REPORTAGE - Sjors van Beek liep voor een reportage in De Groene Amsterdammer een week mee op de afdeling Leerlingzaken van de gemeente Utrecht. ‘Ze zien ons als een soort parkeerwachters van het onderwijs, maar meestal hebben we een andere rol.’ Vandaag aflevering 1 in een driedelige serie over leerplichtambtenaren en schoolverzuim.
Verlegen, bescheiden wandelt ze binnen. Een wijde zwarte broek, zware schoenen, een volle studentenrugzak over haar schouder. De 19-jarige Ivy van der Voorn is uitgenodigd door leerplichtambtenaar Houria Bouzerda (42). De reden: Ivy’s verzuim op het Grafisch Lyceum in Utrecht.
‘Hoe gaat het met je?’ vraagt Houria.
‘Momenteel gaat het goed. Momenteel!’ begint Ivy haar verhaal. Het lijkt een wonder, gelet op wat er volgt. Haar ouders zijn gescheiden, haar moeder woont in Frankrijk, de rest van de familie heeft met Ivy gebroken. ‘Ik sta er helemaal alleen voor,’ zegt ze met zachte stem. Haar vader betaalt de kinderalimentatie maar half, ‘ik moet 1069 euro schoolgeld betalen maar weet niet hoe.’ Ze heeft angst- en woedeaanvallen. Met darmklachten heeft ze een poos ziek op bed gelegen maar haar ziekmelding is ergens binnen school blijven hangen. Haar opleiding wil ze afmaken, hoe dan ook. ‘School is voor mij als een thuis: ik voel me er fijn.’
De leerplichtambtenaar vraagt of ze nog ergens mee kan helpen. ‘Als ik de financiën rond heb, kan ik knallen,’ zegt Ivy. Op weg naar buiten vertelt ze dat ze bang was toen ze de eerste keer met leerplicht te maken kreeg. ‘Foute boel, dacht ik, je hoort allemaal slechte verhalen. Maar ik heb gemerkt dat ze er ook zijn om hulp te bieden.’
Het zijn ware woorden, blijkt tijdens een week meekijken op de afdeling Leerlingzaken van de gemeente Utrecht. De 21 leerplichtambtenaren zijn het grootste deel van hun tijd kwijt met het zoeken naar oplossingen voor de problemen die leerlingen van een succesvolle schoolcarrière afhouden. Tussen imago en werkelijkheid gaapt een groot gat, beseffen de ambtenaren maar al te goed.
‘Iedereen associeert ons met luxe-verzuim, het uitschrijven van boetes als leerlingen te laat terugkomen van vakantie. In werkelijkheid is dat maar een héél klein onderdeel van ons werk,’ zegt de een.
‘Handhaven is geen doel maar een middel. Ons doel is: de leerling een diploma laten halen,’ verwoordt de ander.
‘Ze zien ons als een soort parkeerwachters van het onderwijs’, vult een volgende aan. Een van de ambtenaren pakt een oude politiepet die op een van de bureaus zwerft. ‘Soms zetten we deze even op en spelen we de boeman. Maar meestal hebben we een heel andere rol.’
Uitvalsbasis van het legertje leerplichtambtenaren is een dertien-in-een-dozijn kantoorgebouw aan de rand van de Utrechtse binnenstad. De ‘afdeling leerplicht’ oogt als elke andere gemeentelijke afdeling: bureaus, prikborden en een koffieautomaat.
Leerplichtambtenaar Annemijn de Gram (34) zoekt met een 21-jarige MBO-leerling een spreekkamertje op. ‘Er was veel gezeik thuis, en de opleiding was niet mijn ding,’ verklaart de jongen zijn uitschrijving van de opleiding – de aanleiding om hem uit te nodigen voor dit ‘thuiszittersgesprek’ op vrijwillige basis. Vanaf 18 jaar geldt de leer- en kwalificatieplicht niet meer. Maar zolang jongeren tot 23 jaar geen startkwalificatie hebben (havo, vwo of MBO niveau 2) probeert de gemeente Utrecht hen te begeleiden naar opleiding of werk. De jongen klinkt gemotiveerd, ‘ik ben hier om uit te leggen dat ik niet de hele dag op bed lig te snurken.’ Per 1 februari wil hij beginnen aan een nieuwe studierichting. Tot die tijd wil hij graag werken ‘maar het UWV scheept me af, ik moet zelf maar wat zoeken.’ Annemijn biedt aan het UWV eens te bellen. ‘Dat zou ik op prijs stellen!’ is de reactie.
De begeleiding van de scholen naar de juiste schoolkeuze is zwaar onder de maat, vertelt de jongen. ‘Als je 16 bent en je komt net van de mavo, weet je helemaal nog niet wat je wil. De scholen proberen je met een leuk verhaaltje binnen te halen, “kom bij ons!”. Wat de opleiding inhoudt vertellen ze amper, niet op de afgeronde vooropleiding en niet op de nieuwe school. En dan ontdek je dat je op de verkeerde plek zit. Vrijwel al mijn vrienden zijn minstens één keer geswitcht.’
Het is een klacht die deze week diverse malen voorbij komt. Jongeren die aan hun lot worden overgelaten bij het uitstippelen van hun schoolcarrière. En als het mis gaat, belanden ze op het bordje van Leerplicht. Verkeerde schoolkeuze is reden nummer één voor schooluitval, blijkt uit Utrechts onderzoek. Nummer twee: problemen binnen het gezin of in de privésfeer. Vechtscheidingen, armoede, schulden, psychische problemen: allemaal factoren die een rustige, gestructureerde gang naar school belemmeren. Bij het opruimen van die hobbels fungeert Leerplicht als straatveger.
