van Moritz Jesse en Mark Klaassen (eerder verschenen bij het Montesquieu Instituut) De opvang van asielzoekers staat volop in de politieke en publieke belangstelling. Beelden van het overvolle aanmeldcentrum in Ter Apel, waar soms zelfs mensen op banken of buiten moeten slapen, zijn regelmatig in het nieuws. [1] Vorig jaar oordeelde [2] het Gerechtshof Den Haag dat de opvang van asielzoekers niet voldoet aan de normen die daarvoor worden gesteld in de EU-Opvangrichtlijn. [3] In deze bijdrage bespreken we de manier waarop in Nederland de opvang van asielzoekers is georganiseerd. We vergelijken die vervolgens met de praktijk in Duitsland waar door een transparant verdelingsmechanisme, de zogenaamde ‘Königsteiner Schlüssel’, de problemen waar we in Nederland tegenaanlopen niet voorkomen. We concluderen dat, mede gezien de zeer stroeve politieke besluitvorming met betrekking tot de Spreidingswet, Nederland waardevolle lessen kan leren uit de Duitse praktijk om zo de discussie over asielopvang te depolitiseren. Organisatie van asielopvang in Nederland De opvang van asielzoekers in verschillende opvangmodaliteiten wordt georganiseerd door het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). Het COA is een zelfstandig bestuursorgaan, waarvan het Ministerie van Justitie en Veiligheid zowel de opdrachtgever als de toezichthouder. De verschillende opvanglocaties van het COA zijn altijd gevestigd in een bepaalde gemeente. Daarom moet het COA afspraken maken met de gemeente over de vestiging van opvanglocaties. In bestuursovereenkomsten worden tussen gemeenten en COA afspraken gemaakt over alle aspecten die te maken hebben met het bieden van opvang aan asielzoekers in de betreffende opvanglocaties. Het COA is dus afhankelijk van de bereidheid van gemeenten om in bestuursakkoorden afspraken te maken over asielopvanglocaties. Al geruime tijd staat het stelsel van opvang aan asielzoekers onder een dermate hoge druk dat het COA op de beschikbare opvanglocaties niet kan voorzien in de vraag naar asielopvang. Daarom is er bij het verhoogd aantal asielzoekers in de periode tussen 2014 en 2016 besloten tot het inrichten van (crisis)noodopvanglocaties. Hoewel het aantal asielzoekers na 2016 sterk is afgenomen, bestaat deze systematiek nog steeds. (Crisis)noodopvang is bedoeld als noodoplossing indien er te weinig reguliere opvangplaatsen zijn. Het vinden van voldoende (crisis)noodopvanglocaties is belegd bij de vijfentwintig veiligheidsregio’ [4] en niet bij het COA. [5] De bestuurlijke manier waarop de asielopvang is georganiseerd maakt het voor de verantwoordelijke bewindspersoon uiterst complex om voldoende opvangplekken te realiseren. Het COA heeft moeite bij het vergroten van het aantal reguliere opvangplekken omdat het daarvoor afhankelijk is van de bereidheid van gemeenten om te voorzien in geschikte opvanglocaties. De gemeenten zijn niet alleen in overleg met het COA, maar ook met de veiligheidsregio’s, die bovendien samen met de gemeenten de opdracht hebben om te voorzien in de opvang van Oekraïense ontheemden. Een belangrijk struikelblok bij het organiseren van voldoende reguliere opvangplaatsen is daarmee dat het COA afhankelijk is van de vrijwillige medewerking van gemeenten. Dit staat in scherp contrast met de verdeling van statushouders over de gemeenten. Daarbij geldt er een wettelijke taakstelling die is gebaseerd op de prognose van het aantal statushouders en het aantal inwoners van gemeenten. [6] Hoewel dit niet geheel zonder problemen verloopt [7], is de manier van verdeling van statushouders wel helder. Daardoor is het COA bij de uitplaatsing van statushouders niet afhankelijk van de vrijwillige medewerking van gemeenten. Om een stabieler kader te bieden voor de verdeling van asielzoekers over de gemeenten, is er een wetsvoorstel ingediend om te komen tot een