Recensie | De eerstgevallenen

Door een gelukkige speling van het lot woont mijn collega Theo Toebosch bij me in de buurt. We komen elkaar elke maand wel eens in de winkelstraat tegen, lunchen regelmatig en komen ook wel eens bij elkaar over de vloer. Dat maakt me niet tot de meest objectieve recensent van zijn laatste boek, De eerstgevallenen, maar dat weerhoudt me niet dit boek over de Eerste Wereldoorlog onder uw aandacht te brengen. De eerste eerstgevallene is de Franse korporaal André Peugeot, die op 2 augustus 1914 om het leven kwam bij een incident aan de Frans-Duitse grens. Dat was dertig uur voordat Duitsland met een oorlogsverklaring aan Frankrijk een tot dan toe kleinschalig conflict tussen Oostenrijk-Hongarije en Servië deed escaleren en misschien moet je daarom zeggen dat de dood van Peugeot geen oorlogshandeling was maar een moord in vredestijd. Hoe dat ook zij, Peugeot geldt als de eerste dode van de Eerste Wereldoorlog.

Door: Foto: jinterwas (cc)
Foto: copyright ok. Gecheckt 15-03-2022

Het verleden wegmoffelen

, door

OPINIE - In de vijfde klas van de lagere school had ik een vriendinnetje. Op de dorpskermis poseerden we innig, arm in arm voor de fotograaf. De foto’s konden na het feest afgehaald worden bij de plaatselijke sigarenboer die in zijn etalage een selectie had tentoongesteld. Daar ontdekte mijn vader onze foto. Altijd beducht voor wat anderen over hem en zijn gezin zouden kunnen zeggen, kocht hij de foto meteen en borg hem op in de linnenkast. Zonder mij iets te vertellen. Dat was eind jaren vijftig.

Helemaal vergelijkbaar is het niet, maar ik moest aan deze geschiedenis denken bij het bericht over een vonnis van het Europese Hof van Justitie dat verstrekkende gevolgen kan hebben voor het vrije verkeer van informatie. Het Hof van Justitie sommeerde internetgigant Google om verwijzingen naar twee krantenartikelen over de Spanjaard Mario Costeja González weg te moffelen. Wie zijn naam intikte in Google stuitte altijd op links naar twee artikelen in de Catalaanse krant Vanguardia uit 1998. Die beschreven de executieverkoop van zijn vastgoed, waarop beslag was gelegd om schulden terug te vorderen die González had bij de sociale dienst. González vond dat deze informatie zijn reputatie schaadde. De krant weigerde de artikelen weg te halen. Maar nu heeft het Europese Hof bepaald dat Google er niet meer naar mag verwijzen.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Waan van de dag

Aber er baute uns die Autobahn!

, door

En dat legde hem en zijn kompanen geen windeieren:

The Hitler government built the world’s first nationwide motorway network. We examine the impact of road-building on the popularity of the Nazi regime. Using shifts in electoral support between 1933 and 1934, we conclude that ‘pork-barrel’ spending worked in reducing opposition to the regime – wherever the new roads ran, fewer Germans voted against the government in elections and plebiscites. At least part of the regime’s popularity after 1934 can be explained by the popularity of the Autobahn.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Het museum als artefact

, door

rome_mncr_map

Een museum toont voorwerpen. Maar een museum is zelf ook een voorwerp. Het gebouw en de collectie zijn onder bepaalde omstandigheden ontstaan, en die omstandigheden zijn zelf ook de moeite van het bestuderen waard. Er bestaat bijvoorbeeld een interessante vriendschappelijke rivaliteit tussen het British Museum, het Louvre en de Berlijnse musea, en ik blijf hopen dat een museum in Brussel of Amsterdam eens een expositie wijdt aan die rivaliteit.

De bovenstaande foto maakte ik in het Museo nazionale della civiltà romana in Rome, dat Mussolini destijds wijdde aan de Romeinse beschaving. Het staat vol kopieën, afgietsels en maquettes, en is een van de interessantste mij bekende musea. Het gebrek aan authenticiteit wordt meer dan dubbel gecompenseerd door de compleetheid van de collectie: eindelijk eens een museum dat de hele Romeinse cultuur illustreert, van het ontstaan van de stad tot de Grote Volksverhuizingen en van de Atlantische Oceaan tot de Eufraat.

De foto toont Italië, maar zoals u ziet hoort de Dalmatische kunst er ineens ook bij. Het is een herinnering aan de fascistische tijd. De As-mogendheden hadden Joegoslavië veroverd en in 1941 had Italië het kustgebied geannexeerd. Het museum is hier zelf een historisch artefact, dat op zichzelf de moeite van het bestuderen waard is.

