Tsjechische premier Andrej Babiš nog steeds aan de macht

Foto: ekenitr (cc)

ANALYSE - Dertig jaar na de bevrijding van het sovjetcommunisme overheerst de bitterheid.

Vorige maand demonstreerden in de Tsjechische hoofdstad Praag meer dan een kwart miljoen mensen tegen hun premier. Het was de grootste demonstratie sinds de omverwerping van het communisme, dertig jaar geleden. De demonstranten, die op dezelfde plek bijeen kwamen als in november 1989, eisten het vertrek van premier Babiš vanwege een corruptie-affaire waarin zijn bedrijf Agrofert misbruik maakte van EU-gelden. Een paar dagen na de demonstratie overleefde de premier na een zeventien uur durend marathondebat een vertrouwensvotum. De regering, een minderheidscoalitie van Babiš’ eigen partij ANO en de sociaal-democraten, met gedoogsteun van de communisten, bleef nog net overeind met 85 parlementsleden die stemden voor het vertrek van Babis en 85 leden tegen.

De regeringscrisis in Tsjechië is daarmee echter nog niet opgelost omdat de sociaal-democraten vervolgens de vervanging van de minister van cultuur Antonin Staněk eisten. Ook wegens corruptie. Bemiddeling van president Zeman leverde tot nu toe geen soelaas. De sociaal-democratische leider Hamáček dreigt nu alsnog met zijn partij uit de regering te stappen.

Babiš als symptoom

Het commentaar van taz, het linkse Duitse dagblad, op de onrust in Tsjechië is dat een man als Babiš staat voor alles wat er in dertig jaar in de voormalige communistische landen is misgegaan. Hij maakte deel uit van het regime waar dertig jaar geleden tegen gedemonstreerd werd. Nu is hij multimiljonair en de gekozen premier van het land dat zich net als sommige buurstaten ontwikkelt in de richting van een autoritaire staat. En de polls wijzen er niet op dat hij het vertrouwen van zijn kiezers verloren heeft. Ook in de andere Oost-Europese landen is de liberale democratie nog steeds zwak. Een groot deel van de bevolking stemt op rechtse, nationalistische partijen die nogal eens in botsing komen met de principes en waarden van de rechtsstaat. Hoger opgeleide jongeren kiezen er steeds vaker voor te emigreren naar het westen. Wat ging er mis?

Integriert doch erst mal uns!

Petra Köpping (SPD), minister voor Integratie in de Oost-Duitse deelstaat Saksen, schreef vorig jaar een boek met deze titel over dertig jaar hereniging van Oost- en West-Duitsland. Ze ontleende die titel aan een opmerking van iemand tijdens een openbaar debat over de integratie van vluchtelingen. De opkomst van Pegida en de AfD kun je niet verklaren uit de komst van grote aantallen vluchtelingen. De ontevredenheid over de achterstelling van Oost-Duitsland, de vele bedrijfssluitingen en de werkloosheid, is er al veel langer en het feit dat er in het westen niet of nauwelijks op wordt gereageerd schept de voedingsbodem voor het rechtspopulisme. De komst van immigranten heeft de bestaande bitterheid alleen maar vergroot. „De mensen waren daar totaal niet op voorbereid. Dat geldt voor heel Duitsland, maar in het oosten kwam de woede bovenop de bitterheid over de tijd na de Wende.”

Waarheidscommissie

Köpping wijst in haar boek op de enorme overdracht van rijkdom van oost naar west na de Wende door de privatisering van staatsbedrijven en onroerend goed via de Treuhand-organisatie. Oost-Duitsland werd onder een neoliberaal regime gebracht dat tot die tijd ook in West-Duitsland nog niet bestond. Het heeft van de ene dag op de andere een enorme impact gehad op de hele leef- en werkomgeving van de Oost-Duitsers en op hun gevoel van eigenwaarde, schrijven

Köpping wil dat er waarheidscommissies komen, die alsnog moeten onderzoeken hoe dit soort bedrijfssluitingen precies zijn verlopen. „Het gaat mij niet om schuld of bestraffing. Maar de mensen in het oosten willen eindelijk erkenning van wat er gebeurd is.” Zij is ervan overtuigd dat de ontevreden Oost-Duitser niet terugverlangt naar de DDR. „Men vindt democratie nog steeds het beste systeem. Maar de mensen hier hebben het gevoel dat hun problemen door de politiek niet worden waargenomen, laat staan opgelost.”

