De Europese canon (36-40)

Met dit negende blogje in mijn reeks over de Europese canon bereiken we de tweede helft van de “lange negentiende eeuw”: Europa als wereldmacht én het einde daarvan. De vooruitgangsgedachte Periode: Tweede helft negentiende eeuw De vooruitgangsgedachte is een thema waarover ik al meer heb geblogd. De filosofen van de Verlichting waren er zeker van dat de mensheid erop vooruitging. Ook geleerden als Turgot en De Condorcet waren daarvan overtuigd, maar ze deden weinig meer dan het presenteren van een hypothese. Die baseerden ze op de klassieke teksten en op de beste etnografische data van hun tijd, maar het idee dat de mensheid van primitieve aaseter via wildeman en barbaar was opgeklommen tot beschaafd mens, was welbeschouwd niets meer dan beredeneerd giswerk. Het empirische bewijs kwam echter in de tweede helft van de negentiende eeuw, toen de eerste wetenschappelijke archeologen voldoende overzicht hadden van het diepe verleden om te kunnen vaststellen dat er een evolutie was geweest van Steentijd via Bronstijd naar IJzertijd. De samenleving, zo betoogde Oscar Montelius, was complexer geworden en welvarender. De twintigste eeuw toonde mogelijkheden en ethische keuzes die voordien ondenkbaar zouden zijn geweest. [caption id="attachment_350706" align="aligncenter" width="263"] Portret van Oscar Montelius, CC BY 4.0 Stockholms stadsmuseum, Fotograf Okänd[/caption] Imperialisme Periode: Negentiende eeuw [caption id="attachment_350707" align="aligncenter" width="358"] Afrika na het Congres van Berlijn, via Wikimedia.[/caption] Noorse kolonisten bereikten IJsland in de negende eeuw en trokken daarvandaan verder naar Groenland en het oosten van het huidige Canada. Kolonisten uit de Lage Landen trokken vanaf de elfde, twaalfde eeuw naar Pruisen en stonden aan de basis van een geleidelijke expansie dwars door Oost-Europa en Azië, die feitelijk doorging tot de Grote Oceaan was bereikt. In de vijftiende eeuw begon de Portugese verkenning van de Afrikaanse kusten en in 1492 bereikte Columbus Amerika. Wat begon als verkenning, ging over handel, ging over in volksplanting. Siberië werd volledig Russisch, het “wilde westen” werd volledig Amerikaans, Algerije was een Frans overzees gebiedsdeel – waar de oorspronkelijke bewoners beperkt waren in hun stemrecht. Een groot deel van de wereld had in de Europese imperia de status van wingewest. In de tweede helft van de negentiende eeuw wisten de grote mogendheden onderlinge conflicten te vermijden door elkaar stukken van Afrika en Azië te gunnen. Een hoogtepunt of, zo u wil, dieptepunt van deze koloniale politiek was het Congres van Berlijn in 1885, waarin vijftien Europese mogendheden, de Verenigde Staten en het Ottomaanse Rijk afspraken maakten over de wijze waarop ze zouden optreden in Afrika. Vrijhandel en het einde van de slavernij: alles kwam ter sprake. Afrikaanse leiders werden niet uitgenodigd. Leerplicht Periode: Negentiende eeuw [caption id="attachment_350708" align="aligncenter" width="349"] foto Jona Lendering[/caption] Een van de