Leon de Winter schrijft boeiende fictie – vooral over klimaat

ANALYSE - Op 31 december plaatste romanschrijver Leon de Winter een schotschrift tegen klimaatwetenschap en klimaatbeleid op De Dagelijkse Standaard, onder de titel “Ik wens u ’n warm en mobiel 2013.” Jan Paul van Soest scheidt feiten en fictie in De Winter’s betoog.

Dank voor de nieuwjaarswens, Leon, insgelijks. Dank ook voor een mooi stukje proza, dat weer onderstreept: Leon de Winter behoort tot de betere fictieschrijvers van ons land.

Toch zou het nog sterker kunnen, door je beweringen te staven met punten die niet bij de eerste de beste check door de mand vallen. Dan wordt je plot geloofwaardiger. Of moet ik niet plot maar complot zeggen? Want klimaatwetenschap en politici spannen volgens jou samen om de socialistische heilstaat te vestigen.

Je betoog opent met de zin ‘Een paar dagen geleden kregen klimaatalarmisten weer de kans om te gaan koken: Dagblad Trouw meldde dat het ijs van Antarctica razendsnel aan het smelten was.’

Daar gaat het al mis.Het artikel in Trouw dat je aanhaalt is gebaseerd is op een recente wetenschappelijke publicatie in Nature Geoscience. Maar Trouw noch Geoscience berichten ‘dat het ijs van Antarctica razendsnel aan het smelten is,’ alleen maar dat het meer opwarmt dan eerder werd aangenomen. Een nieuwe temperatuurreconstructie voor het meetstation Byrd op West-Antarctica laat dat zien.

Schrijven kun je, Leon, beslist. Maar lezen is kennelijk lastiger. En boerenverstand gebruiken ook. Want denk eens even na. Het vriest permanent dat het kraakt op Antarctica. De jaargemiddelde temperatuur op meetstation Byrd is 28 graden Celsius onder nul. In de warmste maand, januari, is het gemiddeld ook altijd nog bijna 15 graden onder nul. Dus ja, zelfs als het sinds 1958 2,4 graden Celsius is opgewarmd, dan smelt daar toch nog helemaal geen ijs, tenzij de temperaturen op de warmste dagen overdag boven het vriespunt gaan uitkomen?

IJssalon Talamini

Verderop in je betoog lees ik ineens: ‘Hoe zit dat nou met dat ijs op Antarctica? Eerder dit jaar, zo berichtte The Wall Street Journal, “bereikte Antarctica’s zee-ijs een recordgroei van 7,79 miljoen vierkante mijl.”‘

Hoe zit dat nu? Het Trouwartikel ging niet over het smelten van ijs, en al helemaal niet over Antarctisch zeeijs. Het Byrd-meetstation staat op een enorme ijsmassa, de West-Antarctische ijskap, op 1553 meter hoogte, en vele honderden kilometers van de kust. Echt, in de verre omtrek is er geen zeeijs te bekennen.

Kom op Leon, gooi nou niet alles door elkaar: smelten, temperatuurstijging, zee-ijs, grote ijsmassa’s – Antarctica is ijssalon Talamini niet, waar alle smaken naar believen kunnen worden gemengd.

Als er teveel verschillende verhaallijnen door elkaar lopen, is zelfs de beste fictie niet meer te volgen.

Ik snap de verwarring wel, hoor. IJs komt en gaat, ook op Antarctica. Netto verliest Antarctica ijs, dat heeft een recente wetenschappelijke update recent laten zien. Alle grote ijsmassa’s wereldwijd verliezen massa. De onderkant van de gigantische West-Antarctische ijskap ligt onder zeeniveau. Er is al eerder massaverlies gevonden, veroorzaakt doordat opwarmend water tussen de onderkant van de ijskap en de rotsbodem komt. Het nieuwe onderzoek gaat over de atmosfeer boven Antarctica. Dat is wat anders.

Verketterd

‘De vraag is: is dat smelten door menselijk handelen ontstaan?’ schrijf je. ‘Alarmisten beweren van wel.’ Oké, het ging dus niet over smelten maar over temperatuurstijging, maar ik begrijp je vraag als: is die opwarming door menselijk handelen ontstaan? Een goede vraag. Helaas is je antwoord fout: ‘Het klimaat verandert door de uitstoot van CO2, zo luidt geloofsartikel nummer één in de wereld van de alarmisten, en eenieder die dat weigert te aanvaarden, wordt verketterd.’