Keer op keer komt het langs: de verkeerde schoolkeuze als reden voor uitval. ‘De voorlichting zou al op het voortgezet onderwijs moeten beginnen,’ zegt ambtenaar Edwin Baars (45). ‘Goede, verplichte informatieavonden, zoals Defensie dat bijvoorbeeld doet. Maar hoe gaat dat op het MBO? Je zoekt op internet naar een opleiding, meld je digitaal aan en klaar. Dan beginnen jongens aan een ICT-opleiding omdat ze zo graag gamen. Hebben ze geen benul dat ze dan apparaten uit elkaar moeten schroeven. Het MBO zou zijn verantwoordelijkheid moeten pakken en zorgen voor een plek voor alle jongeren.’
Ideeën daarvoor genoeg, onder de leerplichtambtenaren. Méér instroommomenten, zodat een leerling geen maanden hoeft te wachten bij een overstap. Oriëntatieklassen, schakelklassen, ‘invoegstroken’, startklassen met algemene lessen en een voorbereiding op de nieuwe opleiding. En: terug naar de kleinschalige vakscholen die opleiden voor een praktisch beroep – waar ook werk in is. Leve de good old LTS.
De leerlingen waar Leerplicht mee te maken krijgt, zijn zorgenkindjes. Figuurlijk, maar vooral ook letterlijk. Elke leerplichtambtenaar, elke schoolbegeleider schudt de verhalen moeiteloos uit de mouw, het een nog treurniswekkender dan het ander.
Tijdens een vergadering van een Zorg Advies Team (ZAT) op een middelbare school in Leidsche Rijn komen negen gevallen voorbij. Eén lange stoet van gemankeerde leerlingen. Een meisje dat thuis mogelijk wordt mishandeld. Een jongen, gameverslaafd, depressief. Een meisje dat thuis wordt verwaarloosd, gescheiden ouders, vader in het buitenland, stiefvader recent overleden. Een jongen met een hechtingsstoornis, onhandelbaar thuis, al meermaals uit huis geplaatst. Een jongen met gedragsproblemen, dyslectisch, vader overleden. Zelf een hartkwaal en de medicijnen maken hem moe.
Een meisje, depressief, suïcidaal, moeder durft haar niet naar school te laten gaan. Enzovoort, enzovoort. Een elfkoppig team van docenten, hulpverleners en leerplichtambtenaar Lennart Mensing (31) bekijkt per geval welke hulp eventueel geboden kan worden om het kind maar in de lesbankjes te houden. ‘En dan is dit nog een school met relatief veel hoogopgeleide, autochtone ouders. Op sommige andere scholen komen we nog hele andere problemen tegen,’ zegt Lennart na afloop droogjes.
Vrijdag om 19u volgt deel 2 en zaterdag om 19u deel 3 in deze reportage, die Sjors van Beek voor de Groene Amsterdammer maakte.
Reacties (9)
Mooi stuk dat een schrijnende situatie aan het licht brengt. Zou er ergens een project zijn dat met sociale media jongeren helpt hun opleiding af te maken? Niet zozeer voor het diploma maar vooral voor het gevoel dat het geeft dat je niet bent mislukt; dat je wel degelijk af kunt maken waar je aan begon. Als mensen dat gevoel eenmaal kennen schiet het zelfvertrouwen omhoog.
Sjors, indrukwekkend stuk. Bijzonder ook dat een ogenschijnlijk zo gemakkelijk te verhelpen euvel als slechte voorlichting over vervolgopleidingen mogelijk tot zoveel schooluitval en ellende leidt. Ik kijk uit naar de volgende delen.
Goed stuk; zet dat tegenover dat infantiele willen-is-kunnen gebral.
Ik ben benieuwd naar deel 2 en 3. Vooralsnog wil ik opeens best wel leerplichtambtenaar worden.
Hartelijk dank voor dit verhaal. Het gaat dus vooral om overbelaste kinderen. Hoeveel zijn er? Als je denkt aan de bezuinigingsreorganisatie van de jeugdhulp dan hoop ik dat dit thema en de trajecten die nodig zijn, veel aandacht krijgen in de media.
Onlangs op mijn werk: Hele gewone jongen van ongeveer 20, hevig huilend met suïcidale neigingen, van huis weggelopen. Doet wat met je als je die ontreddering ziet.
Eerder deze week werd er in deze panelen (item over ‘Toptalent’) nog volop over hoogbegaafdheid gesproken. Zonder de daarbij behorende problemen te willen ontkennen of bagatelliseren, zet dit verhaal die problemen wel in een ander licht. Het laat in ieder geval zien hoe veel je voor je kind betekent wanneer je ze alleen al een gezonde thuisbasis geeft.
Een gezonde thuisbasis is alles en ik ben dolblij dat ik die altijd heb gehad. Hoe erg het gesteld is in Nederland heb ik een keer mogen lezen in stapels dossiers die ik uit moest zoeken op een instelling. Wat ik in al die dossiers las was: seksueel misbruik, lichamelijke mishandeling, geestelijke mishandeling, alcoholisme bij beide of één van de twee ouders, en zo kan ik nog wel even doorgaan. Ik ben nog nooit in mijn leven zo geschrokken over de omvang, want die is vele malen groter dan de politiek denkt. Eigenlijk is het niet te bevatten hoe erg het is, en de gevolgen voor de slachtoffers én de maatschappij laten zich raden of beter gezegd zijn duidelijk zichtbaar als je het maar WILT zien!
@7: Ga je van de veronderstelling uit dat hoogbegaafde kinderen niet van huis weglopen, aan de dope gaan, of erger?