Kunst op Zondag | Neus

In Kunst op Zondag trokken het Lichaam, het Oog, het Oor, het Hoofd, de Handen en Voeten al aan uw ogen voorbij. Niemand die zeurde dat een weer en winter gevoelig lichaamsdeel ontbrak. Fijn, dank u. We gaan het nu goedmaken. De neus. Een vermakelijke overzicht van het reukorgaan in musea staat in  'Een kleine cultuurgeschiedenis van de (grote) neus' (2021), geschreven door Caro Verbeek. Zij promoveerde op kunsthistorische geuren en haalde een Master in Olfactorische kunst (geurkunst) en een Master in Tastbare kunst. Neuzen in het museum Musea willen steeds meer dat uw bezoek een ‘beleving’ is. Hoe meer zintuigen geprikkeld worden, des te groter de beleving. Het is niet de bedoeling dat u uw neus tegen de kunstwerken drukt om de geur van olieverf op te snuiven. Men wordt al bloednerveus als u met uw hoofd het ‘Meisje met de  parel’ wil strelen. Geen nood. Zo nu en dan valt er echt wel wat te ruiken aan de museale kunst. Vorig jaar waren in het Mauritshuis ‘Vervlogen - geuren en kleuren’ waar te nemen. Speciale  dispensers produceerden bijvoorbeeld de geur van een schone linnenkast of van stinkende grachten. Hoe snel het ook kan gaan met nieuwe technologie, voorlopig valt er via internet nog niets te ruiken. U moet er dus echt voor naar een museum. Wij beperken ons vandaag dus, uit armoe, tot het edel reukorgaan zelf. Verdwenen neuzen De neus moet wel aanwezig zijn. Bij oude kunst is dat lang niet het geval. U kent ze ongetwijfeld: de gehavende gezichten van Egyptische farao’s of Romeinse goden. [caption id="attachment_341672" align="aligncenter" width="450"] Three statues of Middle Kingdom Pharoah Senusret III from the Faiyum Oasis[/caption] Daar zijn verschillende ideeën over. Theorie 1: de tand des tijds. Dat spreekt vanzelf. Uitstekende lichaamsdelen (armen, benen, maar ook neuzen) hebben daar het meest van te lijden, volgens deze gids. Theorie 2: moedwillige beschadiging. In lang vervlogen tijden geloofden Egyptenaren dat de geest van een overledenen huisde in een standbeeld van de persoon in kwestie. De neus was symbool van de levenslucht, de adem. Hakte je die er af, verloor het standbeeld de krachten die mogelijk in de geest huisden. Meer hierover hier. Neuzen brengen geluk De gedachte dat een standbeeld bijzondere krachten heeft, is een nog lang niet uitgeroeid geloof. Het aanraken van delen van een sculptuur zou geluk brengen. Wat er ook gebeurt, het verandert wél het aangezicht. Studenten van het Hopkins Center for the Arts in Darthmouth (UK) hopen goede cijfers te halen door over de neus van voormalig directeur Warner Bentley te wrijven. Mooi gepoetste neus krijg je dan. [caption id="attachment_341673" align="aligncenter" width="225"] Dartmouth College statue of Warner Bentley[/caption] Dat overkomt ook het standbeeld van de Kroatische schrijver Marin Držić (1508 – 1567) en de eerste Amerikaanse president George Washington (1732 -  1799). [caption id="attachment_341674" align="aligncenter" width="240"] George Washington statue with well-rubbed nose[/caption] Surrealistische neuzen De neus blijkt ook inspiratie voor surrealisme van de kunstzinnige soort. De ‘Lamp van de filosoof’ (1936) en ‘De ellips’ (1948) van René Magritte. Of, wat complexer, Napoleon's Nose, Transformed into a Pregnant Woman, Strolling His Shadow with Melancholia amongst Original Ruins (1945) en Dematerialization Near the Nose of Nero (1947) van Salvador Dalí. Rondneuzen De neus spreekt ook in overdrachtelijke zin tot de verbeelding, getuige de spreekwoorden en gezegdes die in de volksmond leven. Een bekende is de aanmaning de neus niet in andermans zaken te steken. Dat doen bewakingscamera’s wel en uit protest tegen de alom uitdijende surveillance plakte Rick Buckley tientallen neuzen onder camera’s in de Londense publiek ruimte. Daar zijn er niet zoveel meer van overgebleven: de zeven neuzen van Soho.  Hier zie je er eentje. [caption id="attachment_341676" align="aligncenter" width="394"] One of the seven noses of SOHO[/caption] Gogol's neus Een van de meest beroemde neuzen is die van Nikolaj Gogol. Dat wil zeggen: niet zijn neus maar de neus waarover hij schreef (1836). De neus van majoor Kovalyov besloot het gezicht te verlaten en een eigen leven te gaan leiden. Een verhaal over de absurditeit van rangen en standen. Dmitri Sjostakovits maakte er in 1926 een opera van die in zo’n zestien keer werd uitgevoerd. In 2009 ging bij de Metropolitan Opera (New York) een nieuwe versie van die opera in première, geregisseerd en vormgegeven door William Kentridge. Hiern een stuikjen uit deze versie, waar u de neus voorbij ziet huppelen. https://www.youtube.com/watch?v=DcmXFnApUwM In 2016 kwam ook het Royal Opera House (Londen) met een nieuwe neus. Onder regie van Barrie Kosky (van wie de opera Turandot in december in Amsterdam is te zien). Met een vermakelijk deeltje uit die opera, sluiten we vandaag af. https://www.youtube.com/watch?v=YotMwwixPsw&t=1s Prettige zondag verder.

