Jaartalletjes

Zoals Beethoven nootjes schreef en Rutherford atoompjes beschreef, zo blijken historici zich bezig te houden met jaartalletjes. Wist ik ook nog niet. Volgens mij leer je van historici eigenlijk niet zoveel over jaartallen. Maar ja, wie ben ik? Als Paul Schnabel, universiteitshoogleraar in Utrecht, denkt dat historici zich bezighouden met jaartalletjes, dan zal ik me wel vergissen. Want Schnabel heeft het goed met ons voor. Hij geeft leiding aan het Platform Onderwijs 2032, dat het basis- en middelbaar onderwijs wil hervormen. Wat er beter kan in het onderwijs over het verleden, dat legt Schnabel ook uit: Het wordt minder belangrijk om jaartalletjes te weten; we richten ons meer op het leren van de samenhang tussen bepaalde gebeurtenissen. Wat wonderlijk toch. De laatste keer dat ik me met geschiedenis bezighield, was geschiedenis namelijk nog gericht op het verklaren van gebeurtenissen. “Verklaren” is per definitie het leggen van verbanden, het aanbrengen dus van samenhang tussen gebeurtenissen. Maar als ik Schnabel goed begrijp, wordt dat momenteel in het onderwijs nog niet genoeg gedaan en moeten we dat alsnog gaan doen. Wat wonderlijk toch. Blijkbaar heb ik op de middelbare school van meneer Janss en mevrouw Van der Woude de geschiedenisles van de toekomst gehad. Blijkbaar waren de universiteiten waar ik studeerde hun tijd ook ver vooruit. Blijkbaar moeten handboeken als die van Ankersmit en Lorenz, die uitleggen welke verklaringsmodellen er zijn om samenhang tussen bepaalde gebeurtenissen aan te brengen, nog worden geschreven. Bovendien kun je zulke feitjes tegenwoordig eenvoudig opzoeken op het internet.

Foto: appelogen.be (cc)

‘Varkensvlees zette Europa op voorsprong’

ACHTERGROND - Let op: Onderstaand artikel is een (verlate) één-aprilgrap

Het is één van de grootste raadsels van de afgelopen eeuwen: hoe het mogelijk was dat de westerse wereld, die tijdens de Middeleeuwen op het gebied van wetenschap enorm achterliep op het Midden Oosten, vanaf de Renaissance die achterstand niet alleen inhaalde, maar tot op de dag van vandaag een leidende positie inneemt.

Medewerkers van de Faculteit voor Metabole Fysiologie van de Universiteit van Alba (Spanje) denken nu een verklaring gevonden te hebben voor dat fenomeen in een verschil in voedselpatroon. In Europa werd varkensvlees gegeten, maar in het Midden Oosten niet.

‘Aan het eten van varkensvlees zitten een aantal zeer grote evolutionaire voordelen’, zegt onderzoeker Carlos Fitz-James Stuart tijdens een telefoongesprek met ons vanaf zijn plek op de Spaanse faculteit. ‘Die voordelen hebben we ons nooit gerealiseerd, totdat onze onderzoeksafdeling een samenwerking aanging met deskundigen op het gebied van de middeleeuwse agrarische voedseleconomie.’ Eén van die deskundigen is historisch econoom Prof. Dr. de Geus, die al jaren zelfstandig onderzoek doet naar de productieopbrengsten van boerenbedrijven in de Middeleeuwen.

‘Varkens zijn eigenlijk een soort vuilisbakken,’ zegt hij als wij hem opzoeken in zijn huis in Brielle, ‘ze eten bijna alles en zetten dat om in vetrijk vlees. Boeren in de Middeleeuwen maakten daar gebruik van. Varkens werden gevoerd met afval, dat niks kost, of ze werden losgelaten in het bos, waar ook voor niks voer te vinden was in de vorm van eikels, wortels en paddestoelen. Op die manier kreeg men eigenlijk kostenloos een extra lapje vlees te eten.’

