Het Britse Hooggerechtshof hield een tweedaagse hoorzitting over het beroep van Julian Assange tegen zijn uitlevering aan de Verenigde Staten. Assange was er zelf niet bij. Hij is ziek en heeft naar verluidt per video slechts een deel van het proces gevolgd in de cel van de Belmarsh gevangenis waar hij nu al bijna vijf jaar vastzit. De conclusies van de rechters laten nog even op zich wachten. Als zij het beroep verwerpen kan hij direct worden overdragen aan de Amerikaanse autoriteiten. Uitstel voor een toets aan het EHRM zit er waarschijnlijk niet in. 'De Britse rechtbank kan de onmiddellijke uitlevering van Julian gelasten voorafgaand aan [een verzoek om uitstel], of kan besluiten een verzoek van het EHRM te negeren om Julian toe te staan zijn zaak door de rechtbank in Straatsburg te laten behandelen,' schrijft Chris Hedges, een van de journalisten die de hoorzitting in de rechtszaal heeft gevolgd. Hoe zwaar zullen de mensenrechten in deze zaak meewegen voor de Britten?
De advocaten van Assange, Mark Summers and Edward Fitzgerald, hebben tijdens de hoorzitting hun best gedaan het mensenrechtenperspectief aan de rechters mee te geven, tegen alle pogingen van Amerikaanse zijde om hen daar zo ver mogelijk van af te houden. Er waren veel herhalingen van zetten in de betogen van de advocaten. Zo herhaalde Claire Dobbin, advocaat voor de Amerikanen, de inmiddels 'ontkrachte bewering dat Assange anderen had opgedragen zich bezig te houden met computerinbraak. Zoals de IJslandse krant Stundin meldde, werden deze beweringen gedaan door een voormalige WikiLeaks-vrijwilliger die later toegaf de beweringen te hebben verzonnen in ruil voor een belofte van immuniteit door de FBI met betrekking tot beschuldigingen van fraude waarmee hij in IJsland te maken kreeg.' Dobbin hield Assange opnieuw als enige verantwoordelijk voor de schadelijke gevolgen van de publicaties van Wikileaks. Zij ging volledig voorbijgaan aan het feit dat de gelekte documenten voordat ze op Wikileaks verschenen al openbaar waren gemaakt door de websites Cryptome (waarvan de eigenaar zich inmiddels zelf heeft aangeboden als mede-verdachte in het proces tegen Assange) en Freitag (het resultaat van een conflict tussen Assange en een van zijn directe medewerkers). En deze mensen worden niet vervolgd.
Publieke belangen
Wat betreft de ernst van de schadelijke gevolgen wees de verdediging van Assange op een Pentagon rapport uit 2011 waarin staat dat er geen significante persoonlijke gevolgen voor Amerikaanse burgers of militairen te melden waren na de publicaties van vertrouwelijke documenten over de oorlogen in Afghanistan en Irak. Er is nadien ook geen enkel geval aan het licht gekomen. Maar, zo voegde advocaat Mark Summers er aan toe, de schadelijke gevolgen van de oorlogen voor de bevolking van deze landen zijn eens te meer duidelijk vastgesteld. Hiermee was ook een publiek belang gediend. Het is immers de taak van de journalistiek om het publiek in te lichten over ontspoord gedrag van zijn overheid. De overheid die Assange voor het gerecht wil hebben heeft echter geen boodschap aan burgerrechten en publieke belangen. Advocaat Dobbin bestreed de politieke betekenis van de publicaties van Wikileaks. Assange is ook geen journalist, maar een crimineel. Hij wordt vervolgd op grond van een meer dan honderd jaar oude Espionage Act waarin schadelijke gevolgen van de spionage voor personen buiten beoordeling van de strafbaarheid blijven. Het gaat enkel en alleen om 'schade toegebracht aan de staat'. Domineert het staatsbelang misschien ook aan Britse zijde?
De advocaten van Assange hebben zich geconcentreerd op een zevental punten. Het eerste punt is de uitsluiting van uitlevering op politieke gronden, zoals dat is vastgelegd in een Brits-Amerikaanse Verdrag over hun onderlinge betrekkingen. In eerdere episoden van proces hadden zij hier al op gewezen. De Amerikaanse aanklagers ontdekten echter dat in de Britse wet die het Verdrag ratificeerde de uitsluiting op politieke gronden ontbrak. Ook deze week is veel tijd over en weer aan deze kwestie besteed. Een andere uitsluitingsgrond is het risico op de doodstraf. De Britten hebben de doodstraf afgeschaft, de Amerikanen niet. De Espionage Act noemt de doodstraf in uitzonderingssituaties, zoals tijd van oorlog. De advocaat die de Britse regering vertegenwoordigde kon geen garanties geven dat Assange nooit ter dood veroordeeld zou kunnen worden.
