serie

Duopolie

Foto: daisy.images (cc)

Duopolie | Pokeren met Poetin

De effectiviteit van de sancties tegen Rusland hangt niet alleen af van de economische pijn die ze toebrengen.

Nu Russische troepen zich om Oekraïne samentrekken zijn de EU en VS tot voorzichtige sancties overgegaan, en dreigen met uitbreiding daarvan. De vraag is daarbij of sancties ‘werken’: doen ze Rusland economisch genoeg pijn om Poetin te laten terugkrabbelen?

De voortekenen daarvoor zijn niet gunstig. Economische sancties hebben historisch een laag rendement. De meest gezaghebbende studie, die 174 gevallen van economische sancties bestudeert, zegt dat de sancties in 34% van de gevallen hun doel bereikten, en dit lijkt nog een te optimistische schatting. Hoewel sancties effectiever zijn als er intensief handelsverkeer is, zijn succespercentages lager als het gaat om tegenstanders die groot en autocratisch zijn (‘it is hard to bully a bully,’ zeggen de auteurs).

In het geval van Rusland zijn er zelfs weldenkende mensen die zeggen dat sancties Poetin’s macht zullen versterken. Onder het volk creëren ze gemeenschapszin, en ze kunnen Poetin helpen in zijn doel de oligarchen te bewegen hun geld binnen Rusland te houden, de-offshorizatsiya in Poetin’s woorden. Daarnaast zijn sancties duur voor het Westen. Ze kosten banken rijke Russische klanten, en naar verwachting zal Rusland met gelijke munt terugslaan, met wellicht één hand al op de gaskraan.

Foto: daisy.images (cc)

Duopolie | In de stemming

COLUMN - Vandaag zijn de gemeenteraadsverkiezingen en als de opkomst aan de verwachtingen voldoet, brengt iets minder dan de helft van Nederland zijn stem uit. Diverse fractievoorzitters noemen deze opkomst laag, en volgens Alexander Pechtold is een opkomst onder de vijftig procent echt een probleem.

Economisch gezien lijkt dit de omgekeerde wereld: met een economische bril op moet je enige moeite doen om te verklaren waarom de opkomstpercentages niet nog veel lager liggen. Dit omdat de kans dat je de uitslag beïnvloedt nihil is. Een stem verandert de verkiezingsuitslag alleen wanneer de uitslag op één stem beslist wordt. Zelfs wanneer de uitslag op twee stemmen hangt, of drie, of honderd, had je net zo goed thuis kunnen blijven.

En uitslagen worden vrijwel nooit beslist op één stem: Wikipedia geeft hier een lijstje van spannende verkiezingen en telt over de hele geschiedenis twintig keer een verkiezing die met nul stemmen of één stem verschil werd gewonnen (interessant genoeg voornamelijk in Canada). In Nederland is een voorbeeld bekend waarbij de ChristenUnie in Meppel in 2010 een gemeenteraadszetel verloor op één stem, en de restzetel via loting naar de PvdA ging. En in dat geval zou je de verkiezing alleen hebben beïnvloed als je ChristenUnie wilde stemmen, maar in plaats daarvan thuis bleef.

Foto: daisy.images (cc)

Duopolie | Crisis in Oekraïne roept om intensiever schaliegasdebat

De winning van schaliegas leidt in Europa vooralsnog tot grote verdeeldheid. Nu de Oekraïense crisis duidelijk maakt hoezeer de afhankelijkheid van Russisch gas de EU in haar buitenlandse politiek belemmert, zou de discussie over de winning ervan sneller en intensiever moeten worden gevoerd.

De introductie van nieuwe technieken voor schaliegaswinning (‘fracking’) heeft de Amerikaanse energiemarkt in de laatste vijftien jaar getransformeerd. Vanuit een productive van bijna nul in het jaar 2000, voorziet schaliegas nu in ongeveer een derde van de Amerikaanse gasproductie. De groei van de Amerikaanse economie in de laatste jaren wordt ten dele toegeschreven aan de lage energieprijzen als gevolg van de schaliegasproductie.

