Nederland kende ooit een grote vredesbeweging. Ondanks de oorlog op ons continent, kunnen we daar tegenwoordig slechts enkele publieke personen toe rekenen. Zij vinden de oorlog van Rusland tegen Oekraïne maar niets en pleiten voor onderhandelingen, want die oorlog leidt toch alleen maar tot meer doden. Daarover schrijven ze af en toe een opiniestuk in een krant. Je hoort ze op de radio, in een interview in De Groene Amsterdammer, aan de tafel van De nieuwe wereld, of in een debat georganiseerd door The Hague Peace Projects. Ze luisteren naar namen als Ewald Engelen, Martijntje Smits, Ad Verbrugge, Henk Overbeek, Jakob de Jonge.
Vredesbeweging of niet, veel mensen willen vrede. Natuurlijk vooral in Oekraïne, waar de Russen dagelijks burgers vermoorden. Maar vermoedelijk wordt de wens voor vrede op het hele Europese continent gedeeld, ook aan de Russische kant van de grens. Al lijken deze pacifisten dat te betwijfelen. In hun ogen zijn wapenleveringen, waar in Nederland en Europa veel steun voor is, niet te rijmen met de wens voor vrede.
Ze vinden dat er een ander gesprek over de oorlog nodig is, willen dat de wapenleveringen stoppen en dat er onderhandeld gaat worden. Niet omdat Oekraïne dat wil, maar omdat zij dat willen. Scenario’s die de vrede dichterbij brengen hebben ze echter niet en met concrete alternatieven komen ze niet. Wel beklagen ze zich over hoe weinig ruimte ze in de media krijgen. Dat dat te maken zou kunnen hebben met de kwaliteit van hun argumenten, lijken ze niet in overweging te nemen. Ze voelen zich vaak weggezet als Putinversteher. Dat dat te maken zou kunnen hebben met de door hen verkondigde denkbeelden en hoe die zo mooi passen in de Kremlinpropaganda lijken ze niet te zien. Ze zouden bovendien aan geloofwaardigheid winnen als ze hun eigen argumenten serieuzer zouden nemen.
Wereldbeeld
Ondanks alles waarmee ze niet overtuigen is het toch goed om het wereldbeeld dat ze schetsen niet gelijk naast ons neer te leggen. Want wat ze, in tegenstelling tot de meeste politieke leiders, wel proberen te doen is het plaatsen van de oorlog in een historische en geopolitieke context. Dat is nogal van belang als we ons een voorstelling willen maken van een vreedzame toekomst voor ons continent.
Die context is natuurlijk veel te groot om in één keer te bespreken, daarom in stukken. Te beginnen bij de geschetste hoofdrolspelers in het conflict. Daar gaat al één en ander mis. Het conflict wordt meestal voorgesteld als een conflict tussen de Navo en Rusland, of nog simpeler, tussen de V.S. en Rusland. Soms wordt opgemerkt dat Oekraïne daar natuurlijk ook een stem in heeft, om vervolgens gewoon weer de grootmachten uit de Koude Oorlog tegenover elkaar te plaatsen. Laten we daarom beginnen met enkele volledig onderbelichte spelers in dit conflict.
Het Warschaupact zonder Rusland
We herinneren ons allemaal de hoofdrolspelers uit de Koude Oorlog. De Navo aan de ene kant en het Warschaupact aan de andere kant. Na 1989 vielen het Warschaupact en de Sovjet-Unie uit elkaar. Maar zijn de concrete consequenties daarvan wel tot ons door gedrongen? In de publieke verbeelding heeft Rusland simpelweg de plaats van de Sovjet-Unie ingenomen en zijn er in de zijlijn van de geschiedenis aan de oostkant van de EU nog wat landen bij gekomen. Die lezing van de geschiedenis verdoezelt de schaal van ontbinding van de Sovjet-Unie en negeert de landen die onder het juk van Rusland vandaan zijn gekomen.
Laten we de schaal van die verandering in het oosten van het Europese continent om te beginnen eens uitdrukken in bevolkingsomvang. Rusland heeft een bevolking van ongeveer 144,4 miljoen mensen. Samen met de 9,5 miljoen bewoners van Wit-Rusland, dat steeds meer een provincie van Rusland wordt, komen we op 153,9 miljoen mensen. Daar tegenover zetten we de Europese landen uit het voormalige Warschaupact, inclusief de nu onafhankelijke deelrepublieken van de Sovjet Unie. Dan komen we met Polen (41 miljoen inwoners), Oekraïne (36,7), Roemenië (19,9), de voormalige DDR (16), Tsjechië (10,5) Hongarije (9,6), Bulgarije (6,7), Slowakije (5,8), Litouwen (2,7), Letland (1,8) en Estland (1,3) op 152 miljoen mensen. Rusland en het vroeger door haar gedomineerde Oost-Europa zijn wat betreft bevolkingsomvang dus ongeveer elkaars gelijke. (Ook goed te zien op deze kaart.)
Wat betreft de omvang van de economie ligt het anders. [1] De Russische economie heeft een BBP van zo’n 1862 miljard en komt samen met Wit Rusland (73) op 1936 miljard dollar. De voormalige Warschaupact landen in Oost-Europa komen met Polen (842 miljard dollar), de voormalige DDR (851), Roemenië (349), Tsjechië (330), Hongarije (189), Oekraïne (149), Slowakije (128), Bulgarije (101), Litouwen (81), Letland (45) en Estland (43) samen op 3108 miljard dollar. Economisch is Rusland dus een stuk kleiner, zo’n 62,3% van de Oost-Europese landen die ze vroeger domineerde. Zelfs als je Hongarije en Slowakije vanwege hun politieke koers uit de vergelijking laat blijft die economische conclusie overeind.