Nationalisme

Wat Köpping, Kováts en Smejkalova laten zien is dat je voor een verklaring van het populisme en nationalisme in Oost-Europa niet alleen naar de politieke leiders moet kijken. Er is ook een draagvlak voor de stroming die zij vertegenwoordigen. Het succes van Babiš, Orbán, Kaczynski en anderen heeft volgens de Bulgaarse filosoof Krastev vooral te maken met de behoefte bij de bevolking aan het herwinnen van eigen waarde na een periode waarin het westen in alles de maatstaf was. De angst voor een ‘exit uit de geschiedenis’ van hun land en cultuur stimuleert bij veel kiezers het nationalisme en de afkeer van vreemdelingen en daar spelen hun leiders graag op in (net als in andere Europese landen trouwens).

De afstand die de laatste jaren gegroeid is tussen de regeringen van de Oost-Europese lidstaten en de rest van de EU wordt door sommigen geweten aan de invloed van Rusland. „We moeten voorkomen dat Poetin onenigheid zaait tussen vrienden in de NAVO”, zei de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mark Pompeo begin dit jaar bij een bezoek aan Oost-Europa. Als het om de leiders en hun kliek van oligarchen gaat zijn Pompeo’s zorgen terecht. De Tsjechische president Zeman onderhoudt goede relaties met de Russische leiders. Orbán weet de weg ook te  vinden. Aan de andere kant moet Polen niets van de Russen hebben. Maar buiten het netwerk van oligarchen is het moeilijk voorstelbaar dat een lange tijd gekoloniseerde bevolking zal toestaan dat de democratie wordt ingeruild voor een nieuw soort satellietstaat. Dat hebben de vele demonstraties in heel Oost-Europa de afgelopen maanden wel laten zien.

Piraten

De Tsjechische demonstranten putten moed uit de ontwikkelingen in buurland en voormalig broederland Slowakije. Daar heeft de val van de autoritaire Slowaakse leider Fico na de moord op de journalist Jan Kuciak en zijn vriendin een liberale beweging in gang gezet die resulteerde in de verkiezing van de anti-corruptie activist Zuzanna Čaputová als eerste vrouwelijke president. In Tsjechië vormt de Piratenpartij de tegenhanger van het rechtspopulisme. In de polls staan de Piraten met 18,5% nu op de tweede plaats, na ANO. Mocht de regering binnenkort vallen dan staan zij klaar om het land in alle uithoeken te overtuigen van het feit dat er een alternatief is voor Babiš.

Reacties (11)

#1 JSK

Zoals bijna altijd een erg misleidend stuk. De woorden rechtspopulisme/nationalisme/neoliberaal vallen maar lieftst drie keer terwijl het hier concreet gaat over linkse politici.

Babis is gekozen met een uitgesproken links populistisch programma en krijgt juist kritiek omdat zijn kabinet gesteund wordt door (post)communisten.

https://en.wikipedia.org/wiki/Andrej_Babi%C5%A1%27_Second_Cabinet

Ook Fico van Slowakije zit eerder ter linker dan ter rechterzijde van het politieke spectrum.

Fico joined the Communist Party of Czechoslovakia in 1987, having applied in 1984. After the Velvet Revolution of 1989, and the collapse of the communist regime in Czechoslovakia, Fico joined the Party of the Democratic Left (SDĽ), a successor of the Communist Party of Slovakia.

Almost immediately after leaving SDĽ, the group founded Direction – Social Democracy (SMER), which Fico first labelled a party of the third way, with himself as leader. Fico established himself as an opposition politician criticizing the unpopular reforms of the right-wing government of Mikuláš Dzurinda.[10] In order to keep SMER from repeating the fate of his previous party, Fico introduced a strict set of regulations for his new party, called the “clean hands” policy. The rules stipulated that no one with ties from the previous communist regime or people who had background with other political parties was allowed to hold party office. This created a new generation of politicians uninvolved in previous corruption scandals; among them was Flaskova-Benová, Robert Kalinak and Pavol Paška.[7] Another rule was that all party chapters on the regional and local levels were to be 100% financially self-sufficient, and all financial donations were to be made public to the media.[11]

Between 2002 and 2006 Smer was the main opposition party in the Slovak parliament. In 2004, it merged with nearly all the leftist parties active on the Slovak political scene, including its parent party SDĽ, becoming the dominant single political party in Slovakia.[10]

https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Fico#Second_term_of_Prime_Minister:_2012%E2%80%932016

  • Volgende discussie
#2 basszje

@1: De stempels Links / rechts zoals in West-Europa kan je niet echt zetten op de partijen in het oosten.