Ook Europa beschikt over grote schaliegasreserves, maar is voorlopig terughoudend in het aanspreken daarvan. De reden is twijfels omtrent de milieueffecten van schaliegaswinning. Tegenstanders zeggen dat het tot grote problemen leidt, vooral door het lekken van methaan uit de boorputten. De beroemde documentaire Gasland liet zien dat in boorgebieden het grondwater ernstig vervuild kan raken (opvolger Gasland II verscheen vorig jaar). Voorstanders geven toe dat er gevaren zijn, maar houden vol dat schaliegaswinning schoon kan gebeuren, mits het met de juiste technologie wordt gedaan.

In de schaliegas-discussie staan dus fundamentele economische waarden tegenover fundamentele ecologische waarden. De crisis in Oekraïne voegt een nieuwe waarde aan dit debat toe, namelijk de handhaving van de internationale rechtsorde in de Russische invloedssfeer. Europa importeert ongeveer een kwart van haar huidige gasbehoefte uit Rusland. Hoewel er veel verschillen zijn tussen de Europese landen, is het duidelijk dat deze gasafhankelijkheid de belangrijkste bron is van de onwil van de Europese Unie om Poetin harde sancties in het vooruitzicht te stellen voor schendingen van internationaal recht.

Foto: daisy.images (cc)

Duopolie | Welke robot schrijft de volgende Duopolie

COLUMN - Technologische vooruitgang zorgt ervoor dat we onze banen verliezen. Dat is de strekking van een recent artikel in Trouw, en was even daarvoor ook al de focus van een special issue van the Economist. Tegelijkertijd is het einde van de werkgelegenheid al vaker aangekondigd, zodat je je af kan vragen waarom nu ineens alle banen zouden verdwijnen terwijl dit eerder niet is gebeurd.

Op zich klinkt het logisch: machines worden steeds efficiënter en zijn steeds beter in staat om taken van mensen over te nemen, zodat mensen hun baan verliezen. Het gaat hier echter vooral om de verdeling van banen tussen sectoren in plaats van de totale werkgelegenheid. Nobelprijswinnaar Paul Krugman illustreert dit aan de hand van een modeleconomie: Stel dat je een economie hebt met zes miljoen inwoners, die elke dag een worstje of een broodje produceren. De helft van de inwoners maakt worstjes en de andere helft broodjes, zodat deze economie elke dag drie miljoen hotdogs produceert.

Nu vindt er een technologische doorbraak plaats in de broodjes-industrie, waardoor het maken van een broodje nog maar een halve dag kost. Als twee miljoen mensen in de broodjes-industrie blijven en vier miljoen in de worstjes-industrie gaan werken, produceert deze economie nu vier miljoen hotdogs, een miljoen hotdogs meer dan voor de technologische vooruitgang. In de broodjes-industrie werken minder mensen, en door alleen naar deze sector te kijken is het makkelijk te concluderen dat banen verdwijnen door technologische vooruitgang. Maar hier is alleen sprake van een verschuiving van arbeid naar andere sectoren, terwijl de gehele productie is toegenomen. Als je de broodjes-sector in dit model vervangt voor de industrie, en de worstjes-sector voor dienstensector, kom je ongeveer op het patroon waar in een groeiende economie de dienstensector steeds groter wordt ten koste van de industrie.

Foto: daisy.images (cc)

Duopolie | Wietoogst

COLUMN - Opstelten hield vorige week voet bij stuk in het debat over legalisering van wietteelt: het gebeurt niet. Duopolie schreef twee weken geleden al dat Opsteltens belangrijkste argument, nakoming van internationale verdragen, is achterhaald door recente legaliseringen in de V.S. en elders. De Amerikaanse staat Colorado onderstreepte dit afgelopen vrijdag door de verwachte belastingopbrengsten op cannabis te publiceren. Op basis van de eerste verkoopcijfers verwacht de staat het komende jaar 133 miljoen dollar aan btw en accijns op te halen, 50% hoger dan eerdere verwachtingen.

Dit vestigt de aandacht op een aspect dat in het Kamerdebat nauwelijks werd belicht, namelijk de aanzienlijke inkomsten die legalisering van wietteelt voor de schatkist genereert. Niemand weet hoe groot die opbrengsten zijn: het is niet duidelijk hoeveel cannabis precies in Nederland wordt geconsumeerd en geproduceerd. En tot vorige week waren er geen cijfers over de effecten van legalisering op de prijs en consumptie. Een rapport van de Rand Corporation laat zien dat geschatte opbrengsten sterk afhangen van de aannames over deze effecten.