vorm van een wettelijke taakstelling voor het bieden van asielopvang in de gemeenten. [8] Het wetsvoorstel, ook wel de Spreidingswet genoemd, creëert een verplichting voor gemeenten om mee te werken aan asielopvang. Anders dan bij de uitplaatsing van statushouders voorziet de wet echter niet in een concrete taakstelling voor gemeenten, maar in een complexe systematiek van bestuurlijke onderhandelingen waarin de opvangbehoefte eerst wordt verdeeld over de provincies. Daarna wordt er een indicatieve verdeling per gemeente gemaakt, waarna de verantwoordelijke minister via een verdeelbesluit de provinciale opgave belegt bij bepaalde gemeenten. De verdelingssystematiek waar de spreidingswet in voorziet is complex en zorgt voor een lang besluitvormingsproces. [9] Aan de andere kant zou de Spreidingswet voor het eerst zorgen voor een taakstelling voor gemeenten, waardoor het COA in veel mindere mate afhankelijk wordt van de vrijwillige medewerking van gemeenten bij het mogelijk maken van opvanglocaties. De Spreidingswet is op 10 oktober 2023 aangenomen door de Tweede Kamer. [10] Inmiddels is het wetsvoorstel aanhangig bij de Eerste Kamer. Deze is voornemens om het wetsvoorstel op 16 januari 2014 plenair te behandelen, en om er op 23 januari 2024 over te stemmen. Er zijn twijfels bij de vraag of het wetsvoorstel de stemming in de Eerste Kamer zal overleven. De verdeelsleutel in Duitsland Omdat het in Nederland kennelijk heel ingewikkeld is om de verdeling van asielopvang bestuurlijk te organiseren, maken wij hier de vergelijking met hoe hier in Duitsland mee wordt omgegaan. Duitsland is een Bondsrepubliek met zestien federale deelstaten. In 1949 besloten West-Duitse deelstaten van de nieuwe Bondsrepubliek hoe gezamenlijke baten en lasten te verdelen. Destijds ging dat over de verdeling van de financiering voor voor wetenschappelijk onderzoek over wat uiteindelijk elf (twaalf met West-Berlijn meegerekend) deelstaten werden. Sindsdien bepaalt de toen ontwikkelde formule, welke bekend staat als de ‘Königsteiner Schlüssel’ (de sleutel van Königstein), hoe zowel de baten als de lasten en kosten gezamenlijk moeten worden gedragen in het Duitse Federalisme. De sleutel wordt jaarlijks nieuw berekend op dezelfde manier op basis van het aantal inwoners en de belastinginkomsten per deelstaat. Momenteel voorziet de Königsteiner Schlüssel er bijvoorbeeld in dat Noordrijn-Westfalen aanspraak maakt op 21% van alle kosten en baten, het rijke Baden-Württemberg 13%, en een stadstaat als Hamburg 2,6%. Deze verdeling tussen de deelstaten bepaald automatisch ook hun verantwoordelijkheid voor de opname van asielzoekers en vluchtelingen. De Duitse wet bepaald namelijk dat de deelstaten overeenkomstig hun aandeel overeenkomstig de Königsteiner Schlüssel verantwoordelijk zijn voor de opname, administratie, opvang, huisvestiging, en verzorging van asielzoekers en vluchtelingen. Opname en registratie in het systeem gebeurt decentraal via de deelstaten. Vervolgens wordt er op deelstaatniveau in de meeste deelstaten opnieuw een verdeling per stad of district gemaakt via het opnamesysteem voor asielzoekenden EASY. De Duitse systematiek van de verdeling van de lasten van asielopvang is niet zaligmakend. Ook in Duitsland kan het gebeuren dat door een groter aantal asielzoekers dan verwacht het opvangstelsel en de asielprocedure onder druk komt te staan. Maar de Königsteiner Schlüssel voorziet in een transparant verdeelmechanisme dat voorkomt dat er onduidelijkheid bestaat over welke deelstaat verantwoordelijk is voor de opvang van een asielzoeker. Door de decentrale opvang en automatische verdeling zijn Nederlandse toestanden domweg niet mogelijk. Conclusie In het kader van de EU-Opvangrichtlijn zijn de lidstaten ervoor verantwoordelijk dat aan de normen voor asielopvang zoals die in de Richtlijn staan