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: copyright ok. Gecheckt 26-10-2022

Recensie | De zijderoutes. Een nieuwe wereldgeschiedenis

Toen ik een tiener was, ergerde ik me aan de hopeloos beperkte geografische focus van de lessen op school: ze concentreerden zich louter en alleen op West-Europa en de Verenigde Staten en lieten de rest van de wereld grotendeels onbesproken. We kregen veel te horen over de Romeinen in Brittannië, over de Normandische verovering van Engeland (1066), over de industrialisatie in de victoriaanse tijd, over de slag aan de Somme, over de opkomst en ondergang van nazi-Duitsland. Maar dan keek ik weer naar mijn kaart en zag ik enorme stukken aarde waaraan stilzwijgend voorbij was gegaan.

Op deze manier leidt de Britse historicus Peter Frankopan zijn boek De zijderoutes. Een nieuwe wereldgeschiedenis in. Het klinkt oprecht lovenswaardig: in plaats van zich te concentreren op Europa, wat gedurende een lange tijd van de wereldgeschiedenis een wat marginaal gebied was, gaat hij op zoek naar het werkelijke ‘midden van de wereld’, de ‘brug tussen oost en west op het kruispunt van beschavingen.’

Volgens Frankopan gaat het daarbij om het gebied ‘grofweg gesitueerd tussen de oostkust van de Middellandse Zee en de Zwarte Zee tot aan de Himalaya.’ Concreet: de regio ‘die nu exotische randstaten herbergt, zoals Kazachstan en Oezbekistan, Kirgistan (Kirgizië) en Turkmenistan, Tadzjikistan en de landen in de Kaukasus.’ Met andere woorden: Centraal-Azië, het gebied waar de (landgebonden) delen van de zijderoutes uit Frankopans titel inderdaad langsliepen.

De gedragsbioloog en de Bijbel

ACHTERGROND - Vorige week zaterdag publiceerde De Volkskrant een interview met de gedragsbioloog Carel van Schaik en de Duitse wetenschapsjournalist en historicus Kai Michel, die het joodse deel van de Bijbel hebben gelezen vanuit het perspectief van biologisch antropologen. Dat kan de moeite waard zijn – ik heb het boek niet gelezen – maar van het interview wordt een mens niet vrolijk.

De Bijbel heeft niets te maken met het woord van God, maar alles met het woord van de mens.

Duh. Teksten worden geschreven door mensen en mensen scheppen zich – als we ons tot religie beperken – goden, gebeden, mythen, rituelen, verhalen, regels. Dat geldt voor het Egyptische Dodenboek, dat geldt voor de teksten uit het oude Babylonië, dat geldt voor de Perzische Avesta, en dat geldt voor joodse religieuze teksten. Ik denk dat er onder de lezers van De Volkskrant niet één is die de geciteerde platitude niet heeft herkend.

Van Schaik licht toe dat de Bijbel werd samengesteld omdat de joodse samenleving in het reine moest zien te komen met de maatschappelijke veranderingen die het gevolg waren van het ontstaan van de landbouw. Die had de wereld nogal op zijn kop gezet en dus waren er gedragsregels, rituelen en wetten nodig. Dat is waar; het is immers een logische tautologie. De menselijke cultuur (waarvan gedragsregels, rituelen en wetten een onderdeel zijn) is nu eenmaal – met excuus voor het jargon – de extra-somatische vorm van adaptatie waarmee mensen reageren op hun veranderende omgeving.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Georgia Wildlife Resources Division (cc)

Lust of zucht

COLUMN - Tommy Wieringa kwam eens in het veld een jager tegen die – ik meen – grauwe kiekendieven afschoot, raakte met hem in gesprek over de vraag of dat wel mocht en kreeg een heel verhaal te horen over hoe en waarom dat volkomen legaal was en hoe schadelijk de grauwe kiekendief wel niet was. Thuisgekomen keek hij het na, ontdekte dat de grauwe kiekendief wel degelijk op de rode lijst stond en schreef daar een column over. Daarin muntte hij de uitspraak ‘moordlust op zoek naar een reden’. Wat mij betreft hoort die uitspraak bij het standaard gereedschap dat een mens ter beschikking moet hebben om de werkelijkheid zu bewältigen, zoals de Duitsers dat zo mooi zeggen.