grootste menselijke triomfen – niet alleen Europees maar wereldwijd – is dat in de loop van de negentiende en twintigste eeuw steeds meer mensen toegang kregen tot het onderwijs. Het idee dat iedereen basisonderwijs moest krijgen, dateert uit de Middeleeuwen: het Vierde Lateraanse Concilie besloot dat elke parochie een school moest hebben. In het Duitse Rijk lijkt men de hand aan dat voorschrift te hebben gehouden en in de zeventiende en achttiende eeuw streefden diverse Duitse staatjes ernaar het leren ook verplicht te stellen. Pruisen voerde de leerplicht in 1763 in, het Ottomaanse Rijk in 1824, Griekenland in 1834, Zweden in 1842, Spanje in 1857, Italië in 1869, Engeland in 1880, Frankrijk in 1882, Nederland in 1900, België in 1914. De Europese hekkensluiter was Cyprus in 1962. Tweede Industriële Revolutie Periode: Eind negentiende eeuw [caption id="attachment_350709" align="aligncenter" width="453"] De Philipsfabriek in Eindhoven, ergens tussen de twee wereldoorlogen; let op de antennes.[/caption] De Eerste Industriële Revolutie, waarover we het al hebben gehad, voltrok zich op de Britse Eilanden en was gebaseerd op kolen, op stoommachines en op textiel. De Tweede Industriële Revolutie was meer een Duitse en Amerikaanse aangelegenheid, en dit keer ging het om benzinemotoren, elektriciteit en synthetische stoffen. Een bekend voorbeeld is de auto, waarop Carl Benz in 1886 patent nam. Tien jaar later slaagde Guglielmo Marconi de eerste draadloze radiosignalen over te seinen. Minstens even belangrijk was kunstmest. De Agrarische Revolutie had het mogelijk gemaakt met veel minder boeren de Europese bevolking te voeden, voortaan kon het met veel minder boeren. Ruw kengetal: in de Oudheid en Middeleeuwen voedden negen boeren tien mensen, na de uitvinding van kunstmest voedt één boer twintig mensen. Het vrouwenkiesrecht Periode: 1883-1920 (Nederland) Alternatieven: La deuxième sexe, Tweede Femistische Golf [caption id="attachment_350710" align="aligncenter" width="438"] Reclame voor vrouwenkiesrecht (Huis van de Europese Geschiedenis, Brussel - foto |Jona Lendering)[/caption] Al in de Defensor Pacis was voorzien in algemeen kiesrecht, mits de kiezers geletterd waren. Het duurde tot de negentiende eeuw tot dit feitelijk zo was. Er was een zekere welvaart nodig om voldoende scholen te bouwen om élke man en élke vrouw te leren lezen en schrijven. Anders geformuleerd, door voldoende economische vooruitgang ontstonden mogelijkheden die voordien ondenkbaar waren – zoals vrouwen met kiesrecht. Evengoed duurde het lang. Nederland is exemplarisch. De grondwet van 1848 kende censuskiesrecht, maar toen Aletta Jacobs, die als arts zeker voldoende verdiende, zich in 1883 Amsterdam op de kieslijst liet zetten om te mogen stemmen, werd ze afgewezen omdat een stemmende vrouw in strijd was met de geest der wet. Het duurde in Nederland tot 1918 voor een vrouw zitting mocht nemen in de Tweede Kamer (passief kiesrecht) en tot 1920 voor vrouwen mochten stemmen (actief kiesrecht). Dit artikel verscheen eerder bij Mainzer Beobachter.