wordt voldaan. De manier waarop dit wordt georganiseerd is verder aan de lidstaten. De asielopvang in Nederland voldoet momenteel niet aan de eisen uit de EU-Opvangrichtlijn. De reden dat de opvang niet aan de normen voldoet is het gebrek aan capaciteit in de ‘reguliere’ asielopvang door het COA. Eén van de oorzaken daarvan is de bestuurlijke manier waarop de verdeling van asielzoekers over Nederland is verdeeld, waarbij het COA afhankelijk is van de vrijwillige medewerking van de gemeenten. Door de decentralisatie van de opvang is er in Duitsland niet één opvanglocatie waar alle aandacht op is gericht, zoals in Nederland wel het geval is bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. Daardoor is er geen sprake van een gemeente die symbool komt te staan voor falend beleid. De duidelijke verdeelsleutel zorgt er in Duitsland voor dat er weinig tot geen discussie is over de verplichtingen die de afzonderlijke deelstaten (en gemeentes in de deelstaten) hebben in het kader van asielopvang. Door een transparante en stabiele verdeelsleutel is de mate waarin deelstaten, steden en districten de verplichting hebben om te voorzien in asielomvang feitelijk gedepolitiseerd. Nederland staat bekend om het ‘poldermodel’, waarbij alle betrokken bij besluitvorming bereid zijn om een compromis te bereiken dat in het gezamenlijk belang is. Daardoor ontstaat er ‘draagvlak’ ontstaat voor beleid. Het ontbreken van een transparant verdeelmechanisme voor asielzoekers over de gemeenten zorgt ervoor dat dit poldermodel wordt ondermijnd. In plaats van met elkaar aan tafel te zitten staan de staatssecretaris, de veiligheidsregio’s, het COA en de gemeenten regelmatig tegenover elkaar. Vanuit Duits perspectief oogt dit heel on-Nederlands. In het federale Duitsland is dit al heel lang geleden geregeld. De Nederlandse politiek gedraagt zich als een struisvogel. Iedereen begrijpt dat het nodig is om transparante en heldere afspraken te maken over de verantwoordelijkheid voor de verdeling van asielzoekers. Dit staat los van de vraag of er iets gedaan kan worden aan het aantal asielzoekers dat naar Nederland komt. De aanstaande behandeling in de Eerste Kamer zal laten zien of het de politiek inderdaad menens is om orde op zaken te stellen in de asielopvang. Wij menen dat de wijsheid in dit geval uit het oosten komt, en roepen op tot het vinden van een Nederlandse ‘Königsteiner Schlüssel’. Dit artikel van Dr. Moritz Jesse (Jean Monnet Professor / MIND-EU project / Universiteit Leiden) en Dr. Mark Klaassen (Universitair docent immigratierecht / Universiteit Leiden) verscheen eerder bij het Montesquieu Instuut. Noten: [1] Zie bijvoorbeeld: ‘Statushouders versneld naar hotels vanwege ‘kritieke situatie’ Ter Apel, NOS Nieuws, 12 december 2023. [2] Gerechtshof Den Haag 20 december 2022, ECLI:NL:GHDHA:2022:2429, AB 2023/75 m.nt. Rodrigues, JV 2023/156 m.nt. Barkhuysen en Van Emmerik. [3] Richtlijn 2013/33/EU tot vaststelling van normen voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming (herschikking). [4] Verenigd in het Veiligheidsberaad. [5] Zie Adviesraad Migratie, Pieken en Dalen: Naar een duurzaam systeem voor opvang van asielzoekers en huisvesting en integratie van statushouders, 2017. [6] Zie de Huisvestingswet 2014. [7] Zie bijvoorbeeld VNG, Tot eind 2023 nog bijna 13.000 statushouders te huisvesten, 10 november 2023. [8] Zie het dossier van van het wetsvoorstel bij de Tweede Kamer. [9] Zie, voor een kritische beschouwing op de spreidingswet, Adviesraad Migratie, Advies over Wet gemeentelijk taak mogelijk maken asielopvangvoorzieningen, 2022. [10] Zie, voor het gewijzigd wetsvoorstel, Kamerstukken I 2023/24, 36333 Nr. A.
Vandaag werd bekend dat de Nederlandse actrice Linda van Dyck op 75-jarige leeftijd is overleden. Hierboven zingt ze in wat een muziekvideo uit de jaren ’60 lijkt.