Toch zijn er enkele schattingen voor Nederland in omloop. Het KRO-programma Reporter International ontdekte in 2012 een schatting van het Ministerie van Financiën. Het ministerie denkt dat in Nederland per jaar ongeveer 525 ton softdrugs wordt verkocht. Uitgaand van een totale heffing van 60% onder legalisering (vergelijkbaar met de lasten op sigaretten), en een daarop volgende consumptiedaling van 20%, schat het ministerie dat legalisering de schatkist 260 miljoen oplevert. Dat komt bovenop een geschatte besparing op handhavingskosten van 150 miljoen.

Foto: daisy.images (cc)

Duopolie | Minimumloon

COLUMN - De Wet Minimumloon is aangepast zodat nu iedereen die ouder is dan 23 tenminste het minimumloon moet verdienen. Dit tot verdriet van sommigen, zoals folderbezorgers die voorheen een vast (laag) bedrag kregen via een zogenaamde overeenkomst van opdracht en nu ontslagen worden omdat ze te duur zijn.

Voor een econoom lijkt dit in eerste instantie weinig verrassend. Al in je eerste college micro-economie leer je dat een minimumprijs leidt tot een aanbodsoverschot. In termen van de arbeidsmarkt: veel mensen willen werken voor een hoog minimumloon, maar weinig bedrijven willen mensen aannemen voor een hoog minimumloon, zodat werkloosheid ontstaat.

Bij deze abstracte weergave van de werkelijkheid past enige nuance. Tegenwoordig bestaat er onder economen geen consensus over wat de effecten van kleine verhogingen van het minimumloon op de werkloosheid zijn. Een van de meest aangehaalde studies op dit gebied is die van David Card en Alan Krueger, die werkgelegenheid vergelijken tussen fastfoodrestaurants in New Jersey en het oosten van Pennsylvania. Zij laten zien dat de werkgelegenheid in New Jersey en Pennsylvania gelijk blijft nadat New Jersey in 1992 het minimumloon verhoogt. Waarom er geen werkloosheid ontstaat is moeilijk aan te wijzen, en waarschijnlijk gaat het om een combinatie van factoren, zoals doorberekening in de prijs, productievere werknemers en minder verloop.

Foto: daisy.images (cc)

Duopolie | Opstelten’s achterhoedegevecht

COLUMN - 35 gemeenten tekenden vorige week een manifest gericht aan minister Ivo Opstelten van Justitie, waarin ze pleiten voor de landelijke invoering van een gecertificeerde en gereguleerde wietteelt. Volgens de gemeenten leidt de illegale teelt tot veel overlast, zoals een groot aantal binnenhuisbranden, geweld rond illegale bevoorrading, een verstopping van het justitiesysteem en het grootschalige aftappen van elektriciteit. Bovendien is de kwaliteit van illegaal geteelde wiet niet te reguleren en kan de gezondheid van gebruikers leiden onder resten van bestrijdingsmiddelen en te hoge percentages THC.

Opstelten’s antwoord was een krachtig “nee”, waarvoor hij twee argumenten aandraagt. Het eerste is dat veel wietproductie bestemd is voor de export, en die productie dus niet verdwijnt met een binnenlandse regulering. De gemeenten wijzen erop dat de regering het percentage van de wietteelt dat is bestemd voor export sterk overschat. Bovendien is dit argument geen reden om tenminste de binnenlandse productie niet te reguleren om de problemen rondom illegale bevoorrading en volksgezondheid te verminderen.

Opstelten’s tweede argument is dat een regulering van de wietteelt internationale verdragen schendt. Dit argument is al sinds jaar en dag de belangrijkste reden voor het schizofrene Nederlands drugsbeleid waarin gebruik en verkoop zijn toegestaan, maar de productie is verboden. Het verdrag in kwestie is het Enkelvoudig Verdrag over Narcotische Middelen dat in 1961 werd aangenomen door de Verenigde Naties. Daarin is cannabis geplaatst in categorie IV, de strengste en meest beperkende categorie, bedoeld voor drugs die ‘bijzonder vatbaar zijn voor misbruik en negatieve effecten,’ waartegenover ‘geen substantiële therapeutische voordelen staan.’