Sorry, Leon, wetenschap is geen kwestie van geloof, maar van theorievorming, bewijs, meten, analyseren, verwerpen en verder komen. Uit dat proces is tot nu toe gebleken dat de huidige opwarming hoofdzakelijk door de toename van broeikasgassen in de atmosfeer wordt veroorzaakt. Wie dat weigert te aanvaarden wordt niet verketterd (dat is een term uit kerk en geloof), hij heeft het alleen bij het verkeerde eind. Dat mag: het staat iedereen vrij, zeker romanschrijvers, om de werkelijkheid op eigen wijze te zien. Fictie hoeft niet op wetenschappelijke conclusies gebaseerd te zijn. Al vind ik het zelf altijd geloofwaardiger als ook fictie niet geheel van realiteit is los gezongen. Maar dat is een kwestie van smaak, geef ik toe.

‘Toch zijn er vele klimaatdissidenten,’ schrijf je. Zoals Richard Lindzen, hoogleraar aan het MIT en “atmosferisch natuurkundige.”

Richard Lindzen heeft in het verleden waardevolle bijdragen aan de klimaatwetenschap geleverd. En nog: als hij in de wetenschappelijke literatuur publiceert, worden zijn ideeën gewoon in overzichtsstudies zoals van het IPCC meegenomen en meegewogen, ook als ze onjuist bleken te zijn. Zo werkt dat in de wetenschap. Maar er is ook iets anders aan de hand: Lindzen heeft naast een wetenschappelijke rol ook een maatschappelijke en politieke agenda. Deze blijkt onder meer uit zijn samenwerking met conservatieve denktanksals het Cato Institute, die niet waarheidsvinding als missie heeft, maar bevorderen van vrijheid, vrije-marktwerking en het beperken van overheidsinvloed. Het blijkt ook uit een reeks van niet-wetenschappelijke opiniestukken van Lindzen’s hand, waarin hij niet schroomt ideeën te herhalen die binnen de wetenschap al lang en breed zijn weerlegd.

Opmerkelijk is dat Lindzen, in tegenstelling tot veel andere “klimaatdissidenten,” het opwarmend effect van CO₂ niet ontkent. Wel schat hij het effect lager in dan bijna al zijn mainstream wetenschapscollega’s. Moet kunnen. Maar de wonderlijke paradox is hier dat zelfs je eigen favoriete klimaatdissident het opwarmend effect van CO2 niet als geloofsartikel ziet, maar als wetenschappelijk feit.

Verleden

Je schrijft dat we de klimaatveranderingen in het verleden, toen er nog geen auto’s en fabrieken waren, niet goed begrijpen.

Je had beter kunnen zeggen: ‘Ik begrijp dat veranderen nog niet echt,’ want binnen de wetenschap is de theorie van klimaatveranderingen behoorlijk ontwikkeld. Projecteer je eigen kennisgebrek nou niet op wetenschappers. Het komen en gaan van ijstijden bijvoorbeeld is te verklaren aan de hand van de bewegingen van de aarde ten opzichte van de zon, de zogeheten Milankovic-cycli. Daardoor verandert de instraling van de zon op de aarde. Dat zet een reeks van vervolgreacties in gang, met een toenemende dan wel krimpende ijsbedekking op het Noordelijk halfrond als gevolg.

Sinds de ijstijden zou er, schrijf je, sprake zijn van een opwarming, die tot heden aanhoudt. Dat is onjuist: na een relatief warme ‘piek’, zo’n 8000 jaar geleden, begon juist een geleidelijk afkoeling van de planeet. Dat klopt met de berekeningen van Milankovic. De afkoeling is in temperatuurreconstructies die duizenden jaren terug gaan te vinden, bijvoorbeeld deze. Toen de industriële revolutie op stoom begon te komen, veranderde de trend, de afkoeling werd een stijging, een vrij snelle stijging zelfs.

Hoe kán dat nou, als de natuurlijke tendens er een van afkoeling is?

De oorzaak van de recente opwarming, de afgelopen eeuw, en vooral de laatste veertig jaar, was niet de stand van de aarde ten opzichte van de zon. Die tendens had ons inderdaad over enkele tienduizenden jaren weer in een nieuwe ijstijd doen belanden.

Minder vulkaanuitbarstingen dan? Is onderzocht, maar nee. De zon? Nee, noch de zonneactiviteit zelf noch de hoeveelheid kosmische straling kennen trends die de huidige opwarming kunnen verklaren. Langjarige natuurlijke cycli in het klimaatsysteem? Nope, allemaal onderzocht, ze geven geen verklaring voor de huidige opwarming.