Door: Foto: Flickr CC BY 2.0 DEED European Parliament - A smile hidden behind the European flag
Waan van de dag

Geschiedvervalsing

, door

Huisleugenaar van de VVD/directeur van de Teldersstichting Patrick van Schie is weer eens bezig:

[…] in 1901 gaf de overgrote meerderheid van de confessionele politici – net als de socialisten – liever ouders de kans hun kinderen onderwijs te onthouden dan de leerplicht op te leggen. Het waren de liberalen die de leerplicht voorstelden en daar in het parlement bijna voltallig voorstemden.

Klopt dit?

Het is inderdaad waar dat in 1900 de socialisten tegen de eerste Nederlandse leerplichtwet stemden. Maar iets van achtergrond is daarbij wel gewenst:

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: *Lie (cc)

Leerplicht als straatveger | deel 3

, door

REPORTAGE - Sjors van Beek liep voor een reportage in De Groene Amsterdammer een week mee op de afdeling Leerlingzaken van de gemeente Utrecht. ‘Ze zien ons als een soort parkeerwachters van het onderwijs, maar meestal hebben we een andere rol.’  Donderdag- en gisteravond las u deel 1 en 2, vandaag de slotaflevering.

Het zijn luxe-problemen. Want ook op de basisschool spelen soms veel ernstiger zaken, vertelt de directeur. Laatst nog, een jongetje, agressief, bijten, krabben: ‘Zelfs de leerkrachten waren bang van hem. We hebben letterlijk de deuren op slot moeten doen. Zo’n kind kun je hier niet handhaven, de school heeft ook rust nodig. De enige oplossing is dan schorsen. Opvang voor dit soort gevallen is er niet, dat is echt een hiaat.’

Is een leerling 18 en niet meer leer- of kwalificatieplichtig, dan valt er niks meer te handhaven. Leerplicht mag zonder toestemming van de meerderjarige niet eens contact opnemen met de ouders. Nog sterker: als een ongeruste ouder zelf opbelt mag Leerplicht géén informatie geven. ‘Heel lastig, zeker als de jongere nog thuis woont.’

De leerplicht ophogen tot 23 of 27 jaar is niet zomaar de oplossing, zal de Utrechtse onderwijswethouder Jeroen Kreijkamp later die week filosoferen. ‘Want dan zit zo’n jongere op school terwijl hij helemaal niet wíl.’

Foto: *Lie (cc)

Leerplicht als straatveger | deel 2

, door

REPORTAGE - Sjors van Beek liep voor een reportage in De Groene Amsterdammer een week mee op de afdeling Leerlingzaken van de gemeente Utrecht. ‘Ze zien ons als een soort parkeerwachters van het onderwijs, maar meestal hebben we een andere rol.’ Vandaag aflevering 2 in een driedelige serie over leerplichtambtenaren en schoolverzuim. (Hier vindt u aflevering 1.)

Alles begint met een verzuimmelding door de school. Leerplicht bekijkt wat er aan de hand is en of er een helpende hand kan worden geboden. Is repressieve actie vereist, dan loopt dat op van een waarschuwingsbrief, via een ‘verzuimgesprek’ tot een ‘zorgmelding’ bij Jeugdzorg of Raad voor de Kinderbescherming. Eindstation: een proces verbaal. Is er, voordat de rechter zich er enkele maanden later over buigt, verbetering dan volgt vaak een sepot. Het breekijzer heeft dan wel gewerkt. Volgt er toch straf, dan is dat een verwijzing naar Halt, begeleiding door de Jeugdreclassering, verplichte hulpverlening of een boete.

Soms halen sancties niks uit, vertelt Ton van der Heijden (63), aanspreekpunt voor de Roma-leerlingen in Utrecht. ‘Bij de Roma gaan de familiebanden vóór alles. Oma in Italië ziek? Dan gáán ze. Maak je een proces verbaal op, betalen ze de boete niet en gaan gewoon een poosje zitten. En het probleem, het spijbelen, is nog steeds niet opgelost.’ Dus, wil hij maar zeggen, moet je het hebben van inpraten op de ouders, proberen hen méér ‘pro-onderwijs’ te maken. ‘En dat lukt, heel langzaam.’

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Waan van de dag

PvdA en CDA willen leerplicht naar 21

, door

De Volkskrant:

Jongeren zonder diploma moeten verplicht tot hun 21e naar school. PvdA en het CDA hebben daarvoor samen een initiatiefwet geschreven, zo bevestigt een CDA-woordvoerster een bericht in het AD van vandaag. De leerplicht loopt nu tot 18 jaar. […]

Rog zegt over het voorstel: ‘Met dit wetsvoorstel kunnen we gericht 20.000 jongeren een perspectief bieden. Zij hebben op dit moment geen werk en volgen geen opleiding. In de praktijk blijkt dat juist deze groep een onzekere toekomst tegemoet gaat, en vaak in het criminele circuit verdwijnt. […]’

Foto: *Lie (cc)

Leerplicht als straatveger | deel 1

, door

REPORTAGE - Sjors van Beek liep voor een reportage in De Groene Amsterdammer een week mee op de afdeling Leerlingzaken van de gemeente Utrecht. ‘Ze zien ons als een soort parkeerwachters van het onderwijs, maar meestal hebben we een andere rol.’ Vandaag aflevering 1 in een driedelige serie over leerplichtambtenaren en schoolverzuim.