Door: Foto: bpmm (cc)
Foto: Marco Verch Professional Photographer (cc)

Kerstmuziek Tijd | Diva Song (The Fifth Element)

Wie de film The Fifth Element heeft gezien zal zich deze muziek wellicht nog kunnen herinneren. Het gaat om een uitvoering van een opera in de film door een alien. Op zich een grappig idee, en erg leuk uitgevoerd. De clip hierboven is van het bijzonderste stukje: de scene begint namelijk met echte zang, maar wordt halverwege overgenomen door een keyboard of synthesizer of iets in die trant, met de bedoeling dat het ook echt ‘buitenaards’ is en niet door een mens nagezongen kan worden.

‘Wacht eens even’, dachten toen veel operazangers (of ‘hou mijn biertje ff vast’ in goed Engels), dat zullen we wel eens zien! En zo komt publiekslieveling Elizabeth Zharhoff om de hoek kijken, want ja, kerst op Sargasso is gewoon leuker met haar er bij. Zij vergelijkt en recenseert op geheel eigen enthousiaste wijze een aantal zangers die zich aan het onzingbare stuk hebben gewaagd:

En voor de mensen die nu nieuwsgierig zijn naar het hele stuk, inclusief de scene uit de film: tata!

 

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Closing Time | Elizabeth Zharoff

Gisteren hadden we een Closing Time met Elizabeth Zharoff als recensent. Hierboven laat ze zien dat ze zelf ook best aardig een moppie mee kan zingen. Verder staat dit zó ver van mijn gebruikelijke muziek af dat ik hier werkelijk geen zinnig woord over kan zeggen, buiten dat een songtitel als “allerlei soorten martelingen” eigenlijk ook best prima had gekund in de genres waar ik meer bekend mee ben.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Beschaafd genieten

RECENSIE - © Uitgeverij IJzer boekomslag Muziek beleven in het negentiende-eeuwse Nederland van Jeroen van GesselOp 22 april 1870 beleefde Bachs Mattheus Passie zijn Nederlandse première, in Rotterdam. Een inhaalslag. De beroemde ‘herontdekking’ van het werk door Felix Mendelssohn was ruim veertig jaar verleden tijd, maar dat werd nu goedgemaakt.

De fine fleur van het Nederlandse muziekleven was aanwezig. De Amsterdamse première van de Passie was vier jaar later en is vooral de geschiedenis in gegaan omdat (aldus het verhaal) een deel van het publiek nog tijdens het slotkoor (‘Wir setzen uns…’) opstond en de uitgang opzocht. Waarop dirigent Johannes Verhulst zich omdraaide en verontwaardigd riep: ‘Mensen, wat doen jullie nou, nou lopen jullie weg bij het mooiste koor dat ooit geschreven is!’

Waar gebeurd? Het zou kunnen, schrijft Jeroen van Gessel.