Kapitalisme

Wat zou het dan nog kunnen zijn? Zou het kunnen liggen aan de natuurkundige eigenschappen van broeikasgassen die warmte-uitstraling absorberen, en die zelfs door ‘klimaatdissident’ Lindzen worden erkend? Dat zal toch niet waar zijn? Dat idee was toch een geloof, en wie dat niet accepteert is een ketter? Stel je voor, natuurkunde die het einde van het kapitalisme inluidt.

Wel een mooi plot voor een volgende roman. Alleen even uitkijken voor plagiaat: zo’n verhaal bestaat al, State of Fear (pdf), van Michael Crichton, uit 2004.

De opmaat naar de clou van je betoog luidt dat links, en de meerderheid van de media, het kapitalisme de schuld geven van de klimaatverandering.

Een mooi gevonden stromanredenering. Zeker, politiek links lijkt zwaarder aan klimaatverandering te tillen dan rechts. Maar of klimaatverandering erg gevonden wordt of niet is een politieke conclusie die los staat van de wetenschap. Ik ken trouwens ook niet veel mensen die ‘het kapitalisme de schuld geven van opwarming.’ Velen, links en rechts, Richard Lindzen niet uitgezonderd, weten dat CO2 een broeikasgas is: het beperkt de warmte-uitstraling van de aarde naar de atmosfeer. Zonder CO2 in de lucht zou het hier op aarde gemiddeld 33 ^oC kouder zijn. Brr. In de natuurkunde gaat het trouwens niet om ‘schuld’, maar om oorzaken en gevolg.

Er zijn ook andere factoren in het spel die het ingewikkelder maken, maar dit is gewoon natuurkunde: meer CO2 = warmer, minder CO2 = kouder. De grote natuurkundigen uit de 19^e eeuw wisten dat al: Fourier, Tyndall, Arrhenius. Het maakt voor de warmtehuishouding van de aarde niet uit of die CO2 van natuurlijke bronnen afkomstig is, of van huishoudens, auto’s en fabrieken in  kapitalistische, socialistische, Islamitische of Boeddhistische landen.

Ik moet zelf trouwens ook niets hebben van een ‘socialistische heilstaat’. Brr. Alleen, ik snap het verband niet: CO2 is CO2, de eigenschappen van dat gas trekken zich geen moer aan van mijn of jouw politieke voorkeur voor of afkeur van een kapitalistische of socialistische staatshuishouding. Of dacht jij dat dat wel zo was? Kom, Leon – niet alles is fictie.

Het monster en de macht

Tijd voor je plot: klimaatverandering is een niet bestaand monster, bedacht om macht te verwerven. Mooi gevonden, zij het niet helemaal origineel: hele volksstammen die wetenschappelijke bevindingen afwijzen, nemen hun toevlucht tot complottheorieën, zo heeft professor Lewandowsky onlangs laten zien. Nu wijzen degenen die natuurwetenschappelijke conclusies afwijzen natuurlijk ook sociaalwetenschappelijk onderzoek af dat analyseert waarom ze de natuurwetenschap afwijzen. Maar wie in complotten wil geloven, of er romans over wil schrijven, kan naar hartenlust grasduinen in een inmiddels uitgebreid sceptisch paralleluniversum, waarin alle argumenten te vinden zijn die iemand maar wil gebruiken om te voorkomen dat natuurkunde het kapitalisme ondermijnt. Rapporten die uitleggen dat we niet weten hoe het klimaatsysteem werkt. Studies die aannemelijk maken dat voor zover we het klimaatsysteem toch snappen, de aarde niet opwarmt. Artikelen die laten zien dat voor zover de aarde toch opwarmt dit niet door CO2 komt. En claims de stellen dat voor zover de opwarming toch door CO2 komt, een warmer klimaat alleen maar goed is. CO2 is plantenvoedsel!

Ik weet inmiddels aardig de weg in dat sceptisch paralleluniversum, en geloof me: er zijn slimmere en geloofwaardiger argumenten te vinden dan die jij gebruikt, die niet bij de eerste de beste check (maar pas de tweede of de derde) door de mand vallen. Er zijn geloofwaardiger argumenten om het bestaan van een complot-plot mee te onderbouwen. Mocht je er in 2013 een roman over gaan schrijven, dan maak ik je met plezier wegwijs in dat paralleluniversum. Ik verheug me op de samenwerking.

Jan Paul van Soest is partner van De Gemeynt coöperatie.