Foto: Glyn Nelson (cc)

Rome en wij

, door

ACHTERGROND - U kent de scène uit Life of Brian. Een anti-Romeinse verzetsgroep, het Volksfront van Judea, is in vergadering en de voorzitter herinnert eraan dat de Romeinen de bevolking onderdrukken en niets goeds tot stand brengen. Dan volgt de beroemd geworden retorische vraag “What have the Romans ever done for us?” waarop meteen iemand antwoordt dat de bezetter een waterleiding heeft aangelegd. Nadat iedereen zaken heeft genoemd die de Romeinen wél hebben gedaan, herhaalt de voorzitter zijn vraag in iets aangepaste vorm:

All right… but apart from better sanitation and medicine and education and irrigation and public health and roads and a freshwater system and baths and public order… what have the Romans done for us?

Het toenmalige antwoord is bekend. “Better sanitation and medicine and education and irrigation and public health and roads and a freshwater system and baths and public order” vat het redelijk samen. Maar wat betekenen de Romeinen voor ons, anno 2014? Waarom bestuderen onderzoekers het Romeinse Rijk? Waarom was iedereen die ook maar een béétje in de Oudheid is geïnteresseerd, afgelopen weekend in Nijmegen om het Romeinenfestival mee te maken?

Er zijn twee manieren waarop een verleden cultuur voor ons actualiteit kan hebben. De ene manier is als wij ons gedrag aanpassen aan iets van vroeger. Het beste voorbeeld dat ik (met een slaapstoornis) ken is onze dagindeling. Hoewel we allemaal verschillende biologische klokken hebben, delen we hetzelfde vroege ritme en zijn we bereid daar een hoge prijs voor te betalen. Het staat vast dat de ochtendspits veiliger wordt als avondmensen latere kantoortijden krijgen. Ook weten we dat kinderen ’s middags beter leren dan ’s morgens. Desondanks houden we collectief vast aan een vroeg dagritme dat stamt uit een oude, agrarische samenleving.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Seth Schoen (cc)

De Oudheid uitgelegd

, door

OPINIE - Ik wilde deze Romeinenweek elke dag een stukje schrijven over een aspect van de Romeinse cultuur en had niet zo’n zin om in te gaan op de catastrofale wijze waarop de oudheidkundige disciplines steeds weer in het nieuws komen. Daar leek deze week mij niet het moment voor.

Ik had gerekend buiten Bibi Netanyahu.

De paus bezocht Israël en premier Netanyahu maakte een opmerking dat Jezus daar ook had geleefd en dat hij Hebreeuws had gesproken. De paus corrigeerde hem meteen: Jezus had Aramees gesproken. Netanyahu moest erkennen dat dat waar was en probeerde zijn gezicht te redden met de woorden dat Jezus weliswaar Aramees had gesproken maar ook Hebreeuws had gekend. De paus had gelijk en als Netanyahu met zijn tweede uitspraak bedoelde dat Jezus de teksten begreep die in de synagoge werden gelezen, had ook hij gelijk.

Dat wist u allang. Als u het niet hebt opgepikt in de discussie rond The Passion of the Christ, dan is het wel uit het Cultureel Woordenboek of anders hebt u het in de krant gelezen. In de Syrische Burgeroorlog is regelmatig gevochten om het stadje Maaloula, en elke keer als daarover werd geschreven, werd erbij gezegd dat ‘de bewoners Aramees spreken, de taal van Jezus’ (voorbeeld).

Foto: Eigen foto Jona Lendering copyright ok. Gecheckt 23-09-2022

Armeense kerk

, door

COLUMN - De foto hierboven maakte ik een paar weken geleden in een Armeens kerkje. Ik vind het reliëf erg mooi, juist omdat de negentiende-eeuwse beeldhouwer wat klungelig te werk lijkt te zijn gegaan. (Ik houd ook van de zandstenen reliëfs in bijvoorbeeld Mainz of Ghirza.) Het reliëf stelt de aartsengel Michaël voor, van wie wordt verteld dat hij aan het einde der tijden de hemelse heerscharen zal aanvoeren in de strijd tegen de duivelse machten.

De beeldhouwer heeft z’n best gedaan. De aartsengel spietst de opperduivel, Belial, die nog het meest lijkt op een gehoornde hond. Dit type afbeelding staat in een werkelijk millennia oude traditie: de voorstelling van een hemelse macht die een gedrochtelijke tegenkracht verslaat, gaat terug op het gevecht van de Babylonische oppergod Marduk en het zeemonster Tiamat. Overigens zijn ook engelen Babylonische vondsten.