Maar dan vertrok het publiek waarschijnlijk niet uit verveling maar om de laatste tram of trein nog te kunnen halen: ‘Zelfs een hartstochtelijk muziekliefhebber als Van Santen Kolff schrijft regelmatig dat hij de voorstelling voortijdig verliet.’ Een ander, Fredrik van de Poll, verliet om dezelfde reden vroegtijdig een uitvoering van Lohengrin. Muziek was mooi, maar thuiskomen was mooier.

Bovenstaande anekdote wordt vaak gebruikt om aan te tonen dat de negentiende-eeuwse Nederlander (of Amsterdammer) een cultuurbarbaar was en dat het muziekleven in Nederland daarom zo weinig voorstelde. Van Gessel toont in zijn ‘Muziek beleven in het negentiende-eeuwse Nederland’ in elk geval aan dat een al te vurige passie voor muziek niet op prijs werd gesteld. Musiceren was een goede zaak, maar dagelijks naar de opera gaan of al te veel praten over deze of gene componist of knappe sopraan – dat deden ze maar in Londen, Parijs of Wenen. Niet hier. Men (de betere burgerstand en alles daarboven) ging regelmatig naar een concert of operavoorstelling maar dat was dan op de eerste plaats een sociale activiteit. Het ging om zien en gezien worden. Wat er op de lessenaars stond, kwam op de tweede plaats.

Foto: © Sargasso logo Goed volk

Goed volk | De Vliegende Hollander (3)

ACHTERGROND - De vorige keer ben ik geëindigd met het ontstaan van een geschreven, literaire traditie over de Vliegende Hollander en hoe de meeste schrijvers een eigen draai aan de sage hebben gegeven zodat als het ware een ‘invented tradition‘ ontstond. Die heeft als zodanig een intrinsieke waarde, maar vaak weinig te maken met de oorspronkelijke sage. Overigens moet wel opgemerkt worden dat orale en literaire traditie elkaar over een weer hebben beïnvloed.

De volgende vraag die beantwoord moet worden luidt: waar baseerden de literaire schrijvers hun verhalen en romans op, hoe luidt in zijn meest ontwikkelde vorm die oorspronkelijke sage en wanneer is die ontstaan ? Thomas Moore betitelde de Flying Dutchman in 1804 al als een wijd verbreid zeemansbijgeloof.

De kapitein die eerste Paasdag uitvoer


De sage van de Vliegende Hollander heeft in de late 18e eeuw zijn ‘definitieve’ beslag gekregen, hoewel er voor en na die tijd vele varianten de ronde deden. De meest gehanteerde versie is deze de volgende.

In Amsterdam vertrekt op de ochtend van de eerste paasdag een schip van de Verenigde Oost-Indische Compagnie naar de Oost. De V.O.C. bestond van 1602 tot en met 1799, dus het is aannemelijk dat het verhaal zich ergens in die twee eeuwen afspeelt, preciezer tussen 1652 en 1795 toen de Kaapkolonie als verversingsstation op weg naar de Oost in Nederlandse handen was.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: © Sargasso logo Goed volk

Goed volk | De Vliegende Hollander (2)

ACHTERGROND - Mijn vorige artikel over de sage van de Vliegende Hollander behelsde een inleiding in het onderwerp en een paar opmerkingen over het onderzoek van Gerrit Kalff jr. uit 1923. Ik had toen nog de illusie dat ik aan twee blogs genoeg zou hebben, maar het worden er drie om het onderwerp voldoende recht te kunnen doen.

Deze week springen we eerst naar de 19e eeuw als de orale traditie van het spookschip in de literatuur en de muziek terecht komt, en daarnaast hoe de oorsprong van de sage juist dankzij die literatuur ten onrechte in Terneuzen wordt gesitueerd. In deel drie hoop ik aan de hamvraag toe te komen: waar komt de sage van de Vliegende Hollander ten principale vandaan ? Wordt dat verantwoord giswerk of kunnen we dichter bij de waarheid komen ?

