REALITY, the making of | pt. 03: Recht op immuniteit

Dat de 150 jaar oude evolutietheorie nog steeds zoveel stof doet opwaaien is eigenlijk een wonder. Nu creationisten weer stevig aan de weg timmeren, keert Sargasso terug naar de plaats waar het beroemdste Darwin-proces ooit werd gehouden. Tegenwoordig leren Amerikaanse kinderen op school de evolutietheorie en hoort de geschiedenis van deze plek tot de nationale canon. Toch blijft Darwin een persona non grata in Dayton, Tennessee.

Het museumpje in de kelder van het gerechtsgebouw is niet bepaald druk bezocht. Een eenzame gepensioneerde vrijwilliger past op de collectie die voornamelijk bestaat uit oude krantenknipsels en foto’s. “We krijgen vandaag vooral mensen die even naar het toilet willen vanwege de markt buiten. Maar op sommige dagen krijgen we wel eens een schoolklas. De meeste mensen willen vooral de rechtszaal boven zien.”
Het Rhea County courthouse is niet te missen midden in het stadje Dayton in het zuiden van Tennessee. Het gebouw is pakweg honderd jaar oud en omringd door een publiek parkje. Er wordt nu een jaarmarkt gehouden, met lokale producten, snuisterijen en kraampjes van de kerk en een grote demonstratietent van het leger. Het is een christelijk plattelandsplaatsje zoals er nog honderden zijn in het zuiden van de VS.
Toch werd hier, in de rechtszaal en later buiten in het park, in 1925 het proces van de eeuw gehouden.

John T. Scopes, een 24-jarige leraar op een lokale school, stond toen terecht voor leren van de theorie van Darwin aan zijn leerlingen. Eerder dat jaar was het leren van iets anders dan het bijbelse scheppingsverhaal door de staat Tennessee verboden. Het proces zou de geschiedenis ingaan als een grote nederlaag voor het creationisme en zorgde dat de topadvocaten van het land, de landelijke pers en duizenden belangstellenden het plaatsje overspoelden. Reporters noemden het Scopes-proces eufemistisch “monkey-trial”.
Die nederlaag kwam overigens niet door het proces zelf. Scopes werd veroordeeld voor het overtreden van de wet en veroordeeld tot het betalen van honderd dollar. Maar het werd geen succes voor de openbare aanklager, William Jennings Bryan. Bryan was een Bekende Amerikaan, religieus, prohibitionist en drie keer verliezend presidentskandidaat. Zijn uitspraken over de evolutietheorie waren soms zo rabiaat fundamentalistisch, dat hij in de meeste kranten vooral geridiculiseerd werd. De publieke opinie keerde zich zo tegen de anti-evolutionisten en de kranten maakten van Scopes een martelaar voor de burgerlijke vrijheden.
Het proces was duidelijk opgezet door de Amerikaanse burgerrechtenorganisatie ACLU, die Scopes benaderd hadden om juist de theorie van Darwin te doceren om een proces uit te lokken. Tientallen jaren later schreef Scopes in zijn biografie dat hij de theorie nooit werkelijk aan zijn leerlingen had geleerd. De bepaling in de wetgeving van Tennessee bleef overigens tot eind jaren zestig van kracht.
In de ogen van veel inwoners van Dayton is Bryan juist de martelaar voor de vrijheid van meningsuiting en religieuze vrijheid.
“Het proces ging niet over Darwin, maar over het recht om in een andere theorie te geloven,” stelt oud-docent John Gregorius. “En dan bedoel ik het recht om in de bijbel te geloven.” Tot voor kort gaf hij les op het christelijke Bryan College, waar het creationisme nog vurig in stand wordt gehouden. “Maar het proces heeft op die vragen nooit antwoord gegeven. Er werd niet gedebatteerd, maar alleen gesproken in soundbites. De media en lokale ondernemers hebben de rechtszaak gebruikt om het toerisme naar deze streek te promoten. Dat was nodig, nadat de staalindustrie hier verdween. Maar met Darwin had het allemaal weinig te maken.”