Leuker zijn de duiveltjes rond de weegschaal, waarmee de zielen worden gewogen. Dat voorwerp is, voor zover mij bekend, niet erg gangbaar in de christelijke iconografie, maar we kennen het uit de oud-Egyptische traditie. Daar wordt vaak afgebeeld hoe de ziel van de overledene wordt gewogen en – wil de betrokkene worden toegelaten tot het leven na de dood – lichter moet zijn dan een veertje. Ik weet onvoldoende van het Armeense christendom om te kunnen vertellen of dit artistieke motief gangbaar is. Het denkbeeld kan overigens heel goed twee maal zijn ontstaan.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: copyright ok. Gecheckt 18-03-2022

Recensie | Ons Europa is niet dat van hen

, door

RECENSIE - De Vlaamse journalist Daan Ballegeer probeert te achterhalen waar het mis ging met de Europese samenwerking. Een leerzame exercitie.

In deze weken vlak voor de Europese verkiezingen valt er veel te horen en te lezen over wat er allemaal mankeert aan de Europese Unie. Daan Ballegeer, voormalig economisch journalist van het Belgische dagblad De Tijd vertelt in zijn eerste boek Ons Europa is niet dat van hen hoe het allemaal zo gekomen is. Heel nuttig en leerzaam als je, zoals de ondertitel aangeeft, op zoek bent naar een toekomst voor Europa. De Europese samenwerking is een grillige geschiedenis van vallen en opstaan, een aaneenschakeling van min of meer toevallige onderhandelingsresultaten van pragmatische politici die hun uiterste best deden niet te falen. Want ze wilden zo graag met een mooi verhaal thuis komen. Zo langzamerhand wordt het duidelijk dat de toekomst niet gevonden kan worden in mooie verhalen.

Het mooie verhaal is misschien wel het grootste probleem achter de huidige scepsis bij de Europese burgers. Lang kwamen de Europese leiders er mee weg. Mensen als Monnet, Spaak, Spinelli, Schuman, Adenauer, De Gaulle en later Mitterand, Kohl en Delors genoten een enorm vertrouwen bij hun achterban. Zij konden als politieke elite zonder veel verzet de Europese samenwerking vanuit de top vorm geven. De grondgedachte, vrede in Europa door economische samenwerking, werd in de zes landen die in 1951 startten met de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) breed gedeeld. En dat de Duits-Franse samenwerking de spil moest vormen van het nieuwe Europa was iedereen ook van begin af aan duidelijk. De herinnering aan de oorlog was in die dagen nog vers.

Foto: mooste (cc)

Onderwijs in het Weeshuis

, door

ACHTERGROND - Zondag bezochten we het Elisabeth Weeshuis Museum: het eerste nieuwgebouwde weeshuis in Nederland uit 1560.

Het museum is geheel opnieuw ingericht, en dat is zeer geslaagd. Ik was er al diverse keren voor de verbouwing, en van een wat rommelige tentoonstelling is er nu één krachtige voorstelling van gemaakt, met talloze lagen en interessante verhalen. In 1952 was het Weeshuis nog in gebruik: de korte filmpjes met oud-bewoners blijven bij. Voor kinderen is er van alles te beleven.

Hoewel het leven als wees verre van prettig was, waren de leefomstandigheden in sommige opzichten beter dan buiten het huis. Zo werden in 1913 al douches aangelegd; ik vermoed dat stromend water alleen voor de rijken was weggelegd in die tijd. In tijden van epidemieën was het sterftecijfer relatief laag: kinderen kregen betere voeding als er ziektes waren.

Al in de 17de kreeg het Weeshuis een reprimande van een van de beschermheren omdat er kinderen ingezet werden voor arbeid op het land. Dat mocht niet: ze moesten onderwijs kunnen volgen, om zich te kunnen ontworstelen aan armoede.

Weeshuis klein

Op een prachtige grafiek is het historisch verloop te zien van het aantal jongens en meisjes. Bij de grafiek staan kopieën van krantenberichten over het weeshuis en enkele levensbeschrijvingen van weeskinderen die zich wisten te ontworstelen aan de situatie. Eén werd er zelfs diplomaat, een ander priester. Dat was slechts zeer weinigen gegeven: uit enkele filmpjes van oud-bewoners wordt duidelijk dat ze weliswaar naar de ambachtsschool mochten, maar voor doorstuderen was geen geld.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Vorige Volgende