De ballade van de oude zeeman

Het verhaal van de Vliegende Hollander zoals wij dat nu globaal kennen, kreeg gestalte in de literatuur van de Romantiek in hoofdzakelijk de 19e eeuw, toen het zeemansverhaal in al zijn varianten volgens Thomas Moore al wijd verbeid was en opgepikt werd door schrijvers uit deze periode die maar wat tuk waren op dit soort spookverhalen die zij tot een soort ‘gothic novels’ ombouwden.

Foto: © VPRO screenshot Zomergasten 2019 Ivo van Hove

Zomergasten 2019 | Ivo van Hove

NIEUWS - Let op: een recensie van deze aflevering leest u hier.

En toen was het alweer tijd voor de laatste aflevering van Zomergasten 2019. Waarin presentatrice Janine Abbring de Belgische, internationaal gelauwerde theaterregisseur Ivo van Hove ontvangt. Sinds 2001 is Van Hove directeur van Toneelgroep Amsterdam (het ITA-Ensemble sinds de fusie met De Stadsschouwburg Amsterdam), waarvoor hij uiteenlopende toneelstukken regisseerde zoals Angels in America (van Tony Kushner), De Dingen die Voorbij Gaan (naar het boek van Louis Couperus) en Opening Night, naar de film van John Cassavetes. Vermoedelijk niet geheel toevallig is die laatste titel, over een actrice die getuige is van de dood van een fan, ook de keuzefilm van Van Hove.

In zijn ‘ideale televisieavond’ zal Van Hove fragmenten laten zien ‘waarin mensen zich volledig overgeven aan hun passie, maar daar ook in falen’. Wanneer dit in het werk van Van Hove gebeurt, kan het haast gevaarlijk worden en word je als toeschouwer medeplichtig gemaakt.

Afgelopen kerstvakantie zag ik een reprise van The Fountainhead, naar het gelijknamige boek van Ayn Rand. Hierin speelt Ramsey Nassr de compromisloze architect Howard Roark. Het knappe vond ik dat het Nasr en Ten Hove lukte om mij mee te sleuren in een gedachtewereld waarvoor ik een diepe afkeer voel.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Closing Time | Klein concert

Al eerder met zaaloptreden hier te zien geweest, nu in kleine, studeerkamerachtige ambiance. En toch weer even intens. Een kamerrecital (prachtig concept trouwens dat Tiny Desk Concert) door Barbara Hannigan, begeleid door de onvolprezen Reinbert de Leeuw, een handje geholpen door Suraya Mohamed.

 

U hoort (en ziet): Alexander Zemlinsky: “Empfängnis”; Alma Mahler: “Licht in der Nacht”; Hugo Wolf: “Nur wer die Sehnsucht kennt” en Arnold Schoenberg: “Schenk mir deinen goldenen Kamm”.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | De bijl in de opera!

COLUMN - Regisseur Lotte de Beer heeft in het Amsterdamse Compagnietheater een gekuiste Zauberflöte neergezet. Zoveel mogelijk gekuist van racisme. Berucht (maar dat ook pas sinds kort) is de figuur van Monostatos, de tempelwachter van de tovenaar Sarastro. Een zwarte man, volgens het libretto. En ook nog eens gemeen en onbetrouwbaar – maar dat komt vaak voor. En ondertussen zingt hij ook nog een aria waarin hij het betreurt dat hij geen vrouw kan krijgen omdat-ie zo zwart is.

Ik weet niet wat De Beer met Monostratos heeft gedaan (ik ben geen Mozartfan) maar enig wieden om de moderne mores tegemoet te komen is hier op zijn plaats. (Ik vertel straks waarom.) Tegenstanders van dergelijke ingrepen roepen dan dat het meesterwerk van het genie Mozart wordt aangetast (maar dat voel ik dus niet zo) en dat het werk niet over racisme gaat maar een allegorie is op de Vrijmetselarij. Wat een irrelevant argument is. Mein Kampf (hier alvast mijn eerste Godwin) gaat ook hoofdzakelijk niét over de joden.

Het politiek corrigeren van muziek heeft zijn grenzen. Misschien dat Die Zauberflöte nog met wat coupures op smaak kan worden gebracht; van een werk als Les Indes Galantes van Rameau zou alleen de ouverture overblijven. Maar alles bij elkaar zijn vreemde kleurtjes zeldzaam in de opera; veel ‘actueler’ (en opera wil actueel zijn) was de aanwezigheid van joden.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Volgende