Van Dyck speelde in tientallen theaterstukken, films en series. Ze raakte bij een groot publiek bekend dankzij rollen in ‘Twee vorstinnen en een vorst’ (1981), ‘Ciske de Rat’ (1983) en ‘Daens’ (1992).
Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.
Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.
NIEUWS - Bijzonder moment vandaag in de Tweede Kamer. Er werd gestemd over twee voorstellen van het Presidium om Kamerleden van de FvD sancties op te leggen wegens het niet registreren van nevenfuncties.
Het eerste voorstel betrof de Kamerleden Baudet, Jansen en Van Meijeren. De sancties:
Voor stemden GL/PvdA, VVD, NSC, D66, CDA, SP, PvdD, SGP, CU, Volt en…. het lid Bosma.
De kersverse Kamervoorzitter had vlak na zijn benoeming al kenbaar gemaakt ‘knetterneutraal’ te zijn. Bosma stemde ook voor het tweede voorstel (een aanwijzing en een berisping voor Van Meijeren). Beide voorstellen zijn aangenomen.
Baudet holde naar de interruptiemicrofoon en vroeg of dat wel kon: er werd fractiegewijs gestemd (dus niet hoofdelijk), dus hoe moest hij de stem van Bosma zien? Was hij van de PVV afgesplitst? Of hield hij zich net aan de regels?
COLUMN - Na de moord op de Franse docent Samuel Paty zijn veel docenten voorzichtiger geworden met lessen over de islam. Paty had de woede van extremisten opgeroepen omdat hij in een les over vrijheid van meningsuiting Mohammed-cartoons uit het satirische blad Charlie Hebdo had laten zien. Deze zaak, waarvoor onlangs nog zes tieners zijn veroordeeld, was voor Stine Jensen aanleiding om de podcast ‘De Cartooncrisis’ te maken over hedendaagse beperkingen op de vrijheid van meningsuiting, in de onderwijs en daarbuiten. Moeten we ons vaker inhouden bij gevoelig liggende onderwerpen? Of wordt de vrijheid ten onrechte opgeofferd aan een al te ruim begrip van kwetsbaarheid?
Het lijkt wel alsof mensen de laatste jaren gevoeliger zijn geworden voor het vrije woord. Waarom wordt er zo heftig gereageerd op uitspraken of beelden die gevoeld worden als belediging? Hoever moet je gaan om te voorkomen dat je mensen kwetst? Uit de Verenigde Staten is het idee overgewaaid van de ’trigger warning’, toehoorders van lezingen of lessen waarschuwen dat er iets komt dat hen mogelijk raakt. Ben je altijd ‘fout’ als je iemand kwetst? Gekwetste gevoelens zijn subjectief. Je kunt er uit fatsoensoverwegingen van af zien om woorden of beelden te gebruiken die anderen kunnen kwetsen. Doelbewust beledigen hoort niet. Maar mag je anderen de vrijheid van meningsuiting ontnemen ter bescherming van je eigen gevoeligheden?
Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.
In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.
Onder leiding van de Zweedse metaalarbeiders-vakbond staken de Tesla-werknemers al bijna 2 maanden, met een miljard euro in kas kunnen zij dit schier eindeloos volhouden. We schreven er al eerder over. Naast Zweedse solidariteits-stakingen onder postbeambten, laten ook de Noren, Denen en Finnen van zich horen. Al met al staat er nogal wat op het spel. Bij de NOS meer over deze cultuurclash tussen het Zweedse arbeidsmarktmodel en het Amerikaanse kapitalisme.
ANALYSE - Wie heeft zich dat weleens afgevraagd? Je bezoekt misschien weleens de site en huurt, of verhuurt een huis. Net als vele anderen ken je het en gebruik je het. Maar wat is het? Airbnb is niet waar het zich voor uitgeeft.
Eenvoudig gesteld bestaat een economie uit twee onderdelen. Je hebt economische spelers en je hebt een prijsmechanisme. Die economische spelers zijn bedrijven, of individuele personen. Met het produceren en afnemen van producten en diensten genereren zij vraag en aanbod. Het prijsmechanisme zorgt er voor dat vraag en aanbod bij een bepaalde prijs, de marktprijs, in evenwicht zijn. De ruimte waarbinnen dat prijsmechanisme functioneert noemen we de markt.