Zeker wat er uit de voormalige communistische partijen komt waaien is vaak autoritair, conservatief en ouderwets.

Het grote probleem is vooral dat de maatschappij weinig tot geen reinigingsvermogen heeft wat betreft corruptie. En dat laat de deur open voor dubieuze zakenlui en zelfverrijking.

De meeste partijen ( links / rechts is vaak voor de buhne ) zijn dan ook lood om oud ijzer.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Jos van Dijk

@2: Ter aanvulling nog een paar citaten van Wikipedia:

Founded in 2011 and led by the multi-millionaire entrepreneur Andrej Babiš, ANO identifies itself as a political movement, rather than a party and does not want to be labeled on the left–right political axis. It aims to rid the country of corruption…….

Babis wordt nu dus zelf vervolgd vanwege corruptie.

ANO’s political position is debated among politicians and political scientists. Right-wing politicians and pundits place ANO 2011 on the left, while political scientists place it mostly in the centre. Andrej Babiš has stated in an interview that ANO 2011 is “a Right-Wing party with social Empathy

Vooral voor zijn eigen belang….

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 JSK

@2: De stempels Links / rechts zoals in West-Europa kan je niet echt zetten op de partijen in het oosten.

Dan is het toch geen gevolg van (extreem)rechtse politiek, itt wat #0 beweert? Je kan het niet beide hebben: rechtse autoritaire leiders zoals in Polen en Hongarije spiegelen aan de ontwikkelingen in West Europa, maar linkse autoritaire leiders zien als uitzondering of “niet echt” links.

Zeker wat er uit de voormalige communistische partijen komt waaien is vaak autoritair, conservatief en ouderwets.

Ook toen de partijen nog communistisch waren, was het verhaal autoritair, conservatief en ouderwets. Dat maakt ze niet meer of minder links.

Het grote probleem is vooral dat de maatschappij weinig tot geen reinigingsvermogen heeft wat betreft corruptie.

Een interessante vraag: wat is de oorzaak daarvan. De vooroorlogse geschiedenis (overheersing door Oostenrijk-Hongarije), het interbellum en de oorlog (quasi-fascistische regimes en bezetting nazi-Duitsland), de sovjet-period of de liberalisering na 1989?

Ik vind het niet zo gek dat je zestig jaar afbraak van de burgermaatschappij onder het fascisme en communisme niet binnen twintig jaar volledig kan herstellen. Ik vind het wel wrang dat #0 tussen neus en lippen door de immense schade die aangericht is onder het facisme/communisme nu wijt aan het kapitalisme.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Jos van Dijk

@4: ik schreef niet over de schade die is aangericht door fascisme en communisme, maar over (onder meer) de teleurstelling en tegenslag die Oost-Europeanen de afgelopen dertig jaar hebben ondervonden nadat ze hun hoop hadden gevestigd op een ontwikkeling richting een welvarende liberale democratie

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 JSK

ik schreef niet over de schade die is aangericht door fascisme en communisme, maar over (onder meer) de teleurstelling en tegenslag die Oost-Europeanen de afgelopen dertig jaar hebben ondervonden nadat ze hun hoop hadden gevestigd op een ontwikkeling richting een welvarende liberale democratie

jammer, want de “teleurstelling en tegenslag” waar je het over hebt zijn direct proportioneel aan de schade aangericht onder het communisme. de meer liberale communistische regimes (Tsjechoslovakije) zijn nu beter af dan de meer rechtlijnige (Roemenie, Albanie). Ik vind het zacht gezegd kortzichtig om al je gifpijlen te richten op de recente geschiedenis en daarmee de voorgeschiedenis te negeren. (dat heeft natuurlijk een ideologisch geinspireerde reden, dat begrijp ik ook wel)

over “teleurstelling en tegenslag” gesproken: welke convergentiesnelheid richting westerse welvaart was volgens jou realistisch en welke andere stappen had een Tsjechie, Polen of Hongarije moeten nemen om deze te bereiken? anders gezegd: gegeven de voorgeschiedenis *hoe* had het anders gemoeten?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Bismarck

@1: “party of the third way”
De derde weg kennen we allemaal wel van Blair (en zijn ideologische navolgers overal in Europa), dat was neo-liberalisme “met de scherpste kantjes eraf geveild”. Voor mij vooral een aanduiding van de verrechtsing van ooit linkse sociaaldemocratische partijen, die gepaard ging met de afbraak van de verzorgingsstaat en die op termijn redelijk wetmatig tot hun ondergang geleid heeft in grote delen van Europa (in sommige landen is dat proces nog bezig).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 JSK

@7: De derde weg kennen we allemaal wel van Blair

De Derde weg kenden we veel eerder van Mussolini (fascisme), Oswald Mosley (nationaal-socialisme) en FDR (sociaal-democratie). Oftewel, een inhoudsloos begrip.