Het gaat daarbij natuurlijk niet om de precieze getallen, maar om het beeld dat veel mensen van Rusland hebben en dat ze bevestigd zien als ze naar de wereldkaart kijken. Mensen zien Rusland als een immens land, als een wereldmacht. Terwijl het qua bevolkingsomvang nauwelijks groter is dan de landen die ze vroeger domineerde. Economisch gezien kun je zelfs zeggen dat het Warschaupact uiteen is gevallen in een groter Oost-Europees deel en een kleiner Russisch deel. Vergelijk je de bevolking of de economie van Rusland met de EU als geheel, of de Navo, dan is het zelfs niet meer dan een dwergstaatje.
Verzet
Het gaat hier echter vooral om Oost-Europa. Want het perspectief van de landen die achter het IJzeren Gordijn vandaan zijn gekomen wordt door de pacifisten genegeerd. Terwijl de inwoners uit deze landen de bloedige geschiedenis van Rusland kennen, soms zelfs nog uit eigen ervaring. De inname van de Baltische staten en de repressie en deportatie van een deel van de bevolking (1940-1941). De Hongaarse revolutie (1956). De Praagse lente en de erop volgende invasie van Tsjechoslowakije (1968). Het zijn fragmenten uit de rijke Russische geschiedenis van moord, terreur en repressie.
De landen die na de ontbinding van het Warschaupact en de Soviet-Unie aan de grip van Rusland zijn ontsnapt kennen deze geschiedenis en weten dat Rusland niet is veranderd. Ze hebben tenslotte de verschrikkingen gezien die Rusland in twee oorlogen in Tsjetsjenië heeft aangericht, omdat het land onafhankelijk wilde worden. Wat zou Rusland ervan weerhouden de ogen weer op Oost-Europa te laten vallen? Op zoek naar een veilige toekomst hebben ze zich willen aansluiten bij het bondgenootschap van landen dat uitgaat van collectieve defensie. De Navo is niet naar het oosten bewogen, deze landen zijn, weg van Rusland, naar het Westen bewogen. En geef hen eens ongelijk. Navo-lidmaatschap lijkt vooralsnog de beste garantie tegen Russische terreur en vernietiging.
Oost-Europese landen hebben zich uit eigen beweging bij het Westen aangesloten, zoals ze ook uit eigen beweging Oekraïne steunen. Hongarije is wat betreft die steun de uitzondering. Daarmee illustreert het land van Orbán overigens wel dat noch de Navo, noch de V.S. landen dicteert. Ieder land is soeverein en bepaalt zelf hoeveel het Oekraïne steunt. De Baltische staten, Polen, Tsjechië en ook dat andere Oost-Europese land Finland (dat zich de Winteroorlog van 1939 herinnert) hebben echter skin in the game. Ze weten wat er op het spel staat. Dat zijn de haviken die zich resoluut voor een Oekraïense overwinning uitspreken en de meeste steun leveren. De V.S. daarentegen levert verhoudingsgewijs minder steun en is veel terughoudender. [2] Al zou je anders vermoeden als je de pacifisten hoort spreken.
De pacifisten negeren Oost-Europa. Ze willen blijkbaar niet zien dat deze oorlog ook, en misschien wel in de eerste plaats, een oorlog is van de vroegere overheerser tegen zijn voormalige onderdanen. Van de imperialist tegen zijn voormalige koloniën. Van de achtergebleven onderdrukkende terreurstaat vechtend tegen de vrijheid en de toekomst van zijn nu soevereine buurlanden die ondertussen een grotere economische macht vertegenwoordigen. Een oorlog binnen het voormalige Warschaupact, van Rusland tegen Oost-Europa. Voor hen blijft het een conflict tussen de V.S. en Rusland.
Oekraïne
Van dat Oost-Europa maakt Oekraïne deel uit. Net als die andere Oost-Europese landen wordt Oekraïne door de pacifisten niet gezien als een soeverein land met zelfbeschikking. Dat ze tegen de verwachting in haar eigen bevolking en buitenlandse militaire en financiële steun wist te mobiliseren, daar hebben de pacifisten het niet over. Volgens hen kiest Oekraïne er niet voor zichzelf te verdedigen, maar gebruikt ze die wapens, omdat de Navo haar daartoe aanmoedigt. Het is, met andere woorden, geen soeverein democratisch land dat over zichzelf beschikt. Al die Oekraïeners zitten in de loopgraven, omdat de Navo dat wil. Er zijn zelfs momenten dat je de indruk krijgt dat de pacifisten het voor mogelijk houden dat de Oekraïners eigenlijk vechten om de Amerikaanse wapenindustrie een steuntje in de rug te geven.
[1] Op basis van deze data. Voor de voormalige DDR heb ik dit inwonertal genomen en het aandeel in de economie genomen dat daarmee correspondeert.
[2] Ook deze dagen weer. Als één van de laatste Navo-landen staat de V.S. nu toe dat haar wapens ook op Russisch grondgebied ingezet mogen worden.