Foto: daisy.images (cc)

Duopolie | Piraterij

COLUMN - Het gerechtshof in Den Haag gaf Ziggo en XS4all gelijk in een rechtszaak tegen stichting Brein: de internetproviders mogen hun blokkade van de Pirate Bay opheffen. Eigenlijk was deze uitspraak grotendeels een non-issue, omdat de slimme downloader via andere sites aan zijn torrents kan komen, bijvoorbeeld door ironisch genoeg de directeur van Brein, Tim Kuik, te googlen.

Het gelijk van Ziggo en XS4all doet de vraag opkomen wat de welvaartsimplicaties van softwarepiraterij zijn. Een paar jaar geleden becijferden TNO, SEO en IViR dat het effect per saldo positief is. Opmerkelijk, omdat elke keer dat ik een DVD wil kijken, eerst een filmpje van ongeveer een minuut me vertelt dat softwarepiraterij hetzelfde is als diefstal. En diefstal associeer je meestal niet met een positief effect op de welvaart.

In dit geval heeft het alles te maken met het consumentensurplus: het verschil tussen wat je wil betalen voor een product en wat je er daadwerkelijk voor betaalt. Stel dat je bijvoorbeeld een DVD wil kopen van het laatste seizoen van Geer en Goor Over de Vloer en dat je daar 30 euro voor over hebt. Als die DVD nu 20 euro kost, heb je 10 euro aan consumentensurplus verdiend. Door het consumentensurplus mee te nemen, compenseer je het welvaartsverlies wanneer de DVD wordt gedownload in plaats van gekocht: omdat je er 30 euro voor over hebt, en het downloaden 0 euro kost, heb je 30 euro aan consumentensurplus verdiend, waarmee de 20 euro die Geer en Goor mislopen wordt gecompenseerd.

Foto: daisy.images (cc)

Duopolie | Nudge Unit voor Nederland

COLUMN - Het uitgangspunt van het liberalisme is dat mensen beter weten wat goed voor ze is dan de overheid. Toch staat ons liberale land bol van de restricties op individuele keuzes gerelateerd aan consumptie, veiligheid en gezondheid. Recent economisch gedragsonderzoek geeft bovendien aanleiding tot nieuwe vormen van paternalisme, waar de Nederlandse overheid op zou moeten inspelen.

Wetenschappelijke inzichten zijn altijd drijvers geweest van paternalistische regels voor bepaalde activiteiten. Kennis over de effecten van meeroken en de kosten voor de maatschappij veranderden een expressie van individualisme in een sterk gereguleerde (en bijna beschamende) gewoonte. Verplichte motorhelmen en veiligheidsgordels zijn nauwelijks controversieel.  Kennis over hersenschade drijft de discussie over de alcoholleeftijd, en zonder anticonceptie was er geen discussie over het recht op voortplanting voor verslaafden en gehandicapten.

Recent gedragsonderzoek werpt echter algemenere vragen op over de waarde van autonome keuzes. Onderzoeksresultaten laten zien dat de manier waarop keuzes worden gepresenteerd een enorme invloed heeft, en kan leiden tot beslissingen die niet in het belang van de beslisser zijn. Zo blijken de default-opties in een pensioenstelsel (moet ik actief worden om mee te doen, of actief worden om niet mee te doen) grote effecten te hebben. Een lage default-besparing verlaagt besparingen, terwijl mensen vaak achteraf of na beter nadenken aangeven dat ze graag meer gespaard hadden. Dit en vele andere voorbeelden laten zien dat individuele keuzes vaak afhangen van een context die door anderen is ontworpen.

Foto: daisy.images (cc)

Duopolie | Bankieren tussen de regels

COLUMN - In zijn Nieuwjaarstoespraak betoogt Chris Buijink dat er niet teveel nieuwe regels aan het bankwezen opgelegd moeten worden. Aangezien Buijink voorzitter is van de Nederlandse Vereniging voor Banken is dat geen al te verrassende boodschap. Maar het neemt niet weg dat Buijink een punt heeft: de gangbare gedachte is dat de financiële crisis is ontstaan door onvoldoende regelgeving, en dat de oplossing dus moet zijn om banken extra te reguleren. Maar meer regels betekenen niet hetzelfde als strengere of betere regels. Sterker nog, het kan net zo goed andersom zijn: meer regels betekenen juist slechtere regels.

