Oost-Europa Archives

Quote du Jour

Quote du Jour | Hoe links in Oost-Europa de massa verloor

9 september 2021 , 10:57 , door Jos van Dijk

Na de val van het communisme groeide in Oost-Europese landen de sociale ongelijkheid. Linkse partijen volgden westerse neoliberale economische recepten en verloren zo een belangrijk deel van hun potentiële aanhang aan populistisch rechts.

Op basis van een recent boek van Kristen Ghodsee en Mitchell Orenstein, Taking Stock of Shock; social consequences of the 1989 revolutions, stelt Sheri Berman op Social Europe dat de steun voor de PiS in Polen en Fidesz in Hongarije het gevolg is van een kritiekloos overnemen van neoliberalisme in de jaren negentig met economische gevolgen die vergelijkbaar zijn met de Great Depression.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: GGAADD (cc)

Persvrijheid onder druk in Centraal en Oost-Europa

24 januari 2020 , 08:00 , door Jos van Dijk

ELDERS - Een onafhankelijke pers blijft lastig in landen die bol staan van politieke spanningen.

Twee jaar na de moord op de Slowaakse journalist Ján Kuciak en zijn vriendin Martina Kušnírová voelen veel journalisten in Centraal en Oost-Europa zich nog steeds niet veilig. Het rapport Fighting Words van het Reuters Institute for the Study of Journalism en Oxford University laat zien hoe veel journalisten in de regio onder druk staan van de regering, bepaalde politici, delen van het publiek, maar ook van hun eigen collega’s. Individuele journalisten worden aangevallen, vrouwen in het bijzonder, en bedreigd met rechtszaken, media worden onder druk gezet via advertentie-inkomsten. Veel media zijn direct of indirect gebonden aan de regering, al dan niet na overname door regeringsgetrouwe personen of bedrijven. Er lijkt een tweedeling te ontstaan in het medialandschap: voor of tegen de zittende regering. Individuele journalisten worden min of meer gedwongen daarin mee te gaan en verliezen zo hun onafhankelijkheid.

Montenegro

Recente voorbeelden van aantasting van de persvrijheid zijn niet moeilijk te vinden. In Montenegro zijn onlangs in korte tijd drie journalisten vastgezet. Andjela Djikanovic werd drie dagen vastgehouden omdat ze paniek zou hebben gezaaid met een bericht over de mogelijke inzet van de Kosovaarse politie bij het Orthodoxe Kerstfeest op 6 januari. Op de achtergrond speelt een conflict over een nieuwe wet die de Servisch Orthodoxen hun kerkelijk bezit ontneemt. De betrouwbaarheid van de Montenegrijnse politie zou vanwege dit conflict niet gegarandeerd zijn. Veel Serviërs in Montenegro betwisten de politiek van de zittende President Milo Djukanovic. Bij de behandeling van de omstreden wet zijn amokmakende Servische volksvertegenwoordigers hardhandig uit het parlement verwijderd.

Foto: ekenitr (cc)

Tsjechische premier Andrej Babiš nog steeds aan de macht

12 juli 2019 , 08:00 , door Jos van Dijk

ANALYSE - Dertig jaar na de bevrijding van het sovjetcommunisme overheerst de bitterheid.

Vorige maand demonstreerden in de Tsjechische hoofdstad Praag meer dan een kwart miljoen mensen tegen hun premier. Het was de grootste demonstratie sinds de omverwerping van het communisme, dertig jaar geleden. De demonstranten, die op dezelfde plek bijeen kwamen als in november 1989, eisten het vertrek van premier Babiš vanwege een corruptie-affaire waarin zijn bedrijf Agrofert misbruik maakte van EU-gelden. Een paar dagen na de demonstratie overleefde de premier na een zeventien uur durend marathondebat een vertrouwensvotum. De regering, een minderheidscoalitie van Babiš’ eigen partij ANO en de sociaal-democraten, met gedoogsteun van de communisten, bleef nog net overeind met 85 parlementsleden die stemden voor het vertrek van Babis en 85 leden tegen.

De regeringscrisis in Tsjechië is daarmee echter nog niet opgelost omdat de sociaal-democraten vervolgens de vervanging van de minister van cultuur Antonin Staněk eisten. Ook wegens corruptie. Bemiddeling van president Zeman leverde tot nu toe geen soelaas. De sociaal-democratische leider Hamáček dreigt nu alsnog met zijn partij uit de regering te stappen.