‘Moordlust op zoek naar een reden’ lijkt een goede kandidaat om te verklaren waarom van heinde en verre jongelingen naar het nieuw gestichte kalifaat stromen om daar hun heilzame werk te doen.

Maar waar zou die moordlust vandaan komen? Het zijn doorgaans slechts weinig mensen die oprecht plezier hebben in het opzettelijk doden van onbekenden en nog minder die dat genoegen bewust opzoeken. Bovendien zullen in het westen opgevoede jongelieden niet erg gewend zijn aan het type moordpartijen dat in wreedheid sinds de Mongolen niet meer is geëvenaard.

Foto: mtkr (cc)

Lulletje Rozenwater

OPINIE - Historici, zo geeft De Volkskrant van gisteren de mening weer van toekomstonderzoeker Patrick van der Duin, hebben een veel te grote greep op het maatschappelijke debat in Nederland. De geïnterviewde noemt de namen van die historici niet en dat maakt het wat lastig zijn bewering te toetsen. Bij de onderwerpen waar ik wat van denk te weten is echter één ding zeker: het debat is juist niet in de greep van de historici. Elke historicus kan je bijvoorbeeld uitleggen dat sjabloons als “het vrije, humanistische Europa tegen het mystieke, despotische Nabije Oosten” onzinnig zijn, maar we raken er almaar niet van bevrijd. Als het gaat om bijvoorbeeld de islam, is het debat in de greep van politicoloog Samuel Huntington, classicus Paul Cartledge of kwakhistoricus Tom Holland. Als historicus ben je het lulletje rozenwater waar niemand naar luistert.

Ik vermoed dat Van der Duin iets anders bedoelt: het verleden heeft een te grote greep op ons denken. Sterker nog, die constatering zélf illustreert hoezeer het verleden greep heeft op ons denken. “History is the nightmare from which I am trying to awake” is immers een gouwe ouwe. Zo geherformuleerd heeft Van der Duin het grootste gelijk van de vismarkt en hij illustreert het goed:

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Elvin (cc)

Fabeltjes

ACHTERGROND - Lees dat stuk van Joris Verheijen – mijn collega-docent bij Livius – over antisemitisme tegen moslims. Ja, u leest het goed: antisemitisme tegen moslims, dat kan.

Wie over moslimhaat blogt, treft in zijn reacties altijd wel iemand aan die er niets van begrijpt dat mensen ook maar iets positief over de islam kunnen beweren. Iets wat Joris trouwens helemaal niet doet, maar een kniesoor die daarop let. Zo belandde ene Johan ook onder Joris’ blogpost:

Wat een onzin ook voor een geschiedenisleraar om en passant maar 1500 (sic!) jaar islamitische militair expansionisme en het over de loop van eeuwen heen via systemische discriminatie en korte oprispingen van genocides langzaam maar zeker wegvagen van andere groepen te negeren.

En:

Dat Mohammedanisme was in het verleden en is ook nu nog in het heden een totalitaire ideologie ie wordt aangehangen door 1,2 miljard mensen en vormt daarmee een enorme bedreiging voor het voortbestaan van een Europa gebaseerd op verlichtingswaarden en de vergelijking van de Islam met Nazisme gaat heel wat beter op.

Het is een verhaal dat de laatste tijd maar al te vaak herhaald wordt: de islam als militair expansionistisch fenomeen dat zijn hele geschiedenis lang – tot Wenen in 1683 – een bedreiging voor Europa vormde, en nu weer. De islam als politieke ideologie die erop uit is andere groepen ‘weg te vagen’. Misschien wordt het eens tijd om dat te gaan tegenspreken. Daarom een aantal fabeltjes op een rij.