Verlegen, bescheiden wandelt ze binnen. Een wijde zwarte broek, zware schoenen, een volle studentenrugzak over haar schouder. De 19-jarige Ivy van der Voorn is uitgenodigd door leerplichtambtenaar Houria Bouzerda (42). De reden: Ivy’s verzuim op het Grafisch Lyceum in Utrecht.

‘Hoe gaat het met je?’ vraagt Houria.

‘Momenteel gaat het goed. Momenteel!’ begint Ivy haar verhaal. Het lijkt een wonder, gelet op wat er volgt. Haar ouders zijn gescheiden, haar moeder woont in Frankrijk, de rest van de familie heeft met Ivy gebroken. ‘Ik sta er helemaal alleen voor,’ zegt ze met zachte stem. Haar vader betaalt de kinderalimentatie maar half, ‘ik moet 1069 euro schoolgeld betalen maar weet niet hoe.’ Ze heeft angst- en woedeaanvallen. Met darmklachten heeft ze een poos ziek op bed gelegen maar haar ziekmelding is ergens binnen school blijven hangen. Haar opleiding wil ze afmaken, hoe dan ook. ‘School is voor mij als een thuis: ik voel me er fijn.’

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Brief aan Laura Dekker

, door

Beste Laura,

Als ik het goed heb begrepen heb jij gisteren je rondje om de wereld voltooid. Je bent dus officieel de jongste persoon die ooit solo rond de wereld heeft gevaren. Gefeliciteerd daarmee. Wat mij betreft ben je echter méér dan dat. Je bent vermoedelijk ook de irritantste persoon die ooit een rondje wereld heeft gedaan.

Ik weet het wel, je bent pas zestien. Toen je aan je reis begon was je veertien of vijftien. Dat is precies de reden dat ik me had voorgenomen geen brieven aan je te schrijven. De reden dat ik dat nu toch doe, is dat er een stuk van jouw hand in de Volkskrant verscheen. Dat wil zeggen, een vertaling van wat je zelf op je blog hebt geschreven. En van dat stuk Laura, werd ik echt pischagrijnig. Ik bedacht toen dat als je groot genoeg bent om zulke stukken de wereld in te slingeren, je ook groot genoeg om een brief terug te ontvangen. Bij deze dus.

Je schreef onder andere:

De Nederlandse overheid is niet gemakkelijk voor me geweest. Sinds mijn 13de jaar, toen ik onbedoeld in de belangstelling kwam, is mijn leven compleet overhoop gegooid door de Kinderbescherming en de Jeugdzorg. Van een fijne kindertijd werd ik door die instanties in een volwassen wereld gegooid. En die wereld was niet bepaald leuk voor mij.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Quote du Jour

Quote du Jour | Een leven lang leren

, door

“Deze oplossing moet verder uitgedacht en uitgewerkt worden, maar mensen die er verstand van hebben, zeggen dat je dit voor iedereen kunt verplichten.” Aldus Minister Van der Laan die een leeftijdsonafhankelijke leerplicht wil gaan instellen.

En dat is geweldig. Een leven lang leren, iedereen moet voldoen aan een minimum opleidingsniveau. Wordt het toch eindelijk nog wat met die kenniseconomie. We gaan de Tokkies verheffen! Niet dus, het is een andere manier om allochtonen aan het taalonderwijs te krijgen omdat een taalachterstand nadelig is voor hun kinderen en de maatschappij. Wat met de inburgering niet lukte wordt nu via een andere weg alsnog geprobeerd.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.