.

In een peiling door i&o research gaan zeven landelijke partijen er op achteruit. Dat zijn de VVD, CDA, D66, Groenlinks, PvdA, SP en Christenunie. Negen andere landelijke partijen en de groep lokale partijen gaan er op vooruit.

Met een flinke slag om de arm want

Een grote groep kiezers heeft landelijk de gevestigde partijen de rug toegekeerd, maar kan zijn onvrede over de politiek slecht kwijt omdat deze nieuw partijen in de meeste gemeenten niet meedoen

Wij speuren nog steeds de kandidatenlijsten van alle gemeenten af en we delen een aantal bevindingen met u.
Op dit moment hebben we 286 van de 334 gemeenten bekeken. Wat viel op?

De lokale partijen, gelieerd aan landelijke partijen (die in de Tweede Kamer zitten en overigen) domineren op de stembiljetten. Een relatief klein gedeelte bezet nu geen raadszetels en zijn “nieuw”. Ook in dat segment domineren de landelijke partijen.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Flickr ianus raadzaal Gemeenteraad Werkendam CC BY-NC-SA 2.0.

Lokale generatiestrijd

Een update van dit artikel.

Van de 334 gemeenten waar over twee weken verkiezingen gehouden zullen worden, hebben we inmiddels 82% in beeld.

Voor een deel wordt de verkiezingsstrijd ook een strijd tussen jong en oud. Puur lokaal gezien lijken de ouderen de overhand te hebben. In de 274 gemeenten die we bekeken hebben kwamen we negen ‘Senioren’-partijen tegen. Twaalf andere partijen bieden zich als ‘ouderen’-partijen aan. De fraaiste lijstaanduiding gaat naar Waardig Ouder Worden (WOW) in Hoeksche Waard.

Daar tegenover staan acht lokale jongerenpartijen. In Zandvoort is de generatiestrijd wel heel bijzonder. Vier kandidaten van Jong Zandvoort gaan het opnemen tegen hun ouders. Drie van de vier concurreren met hun ouders die kandidaat zijn voor de Ouderenpartij Zandvoort. De vierde is zoon van een lokale PVV-kandidaat.

Ook in Heerlen kan er worden gestemd op een Jongerenpartij en een Ouderenpartij. Het is daar echter geen familiaire strijd.

In Arnhem (JenO – De Partij voor Jong en Oud) en Heeze-Leende (Partij voor Oud en Jong -PvOJ) probeert men de generatiekloof te overbruggen. Laatstgenoemde had tot voor kort nog een samenwerkingsverband met Groenlinks, maar de komende verkiezingen gaan ze lek hun eigen weg.

De PvOJ doet dat onder de bezielende leiding van de 75-jarige Frans Maas, die in december zijn 25-jarig jubileum als raadslid vierde. In 1996 deed hij aan de gemeenteraadsverkiezingen mee voor het AOV (Algemeen Ouderen Verbond) In juni 1998 richtte hij de PvOJ op. Sinds de herindeling in 1997 zit Frans Maas zonder enige onderbreking in de gemeenteraad.

Foto: Flickr ianus raadzaal Gemeenteraad Werkendam CC BY-NC-SA 2.0.

Kandidaten voor de nieuwe gemeenteraden

Even een tussendoortje in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen.

In de 341 gemeenten waar op 14, 15 en 16 maart gemeenteraadsverkiezingen worden gehouden zijn vorige week vrijdag de definitieve kandidatenlijsten bekend gemaakt. Een paar eerste bevindingen na 50 gemeenten bekeken te hebben.

Er  hebben zich 97 partijen meer aangemeld dan er nu in de 50 (van de 341) bekeken gemeenteraden zitten. Nu zitten er 514 in de raden, 611 zijn aangemeld op 31 januari.

Na de aanmelding werden de kandidatenlijsten gecontroleerd en dat kostte 5 lijsten de kop. Hun lijsten zijn ongeldig verklaard. Zij kunnen nog in beroep bij de Raad van State en 14 februari zullen we weten welke bezwaarmakers alsnog aan de verkiezingen mee mogen doen.

Meest markante is de aanmelding door de man die op Prinsjesdag 2010 een waxinelichthouder tegen de Gouden Koets gooide. Hij had zich in Den Haag en in Utrecht aangemeld met de blanco lijst ‘Lensink’.

Eigenlijk wil hij dat de partij bekend staat als ‘Oranje Republikeinse Democratische Alliantie’. Maar bij gebrek aan voldoende ondersteuningsverklaringen is zijn inschrijving door de centraal stembureaus ongeldig verklaard. Hij gaf aan bij de Raad van State in beroep te willen gaan.

Ook in Den Haag werd een lijst van de Partij Sociaal Cultureel Centrum (PSCC) ongeldig verklaard. Voor zover bekend gaat de partij geen bezwaar aantekenen.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Flickr ianus raadzaal Gemeenteraad Werkendam CC BY-NC-SA 2.0.

Stemgedrag gemeenteraadsleden

Een beetje betrokken burger wil een weloverwogen keuze maken bij de verkiezingen. Bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn stemwijzers en nieuws over politieke partijen volop te vinden. Zelfs het stemgedrag van politieke partijen in Eerste en Tweede Kamer is niet zo heel moeilijk te vinden.

Met de gemeenteraadsverkiezingen in zicht (14, 15 en 16 maart) kan een nieuwsgierige kiezer de website van zijn/haar gemeente napluizen, op zoek naar de prestaties van de raadsleden. Ook onderzoekers en journalisten zullen de komende tijd gemeentelijke websites raadplegen.

Probeert u het ook eens. Kies willekeurig een tiental gemeenten en probeer het stemgedrag van de raadsleden eens te vinden. Grote kans dat u na drie tot vier gemeenten het bijltje er al bij neer gooit. Hoe komt dat?

Een onderzoek van acht jaar geleden bracht aan het licht  dat het vinden van raadsinformatie tijdrovend is. Vooral omdat in veel gevallen de gemeentelijke websites weinig gebruiksvriendelijk bleken.

Bij de helft van het aantal (77) onderzochte gemeenten kost het minimaal 5 klikken voordat een bezoeker bij de raadsinformatie terechtkomt.

De onderzoekers constateerden dat er geen eenduidige benamingen voor notulen of verslagen van de raadsvergaderingen werden gehanteerd.  Bij de ene gemeente waren de stukken voor de gemeenteraadsvergaderingen verborgen onder ‘Politieke dag’, een andere gemeente had het onder gebracht bij ‘Politieke Maandag’. Weer een ander vond ‘Politieke Markt’ wel een aardige verzamelplaats voor agenda’s en notulen.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.