Foto: https://en.wikipedia.org/wiki/Fort_Boyard_%28fortification%29

Fort Europa en de geschiedenis

ELDERS - Hongarije bouwt nu ook aan de Kroatische grens een hek

Na het sluiten van grensovergang met Servië proberen Syrische en Afghaanse vluchtelingen massaal via Kroatië en Hongarije verder te komen. Aanvankelijk sloot ook Kroatië de grens met Servië, inmiddels laat het wel mensen door. Die dreigen nu dan alsnog te stranden aan de grens met Hongarije. Tot nu toe worden ze daar direct op de trein gezet naar Oostenrijk. Als dat niet meer kan rest hen nog een weg via Slovenië. Maar die route is minder aantrekkelijk omdat dit Schengen-land, anders dan Hongarije en Kroatië vluchtelingen meteen registreert en dan lopen ze het risico dat aanvragen voor andere landen worden afgewezen. Een andere mogelijkheid is om naar Hongarije te reizen via Roemenië. Roemenië is net als Kroatië nog geen lid van de Schengen-zone. Hongarije wel, maar dat land registreert geen vluchtelingen en stuurt iedereen meteen door. Het heeft inmiddels wel afgezien van een voorlopige omheining (drie boven elkaar liggende rollen van “Navo-prikkeldraad”) aan de grens met Schengen-buurland Slovenië .

De toestroom van vluchtelingen houdt aan bij het toenemende oorlogsgeweld. Dagelijks arriveren nog steeds duizenden migranten met rubber bootjes in Griekenland vanuit Turkije die zich vervolgens in een gestage stroom richting Noord-Europa lijken te bewegen, schreef De Volkskrant gisteren. Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR staken in de laatste week van september gemiddeld 30 duizend personen de landsgrenzen over langs de zogeheten Balkan-route vanuit Griekenland. Als die bij het invallen van de winter op de Balkan vast komen te zitten is het leed niet te overzien, vrezen de hulporganisaties. Het is nu aan de EU om de vluchtelingen volgens de afgesproken verdeelsleutel te spreiden over Europa. Het verdelingsplan heeft niet de instemming van een aantal Midden-Europese landen alhoewel het in de praktijk wel de druk op die landen zal verlichten. Het is voorts nog de vraag of dit minimale akkoord over een gezamenlijk Europees beleid stand houdt nu de binnenlandse onrust over opvanglocaties in Duitsland, Nederland en andere landen aanhoudt.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Fantoomterreur

RECENSIE - Misbruik van angst voor aantasting van de bestaande orde is van alle tijden.

In De Fantoomterreur laat Adam Zamoyski zien hoe reactionaire leiders tijdens de Franse Revolutie en in de restauratie-periode daarna revolutiedreiging gebruikten om hun politie en inlichtingendiensten te versterken en burgerlijke vrijheidsrechten aan banden te leggen.

Na de Slag bij Waterloo, nu 200 jaar geleden, begon in Europa een tijdperk van restauratie. De overwinnaars van Napoleon herstelden de macht van de adel en de absolutistische vorsten. Maar de geest van de Franse Revolutie bleef bestaan. Alles wat ook maar in de verste verte leek op een poging om de verworvenheden van die revolutie te herstellen werd in de eerste decennia van de 19e eeuw hardhandig de kop in gedrukt. In heel Europa ontstonden tijdens en na afloop van de Franse Revolutie professionele inlichtingenapparaten die de basis zouden gaan vormen voor de uitgebreide staatscontrole later in de 19e en 20e eeuw.

Zamoyski, een Engelse historicus van Poolse komaf, laat aan de hand van gedetailleerde beschrijvingen zien dat de anti-revolutionaire politie- en spionagenetwerken die begin 19e eeuw ontstonden voor een groot deel gebaseerd waren op spookverhalen, geruchten, irreële angsten en opgeblazen berichten over  niet bestaande samenzweringen. In zijn voorwoord schrijft hij dat deze geschiedenis hem steeds meer deed denken aan wat er in de huidige tijd gebeurt. De angst voor verandering, chaos en onzekere tijden is een nuttig instrument voor machthebbers. Onder het mom van bescherming van de burgers ontnemen zij hen grondrechten en vrijheden, maar waar het werkelijk om gaat is het in stand houden en versterken van de bestaande machtsstructuren.  Zamoyski zegt dat hij de verleiding nauwelijks kon weerstaan om parallellen te trekken tussen de Oostenrijkse kanselier Metternich of de Russische tsaren en hedendaagse Britse of Amerikaanse leiders. Hij laat het aan de lezer over. En dat levert een buitengewoon interessant en spannend boek op.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Vorige Volgende