Babiš als symptoom

Het commentaar van taz, het linkse Duitse dagblad, op de onrust in Tsjechië is dat een man als Babiš staat voor alles wat er in dertig jaar in de voormalige communistische landen is misgegaan. Hij maakte deel uit van het regime waar dertig jaar geleden tegen gedemonstreerd werd. Nu is hij multimiljonair en de gekozen premier van het land dat zich net als sommige buurstaten ontwikkelt in de richting van een autoritaire staat. En de polls wijzen er niet op dat hij het vertrouwen van zijn kiezers verloren heeft. Ook in de andere Oost-Europese landen is de liberale democratie nog steeds zwak. Een groot deel van de bevolking stemt op rechtse, nationalistische partijen die nogal eens in botsing komen met de principes en waarden van de rechtsstaat. Hoger opgeleide jongeren kiezen er steeds vaker voor te emigreren naar het westen. Wat ging er mis?

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Martha de Jong-Lantink (cc)

Oost-Europa loopt leeg

17 mei 2019 , 08:00 , door Jos van Dijk

ANALYSE - Niet de immigratie maar de emigratie is een groot probleem voor landen in Centraal en Oost-Europa. En dat is het ook voor de EU als geheel.

De Friedrich Ebert Stichting, een Duits onderzoeksinstituut ondervroeg jongeren in de Balkanlanden naar hun mening over het lidmaatschap van de Europese Unie. Ze zijn overal in meerderheid vóór. In Servië het minst (56%). Maar driekwart van de jonge Serviërs zeggen ook dat ze van plan zijn hun land te verlaten om elders in Europa een beter bestaan te zoeken. De redenen zijn de economie van hun land en het gebrek aan vertrouwen in de politiek. Andere voormalige communistische landen laten een zelfde beeld zien. Als gevolg van de leegloop zien we krimpende bevolkingscijfers. In de Visegrádlanden (Polen, Hongarije, Slowakije en Tsjechië) wordt op termijn een tekort aan arbeidskrachten voorspeld met een sterk verouderende bevolking, vooral op het platteland.

Die leegloop is niet nieuw. Een van de oorzaken is volgens Leo Wissen, directeur van het NIDI een breuk in de natuurlijke bevolkingsgroei door de schok die de overgang naar de markteconomie eind vorige eeuw teweeg bracht. Het geboortecijfer daalde (terwijl het al laag was) en het sterftecijfer steeg, vooral onder mannen die werk en toekomstperspectief zagen verdwijnen door de ontmanteling van de oude economie. Economische opleving heeft ook na jaren nog niet geleid tot een grotere bevolkingsgroei.

Foto: Peter Tkac (cc)

Slowakije stemt tegen corruptie

22 maart 2019 , 08:00 , door Jos van Dijk

ELDERS - Een links-liberale verkiezingsoverwinning in Oost-Europa.

Slowakije ligt tussen Polen en Hongarije, twee EU-lidstaten die zich in illiberale richting ontwikkelen. Vorige week heeft het land laten zien dat er in de regio ook nog steeds gewone liberalen te vinden zijn. Zuzana Čaputová, een juriste die zich sterk heeft gemaakt voor de bestrijding van corruptie won met overmacht de eerste ronde van de presidentsverkiezingen. Čaputová is nieuw in de politiek, eerder gelauwerd voor acties tegen het illegaal dumpen van bedrijfsafval en verder bekend als verdediger van LGBT-rechten. Op de achtergrond speelt nog steeds de verontwaardiging over de moord op de journalist Jan Kuciak en zijn vriendin, vorig jaar februari (foto). De moord leidde tot de grootste demonstraties in Slowakije sinds de onafhankelijkheid en het aftreden van de sociaaldemocratische premier Robert Fico. Vlak voor de verkiezingen werd bekend gemaakt dat justitie de vooraanstaande zakenman en multimiljonair Marián Kočner als opdrachtgever voor die moord verantwoordelijk houdt. Kuciak was hem op het spoor gekomen in een corruptiezaak. Čaputová was Kočner eerder ook al eens tegengekomen in een rechtszaak.