Doet er verder niet toe. Of je plaatst de oost-europese politiek buiten het links-rechts schema zoals wij dat kennen (#2) of je erkent dat in oost-europa ook links autoritair, corrupt en nationalistisch kan zijn. Er is geen derde weg.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 basszje

@4: Ik ging ook niet echt in op wat #0 beweert, maar als extra kantlijn dat het niet echt nuttig is om naar dat soort dimensies te kijken. En autoritair communisme kan je moeilijk echt in lijn noemen met linkse waarden. Veel meer met een soort van staatskapitalisme.

Waar het echte probleem in zit is generaties aan vervolgingen van critici ( intellectuelen meestal ) en andere ‘lastpakken’. Carriere maken deed je vooral door je mond te houden en omhoog te likken en dat selecteert zichzelf uit na genoeg tijd.

( Het verschil met Polen en anderen kan ook makkelijk komen doordat in de vorm van Solidarnosc en andere organisaties er al een vorm van landelijke organisatie was die vervolgens het land kon besturen )

Zoals wel vaker gezegd mist het middenveld. Dat mort, organiseert en af en toe flink de straat op gaat. Kritisch denken *en* handelen duurt generaties om dat op gang te krijgen.

En dan voer je in een jaar kapitalisme in, in een land wat volstrekt niet de vele beschermingen kent die wij in Nederland kennen ( arbeidsrechts, milieu etc ), dan gaat dat gierend fout ja. Bij ons is de corruptie wellicht wat minder, maar ook minder zichtbaar / meer geadvanceerd, dus ik zou ook niet te arrogant willen kijken.

Het maakt niet zo heel veel uit welke staatsvorm je hebt, als je apparaat, en in het verlengde, je samenleving, totaal niet weerbaar is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 JSK

@9: En autoritair communisme kan je moeilijk echt in lijn noemen met linkse waarden. Veel meer met een soort van staatskapitalisme.

dat ben ik niet met je eens maar op het oog begrijp ik wel wat je bedoelt: drie studenten op een zolderkamer die zich marxist noemen richten niet opeens de Goelag op. daar zitten nog wat stappen tussen.

Kritisch denken *en* handelen duurt generaties om dat op gang te krijgen.
(…)
En dan voer je in een jaar kapitalisme in, in een land wat volstrekt niet de vele beschermingen kent die wij in Nederland kennen ( arbeidsrechts, milieu etc ), dan gaat dat gierend fout ja.

gaat dat “fouter” dan zaken bij het oude laten? rechten van arbeiders en zorg voor het milieu waren nou niet perse de sterke kanten van het communisme, integendeel (slavenarbeid door politieke gevangen, grootschalige milieuvervuiling door focus op zware industrie en verouderde technieken).

daarnaast: in welk post-communistisch land heeft “gradualisme” (een geleidelijke overgang naar de markteconomie) beter gewerkt dan schoktherapie? de bestaande structuren intact laten, of geleidelijk hervormen, wat de gevestigde elite meer ruimte geeft om zich dieper in te graven.

doen Oekraine (geleidelijke hervorming), Rusland (terugval) en Wit-Rusland (stalinisme) het echt zoveel beter dan Tsjechie, Polen of Estland?

oprechte vraag: je kan wel overal kritiek op hebben maar wat zijn realistische opties voor de Oost-Europeanen om verder te komen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 paradox

@7:

Ik heb ook wel eens over de derde weg gehoord, maar wat er mee bedoel werd weet ik niet meer.
Misschien derde weg in liberale zienswijzen of wat daar voor door gaat, namelijk van klassiek liberalisme naar ‘embedded’ liberalisme naar het naar mijn idee niet zo frisse neoliberalisme.

Voor de geïnteresseerden: Iets na minuut 7 wordt in onderstaande video nader ingegaan op bovenvermelde begrippen. Helaas wel Engelstalig.

https://youtu.be/myH3gg5o0t0

  • Vorige discussie