Verdonk als Fremdkörper

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Volgens Ed Nijpels, ooit politiek wonderkind, inmiddels alweer dertig jaar beroepspoliticus, heeft de kiezer woensdag een ravage aangericht. Deze opmerking typeert de angst van bestuurders en regelaars voor nieuwe verhoudingen in de politiek.

De uitslag dwingt de drie grote verliezende partijen – CDA, VVD en PvdA – tot atypisch denken en handelen, maar ze zullen proberen dat zo lang mogelijk uit de weg te gaan. Premier Jan Peter Balkenende bewees dat woensdagavond al in het slotdebat, toen de lijsttrekkers van de grootste partijen hun conclusies over de uitslag uitwisselden. Hij stikte bijna van blijdschap terwijl hij een dubbele nederlaag had geleden.

Merkwaardig dat de premier op zo’n moment niet aanvoelt wat zijn rol moet zijn: dat hij als staatsman een analyse ten beste moet geven waarmee hij boven de partijen uitstijgt en een eerste voorzet geeft voor genereuze onderhandelingen. Het contrast met Jan Marijnissen viel des te meer op, omdat de SP-leider hoffelijk reageerde op de overwinning van Geert Wilders, en duidelijk maakte dat hij de doorbraak van de Partij van de Vrijheid zeer serieus neemt.

Dit zijn momenten waarop het karakter van een politiek leider echt zichtbaar wordt. Mark Rutte gedroeg zich allerminst als een vrijdenkend mens. Zijn aanval op Wilders was onbenullig. Kennelijk was dat voor hem de enige manier om zijn grote probleem met Rita Verdonk te verbergen. Maar als hij dat niet dapper oplost, gaat hij grote vernederingen tegemoet.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

De naïviteit van de Nederlandse sociaaldemocratie kent een lange geschiedenis. Toen tijdens de roemruchte novembermaand van 1918 de revolutie door Europa waarde, dacht de leider van de Sociaal Democratische Arbeiderspartij, Pieter Jelles Troelstra, dat een democratische revolutie ook in Nederland mogelijk was. Zijn droom duurde niet langer dan een avond.

Bijna zestig jaar later won Joop den Uyl, minister-president van het progressiefste Nederlandse kabinet ooit, glorieus de verkiezingen. Hij vergat echter de zetels ter rechterzijde te tellen: CDA en VVD beschikten samen over een krappe meerderheid. Deze naïviteit had grote gevolgen: Den Uyl verloor de formatie en kwam nooit meer terug als premier.

Toen Wouter Bos vorig jaar het PvdA-congres meedeelde dat hij premier wil worden, sprankelde de naïviteit opnieuw. Realiseerde Bos zich de consequenties van zijn provocatie? Voor de Machiavellisten bij het CDA was dit in elk geval het sein voor een meedogenloze stop-Wouter-strategie.

Een paar maanden eerder had Hans Hillen, oud-politiek redacteur van het NOS Journaal en voormalig CDA-Kamerlid, de partijtop van het CDA al in een geheime notitie gewezen op de kwetsbaarste kant van Bos. Volgens Hillen had Bos een klassieke beginnersfout gemaakt: hij was te laat begonnen met de programmatische hervorming van de PvdA.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

In Frankrijk mag drie dagen voor de verkiezingen geen peiling meer gehouden worden. Dat wekt in elk geval de suggestie dat de kiezer nog even de kans krijgt op eigen kracht tot een keuze te komen.
Wat mij betreft stoppen de peilingen morgen. Het is mooi geweest, we kennen de trends nu voldoende. Maar dit is natuurlijk een onhoudbare opvatting, omdat de politieke en journalistieke professionals aan peilingen verslaafd zijn. De grote partijen kennen zelfs hun eigen dagelijkse track-polls, waarvan de uitkomsten vergeleken worden met de laatste bevindingen van Maurice de Hond en NSS-Interview.
Bij twijfel wordt een extra focusgroep bijeengeroepen, vooral om te meten of de ik-weet-het-nog-niet-kiezers kleur beginnen te bekennen. Deze groep twijfelaars is groter dan ooit, zeker dertig procent van de kiezers heeft nog geen echte keuze gemaakt. Daar worden campagneadviseurs zenuwachtig van, vooral bij de VVD en de PvdA.
Het valt op aan Mark Rutte, die aan de leiband loopt van spindoctors. In een vertwijfelde jacht op conservatieve kiezers gooit hij zijn vooruitstrevend getinte liberalisme te grabbel.

Toen Rutte vier jaar geleden als een onbevangen persoonlijkheid zijn entree maakte in de VVD, verschilden zijn denkbeelden over integratie niet veel van die van Rob Oudkerk. Nu zegt hij dat de Europese Unie de onderhandelingen over toetreding van Turkije moet stopzetten, wat helemaal niet strookt met het eerder door hem getoonde begrip voor de positie van Turkije. Rutte, gekweld door onzekerheid, laat zich op sleeptouw nemen door de diehards van zijn campagnemachine. Dat zal hem electoraal grote schade berokkenen.
De Engelse historicus Tony Judt beschreef vorige week treffend waarom de nu aantredende politieke generatie aarzelende leiders heeft: ze groeiden op in een stabiel Europa en zijn daardoor niet in staat echte risico’s te nemen en moedig politiek leiderschap uit te oefenen. Rutte is daar het duidelijkste voorbeeld van, maar ook Wouter Bos heeft er soms last van.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Het is een veelgehoorde verzuchting: de discussies tussen lijsttrekkers verzanden deze weken te vaak in geleuter en raken de grote vragen niet. Dan wordt gedoeld op kwesties als de toekomst van Europa, de rol van Nederland bij terrorismebestrijding en vredeshandhaving in de wereld en de vraag of de verzorgingsstaat de komende jaren definitief wordt verdrongen door de neoliberale ministaat. Soms wordt het even aangestipt, maar in ‘vier maal tien minuten’-debatjes – zoals afgelopen vrijdag bij RTL 4 – tussen Bos en Balkenende is dat onmogelijk. Het is tamelijk absurd dat de publieke omroep geen tijd durft vrij te maken voor een serie lange debatten over de morele en ideologische kwesties die politici moeten bezighouden.

Ik zou het graag zien: debatten zonder haast, tijdsdruk en zonder gespreksleider. Wat gebeurt er als Balkenende en Bos twee uur ongestoord voor de camera’s met elkaar van gedachten kunnen wisselen?

Zijn ze in staat de standaardzinnen en -voorbeelden terzijde te schuiven en bereid elkaar intensief te bevragen om erachter te komen waar hun verschil in denken werkelijk op berust? Het zal, meer dan tot nu toe, het inzicht opleveren dat CDA en PvdA er in dit eerste decennium van deze eeuw wijs aan doen niet samen een regering te vormen.