Airbnb doet zich voor als zo’n economische speler. Hier kun je zien dat ze zichzelf identificeert als bedrijf, of eigenlijk als meerdere bedrijven. De provider van de website heet Airbnb Ireland UC en is een private unlimited company en voor de betalingen heeft ze twee bedrijven. Airbnb Payments UK Ltd., gevestigd in Londen en Airbnb Payments Luxembourg S.A., gevestigd in Luxemburg. Allemaal geregistreerd in de betreffende handels- en bedrijfsregisters. Die verschillende onderdelen hebben natuurlijk een directie, een kantoor en werknemers. Je zou daardoor zomaar de indruk kunnen krijgen dat Airbnb ook daadwerkelijk een bedrijf is.
Er was in 2008 een wereldwijde economische crisis voor nodig om het neoliberalisme uiteindelijk toch niet van z’n plaats te krijgen als dominante ideologie. Als een crisis, zo groot, die verandering niet teweeg brengt, hoe moet zo’n verandering waarvan de noodzaak voor velen duidelijk is dan beginnen? Klein?
Laten we eerst een paar dingen op een rij zetten over ideologieën, zoals de vraag wat we überhaupt onder een ideologie moeten verstaan?
Je kunt zeggen, een ideologie is een min of meer samenhangend stelsel van begrippen en ideeën. Een stelsel dat, in tijden van brede ideologische consensus, meestal op de achtergrond aanwezig is en zelf niet wordt betwist. Ze vormt dan de grondslag van het dagelijkse politieke en maatschappelijke debat. Vergelijkbaar met het speelveld in de sport: de lijnen op het voetbalveld, de zwart-witvlakken op het schaakbord, ze worden als uitgangspunt geaccepteerd.
Neoliberalisme wordt de ideologie genoemd die in de jaren 80 dominant werd en waar zeker tot de kredietcrisis in 2008 brede consensus over bestond. Ze werd voorgegaan door het keynesianisme dat sinds de Tweede wereldoorlog leidend was geweest, maar geen antwoord had op de economische turbulentie in de jaren 70. Stagflatie bijvoorbeeld – een combinatie van inflatie en een stagnerende economie – kon binnen het keynesiaanse begrip van de economie eigenlijk niet bestaan. De ideologische consensus verbrokkelde, mede door de neoliberalen die wel antwoorden leken te hebben. Naar haar vertolkers werd steeds meer geluisterd en dat plaveide de weg voor een ideologische en een politieke omwenteling.
De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.
Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.
Ergens zonde dat folkzangeres Sibylle Baier niets is doorgebroken toen ze jong was. Dat had een boel lieve luisterliedjes op kunnen leveren.
De indieners zijn zes Republikeinse en twee Democratische afgevaardigden. Ze stellen ‘dat reguliere journalistieke activiteiten worden beschermd onder het Eerste Amendement, en dat de Verenigde Staten alle aanklachten tegen en pogingen tot uitlevering van Julian Assange moeten intrekken.’
Wikileaks oprichter Assange zit al vier en een half jaar gevangen in de Belmarsh gevangenis in Londen. De VS hebben zijn uitlevering gevraagd op grond zeventien aanklachten wegens overtreding van de Spionagewet en één aanklacht wegens samenzwering om computercriminaliteit te plegen. Assange wordt aangeklaagd voor voor het publiceren van geheime documenten uit de VS in 2010 en 2011.
Ik ben in de gelukkige omstandigheid dat ik vrienden en kennissen heb die me af en toe een berichtje sturen “dat je dit echt moet luisteren!” Dergelijke zendingsdrang is sowieso te prijzen, maar in het geval van het album Glory van By Fire & Sword des te meer, en des te passender. Wat is dit ontzettend gaaf! Denk aan een vage, eclectische mix van seventies hardrock, traditionele heavy metal en een zanger die zingt en spreekt alsof hij op de domineeskansel staat. Ik snap het, menig lezer zal nu niet gelijk denken ‘dit moet ik horen’, maar vertrouw me: het totaal klopt gewoon. En de kwaliteit van de nummers is zó ontzettend hoog, zo pakkend, en zo strak uitgevoerd!