Een mooi voorbeeld van financiële overregulering is de Dodd-Frank Act die naar aanleiding van de crisis is aangenomen in de Verenigde Staten en zo’n 848 pagina’s dik is. Ter vergelijking: de Glass-Steagall Act uit 1933 (voorganger van Dodd-Frank), beslaat 37 kantjes. En dan zijn we er nog niet: Dodd-Frank geeft alleen nog maar instructies voor het opstellen van regels, de echte regels moeten dan nog gemaakt worden. Een voorbeeld is de Volcker-regel, die stelt dat banken niet voor eigen rekening mogen handelen. Dodd-Frank behandelt de Volcker-regel in elf pagina’s, maar deze wordt in de praktijk een regel van 71 pagina’s, met 850 pagina’s aan introductietekst.

Foto: daisy.images (cc)

Duopolie | Regels voor Astro-tv

COLUMN - Rambam had vorige week een uitzending waarin de programmamakers infiltreren bij de paranormale advieslijn Astro-tv. Met een paar goedgekozen ‘paranormale’ clichés  in hun sollicitatiegesprek sleepten ze een contract als medium in de wacht. Eenmaal aan de slag, ontdekten ze dat veel bellers serieuze financiële of medische problemen hebben. Door deze kwetsbare mensen met banale adviezen tegen 90 cent per minuut aan het lijntje te houden draait Astro-tv een miljoenenomzet.

Hoewel het hilarische televisie oplevert, vragen veel mensen zich af of er niet iets tegen zulke geldklopperij ondernomen moet worden, bijvoorbeeld in de vorm van een verbod. Er zijn precedenten voor dit soort acties. De Belgische minister van Media en Armoedebestrijding verbood Astro-tv in 2012 omdat het vooral ‘de zwaksten in de samenleving’ zou treffen. Ebay verbood in datzelfde jaar de verkoop van metafysische objecten en adviessessies, omdat zulke transacties vaak “complicaties” opleveren.

Hoewel een verbod tegemoetkomt aan een (terecht) gevoel van morele verontwaardiging, moet voor het verbieden van vrijwillige transacties tussen privépersonen wel een hele goede reden bestaan. Het OM zou bijvoordeeld kunnen kijken of er sprake is van oplichting. Artikel 326 van het Wetboek van Strafrecht spreekt van oplichting als iemand door middel van een ‘valse hoedanigheid’, ‘listige  kunstgrepen’ of een ‘samenweefsel van verdichtsels’ een ander geld of goederen afhandig maakt met het oogmerk om zichzelf te bevoordelen.

Foto: daisy.images (cc)

Duopolie | Pensioen en hypotheek

COLUMN - Het Financieel Dagblad berichtte begin dit jaar dat pensioenfondsen niet genoeg rendement behalen. Tussen 2006 en 2011 hebben de grootste vijftig pensioenfondsen gemiddeld zo’n vier procent rendement gehaald, wat minder is dan de stijging van hun verplichtingen. Niet zo gek dus dat pensioenfondsen op zoek zijn naar nieuwe manieren om geld te verdienen, zoals het opkopen van hypotheekobligaties. En dat zou best lucratief kunnen zijn: over de periode 2006-2011 was de gemiddelde hypotheekrente zo’n 4.8 procent. Maar het investeren van pensioenfondsen in hypotheken lijkt een omslachtige manier om hetzelfde te bereiken als wanneer je mensen hun pensioenopbouw laat gebruiken voor het afbetalen van hun hypotheek.

Pensioenfondsen financieren zich met premies die werknemers verplicht betalen. Daarna is het (binnen bepaalde regels) in principe aan het pensioenfonds hoe deze de premies wil beleggen, bijvoorbeeld door aandelen of obligaties te kopen, of door te beleggen in hypotheken, wat nu ook al op kleine schaal gebeurt. Het pensioenfonds geeft dan geld aan een bank, die in ruil daarvoor belooft hypotheekbetalingen aan het pensioenfonds te geven. Nu ontstaat een bijzondere situatie: werknemers leggen spaargeld in bij hun pensioenfonds, en het pensioenfonds koopt vervolgens via de bank de hypotheek van de werknemers. De werknemers financieren dus als het ware hun eigen hypotheek via het pensioenfonds, en betalen zichzelf terug via hun hypotheekaflossing die ze ontvangen in de vorm van pensioenkapitaal.

Vorige Volgende