Tweede ronde

Čaputová moet het volgende week in de tweede ronde opnemen tegen Maroš Šefčovič, een van de vice-presidenten van de Europese Commissie. Hij wordt gesteund door de sociaaldemocratische partij SMER, die nog steeds in de regering zit. In de eerste ronde kreeg Šefčovič slechts 18.7% van de stemmen tegen Čaputová 40,6%. Maar hij zou haar alsnog kunnen verslaan als hij de stemmen krijgt van de andere kandidaten, waaronder voormalig justitieminster Stefan Harabin (14,4%) en de kandidaat van een extreemrechtse partij Marian Kotleba (10,6%). Zowel Šefčovič als Harabin en Kotleba proberen nu de liberale, pro-westerse Čaputová weg te zetten als extreem-links. In de meest recente verkiezingspeiling gaat ze ondanks dat aan kop met 60,5 % van de stemmen.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Shannon Clark (cc)

Eén Europa, één Holocaustherinnering?

23 april 2017 , 11:00 , door Studium Generale Universiteit Utrecht

ACHTERGROND - ‘Het Achterhuis,’ kamp Westerbork of Vught: na de oorlog zijn het plekken geworden waar we de Holocaust actief herinneren. Toch is dat niet in heel Europa zo. In Oost-Europa, waar het geweld na de Tweede Wereldoorlog doorging, is men het niet eens over de betekenis en bestemming van beladen locaties. Hoe ga je met deze plekken om? In de lezingenserie ‘Duister verleden’ plaatst historicus prof. dr. Rob van der Laarse (UvA) de Holocaustherinnering in Europees perspectief.

Ondanks pogingen van Europa om een universeel geldend verhaal van de Holocaust te maken, is er nog steeds geen versie waarin iedereen zich herkent. Een lijn tekent zich af tussen Oost- en West-Europa.

Op 27 januari 1945 werd Auschwitz door het Russische Rode Leger bevrijd. 70 Jaar later was de Russische president Vladimir Poetin tijdens de Holocaust Memorial Day in Auschwitz de opvallende afwezige. De bevrijder werd niet uitgenodigd. Hoe kon dit zo gebeuren? In de lezing ‘Van Holocaust tot herinneringsoorlog’ legt historicus prof. dr. Rob van der Laarse uit hoe politiek en herinnering onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.

Nooit meer Auschwitz

De herinnering aan de Holocaust is één van de ideologische fundamenten van de Europese eenwording. In 2000 legden Europese hoogwaardigheidsbekleders de Stockholm-declaratie af. Dit vormde het begin van The International Task Force for International Cooperation in Holocaust Education, Remembrance and Research, kortweg ITF. Boodschap: nooit meer Auschwitz. De Holocaust heeft universele betekenis, omdat het de grondvesten van de beschaving aantastte.

Foto: M. (cc)

Dramaturgie van lentes: over Oekraïne en angst

6 maart 2015 , 15:30 , door Tom van Doormaal

ACHTERGROND - Wat kunnen we leren van geschiedenis? Het is een simpel vraagje, maar het antwoord is lastig. Geschiedenis herhaalt zich nooit, zegt de één. Jawel, zegt de ander, maar de tweede keer als farce.

Op slechte beelden van bewakingscamera’s zien we de moord op Boris Nemtsov, met een raadselachtige choreografie, sneeuwschuiver, voorbijgangers, vriendin in paniek, elf minuten tot de politie komt, de burcht van het Kremlin op de achtergrond.

Het is allemaal niets bijzonders in het keizerrijk van leugens, waar niet argumenten, maar kompromat wapens zijn om politieke tegenstellingen op te lossen. En, als het niet anders kan: kogels.

Het lijkt geen toeval. Waarom is het regime nerveus? De reactie is fel: duizenden gaan de straat op, gewapend met nationale vlaggen; leuze, “Een Rusland zonder Poetin”. Maar tegen Poetin is wel vaker gedemonstreerd: welke worm in zijn stoelpoten zien we niet? Zijn het de sancties, de kwijnende economie? Aan Poetins populariteit bij de Russen lijkt het niet te liggen.

Oranjerevolutie

In mijn archief vind ik een stuk van precies tien jaar geleden, over de Oranjerevolutie in Oekraïne, van Timothy Garton Ash en Timothy Snyder, historici met Oost-Europa als specialisme.