Een erfenis van Trump
Het lijkt wat ver gezocht dat het zover zou kunnen komen, al leeft onder Assanges naasten, zijn vrouw en zijn halfbroer, het bange vermoeden dat Julian een proces in de VS niet gaat overleven. Over dat proces in Virginia en over de omstandigheden waarin Assange gevangen zal worden gehouden bestaat nog veel onzekerheid. Zijn vervolging door de Amerikaanse Justitie is meer dan zes jaar na de publicatie van de geheime documenten in gang gezet onder president Trump. De toenmalige CIA-directeur Mike Pompeo kwalificeerde Wikileaks als een vijandige, niet-statelijke inlichtingendienst. Er werden op verzoek van Trump plannen gemaakt om hem te vermoorden of uitgeleverd te krijgen. Volgens advocaat Mark Summers gingen de uitleveringsplannen vooraf aan de uitwerking van de juridische strafvervolging op basis van computerinbraak en spionage. Het vermoeden van de verdediging is dat de openbaarmaking via Wikileaks van geheime codes van de CIA in 2017 (Vault 7- over inbraakmethoden van de geheime dienst) de doorslag heeft gegeven voor de dienst om meer druk te zetten op de uitleveringszaak. Deze nieuwe onthullingen zijn vooralsnog niet meegenomen in de aanklacht tegen Assange zoals die nu is geformuleerd in het uitleveringsproces. Maar blijft dat zo als hij eenmaal in de VS voor de rechter staat? De aanklager in Virginia heeft al laten weten dat Assange als Australiër in elk geval geen beroep zal kunnen doen op het First Amendment. Het is een van de redenen waarom zijn verdedigers in Londen hebben geprobeerd de rechters van het Hooggerechtshof ervan te overtuigen dat Assange in de VS geen eerlijk proces krijgt. En daarom niet uitgeleverd zou mogen worden. Journalist Joe Lauria die het proces ook volgde vond dat de rechters Johnson en Sharp geïntrigeerd leken door de ernstige politieke, juridische en persvrijheidskwesties. 'Het zijn senior rechters die mogelijk minder gevoelig zijn voor politieke druk.' Het is te hopen voor Assange. Maar niet alleen voor hem.
Een gevaarlijk precedent
De uitlevering van Assange aan de VS en het daarop volgende proces bij de rechtbank in Virginia vormen een grote bedreiging voor de vrijheid van de meer diepgravende onderzoeksjournalistiek. Journalisten en hun organisaties hebben zich solidair verklaard met Assange naast mensenrechtenorganisaties als Amnesty International en Human Rights Watch. Zo publiceerden vijf grote kwaliteitskranten (The Guardian, De New York Times, Le Monde, Der Spiegel, El País) eind 2022 een steunbetuiging onder de titel 'Publiceren is geen misdaad'. Huib Modderkolk, onderzoeksjournalist, weet wat er op het spel staat. Hier is sprake van een 'gevaarlijk precedent'. Je kunt van alles over Assange zeggen, schrijft hij deze week in De Volkskrant, Maar waar het uiteindelijk om gaat is dat 'zijn zaak een bedreiging vormt voor journalisten die over de hele wereld over geheime zaken willen berichten.' Hij wijst op de onthullingen over Amerikaanse oorlogsmisdaden. Maar er was zoveel meer, zoals de 'honderdduizenden diplomatieke stukken die onder meer aantonen dat Shell diep geïnfiltreerd was in de Nigeriaanse politiek.'
Als journalisten door een veroordeling van Assange wordt voorgehouden dat ze strafbaar zijn en vervolgd kunnen worden voor publicaties uit gelekte documenten of informatie van klokkenluiders zal hen dat zonder twijfel doen terugschrikken voor een vrijelijke omgang met deze informatie, ook als er een publiek belang mee gemoeid is: het 'chilling effect' van een strafmaatregel. Burgers kan zo relevante informatie worden onthouden. Hun rechten delven dan het onderspit ten gunste van het staatsbelang.