Ik herlees het verhaal: wat leert de geschiedenis? President Koetsjma was in problemen geraakt, door zijn corruptie en de affaire rond de moord op Gongadze en werd in de verkiezingen en op het plein in Kiev bestreden door het tandem Joesjenko/Timosjenko en door Janoekowitsj. Het stuk bevat alle ingrediënten van vandaag, uitgezonderd de MH-17, die een nieuw element is. De hoofdrollen hebben andere acteurs gekregen, met uitzondering van Poetin, die een oude gelijkluidende rol speelt. Maar de dramaturgie toont verrassende overeenkomsten.

Ook schrijven voor Sargasso?

Mededeling

Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: JD Hancock (cc)

Oost-Europeanen verdringen allochtonen, jongeren en laagopgeleiden van Nederlandse arbeidsmarkt

23 november 2014 , 14:00 , door Loekie

COLUMN - Uit het rapport Grensoverschrijdend aanbod van personeel van SEO Economisch Onderzoek uit november 2014, blijkt dat er door het vrij verkeer van diensten binnen de Europese Unie ongelijke concurrentie is ontstaan tussen Nederlandse en buitenlandse bedrijven. Met nadelige gevolgen voor de binnenlandse werknemer. Voor veel werkgevers is die gewoon te duur. Zeker ten opzichte van Oost-Europese arbeidsmigranten, die niet alleen met een flink lager salaris genoegen nemen, maar ook een hogere flexibiliteit kennen. En dus door een werkgever ingezet kunnen worden waar ze het hardst nodig zijn.

Bijkomend voordeel is dat een werkgever via een detacheringsconstructie met een buitenlandse bedrijf vaak geen pensioen- en sociale premies hoeft af te dragen. Dat scheelt enorm in de loonkosten. Vooral in de landbouw, industrie, bouw, groothandel en transport is het aantal Nederlandse werknemers de afgelopen jaren fors gedaald en nam het aantal buitenlandse werknemers toe. Of deze constructies allemaal even legaal zijn is nog maar de vraag. Handhaving is echter complex, arbeidsintensief en dus kostbaar. Grote kans dat overtreders ermee weg komen.

Toch heeft de focus op kostenverlaging niet direct tot massale werkloosheid of inactiviteit van Nederlandse werknemers uit deze sectoren geleid. Integendeel, de meesten zijn tien jaar later nog steeds of alweer aan het werk. Vaak in dezelfde sector. Ook diegenen die van sector zijn gewisseld zijn vaak niet slechter af dan werknemers die in andere sectoren van baan zijn veranderd.

Oekraïne tussen tirannie en democratie

2 november 2012 , 07:00 , door Jos van Dijk

De parlementsverkiezingen in Oekraïne zijn gewonnen door de pro-Russische Partij van de Regio’s van president Janoekovitsj. De voorzitter van de OVSE-waarnemingsmissie Walburga Habsburg Douglas sprak van een terugval in de democratie. Dat sloeg dan vooral op het het machtsmisbruik en de buitensporige rol van geld in de verkiezingscampagne. Deze kritiek werd onmiddellijk overgenomen door NATO-chef Rasmussen en minister van Buitenlandse Zaken van de VS Hillary Clinton en vervolgens alle westerse media. Het rapport van de commissie hebben zij echter nog niet kunnen lezen, merkte het Oekraïense ministerie van Buitenlandse Zaken op. Was mevrouw Douglas misschien ontstemd over het feit dat ze geen bezoek mocht brengen aan oppositieleidster Timoesjenko, die in de gevangenis zit en opnieuw in hongerstaking is gegaan? Janoekovitsj zelf negeerde de kwalificatie van Douglas over de campagne: ‘The observers gave a positive assessment to the process of voting.’

De Tsjechische krant krant Lidové noviny schrijft over de verkiezingen in Oekraïne onder de kop: Moeizaam ontwaken uit een democratische droom. Janoekovitsj heeft vooral geprofiteerd van een nieuw door hemzelf geïntroduceerd verkiezingssysteem, een combinatie van evenredige vertegenwoordiging en districtenstelsel. En in veel districten is hij oppermachtig. “Honderdduizenden dollars zijn er uitgegeven in de gebieden waar de door de regeringspartij gesteunde kandidaten sportterreinen en scholen bouwden of warmwaterleidingen aanlegden. […] Het lijkt erop dat deze verkiezingen eerder een geldkwestie waren dan een keuze voor de toekomst van Oekraïne.” Ook worden er op grote schaal stemmen geronseld bij kiezers die hun volmacht afgeven, maar dat gebeurt door alle partijen.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.