De spectaculaire arrestatie van de journalist Roman Protasevitsj met de gedwongen noodlanding in Minsk van het vliegtuig waarin hij op weg was naar Litouwen is slechts een topje van de ijsberg. Al sinds de protesten van augustus 2020 wordt de toch al danig beknotte persvrijheid in de voormalige Sovjetrepubliek verder aan banden gelegd. Een bijdrage van Ardy Beld over de grootste onafhankelijke nieuwssite van Wit-Rusland, Tut.by
Tut.by werd op 18 mei door het Ministerie van Informatie officieel uit de lucht gehaald. Vijftien medewerkers, waaronder de hoofdredacteur en de financieel en algemeen directeur, werden gearresteerd en zitten nog steeds vast. Ze bevonden zich eerst drie dagen in de beruchte Okrestina-gevangenis om daarna naar het detentiecentrum Voldarski gedeporteerd te worden waar de verhoren in volle gang zouden zijn. Tijdens en na de arrestaties rondom de ‘zaak tut.by’ vonden huiszoekingen plaats met confiscatie van apparatuur en computers op de redactie en verschillende privéadressen. Officieel wordt de directie van het nieuwsportaal beschuldigd van belastingontduiking.
Eenzijdige berichtgeving van BelTa en Belsat
Naast het voornaamste staatsmedium BelTa dat bij voorkeur bericht over de vooruitstrevende politiek van Aleksandr Loekasjenko, verbluffende sportieve prestaties en ongeëvenaarde records bij de aardappeloogst, is het Wit-Russische medialandschap overzichtelijk te noemen. Vanuit Polen opereert de nieuwssite en televisiezender Belsat. Dit medium wordt medegefinancierd door de Nederlandse, Noorse, Zweedse en Litouwse overheid en bericht eerder eenzijdig over acties van de oppositie met een grote nadruk op de Wit-Russische taal. Belsat-journalisten die spreken met bekende Wit-Russen blijven bijvoorbeeld nadrukkelijk in het Wit-Russisch vragen stellen, terwijl de geïnterviewde duidelijk moeite heeft de vragen te verstaan en uitsluitend in het Russisch antwoordt. Ook werden gedurende de wintermaanden de omvang van de protestactiviteiten nogal eens aangedikt, terwijl volgens ooggetuigen de demonstraties door voortdurende arrestaties, nieuwe veroordelingen en ongekend politiegeweld bijna volledig stil waren gelegd.
Veelzijdig tut.by
Tut.by was daarentegen een veel breder en objectiever medium dat uitsluitend leefde van inkomsten uit reclame en marketingprojecten, zonder financiering door derden. Over de protesten in de zomer- en herfstmaanden van 2020 werd direct ter plaatse vanuit Minsk en andere steden verslag gedaan waardoor het een betrouwbare bron was om informatie uit te putten. Er verschenen echter even goed buitenlandse nieuwsberichten en achtergrondartikelen over politiek en economie. Wegens de onafhankelijke opstelling van het nieuwsportaal werden zijn reporters regelmatig zonder geldige reden opgepakt. Ze verdwenen dan voor 10 of meer dagen achter tralies.
In de cel voor protestliederen
Tut.by-journaliste, Alexandra Kvitkevitsj die samen met Miss Belarus, Olga Chizjinkova, in de cel zat: ‘Ik ben op 16 november 2020 opgepakt toen ik een reportage maakte over de protestmars van de gepensioneerden. Toen de demonstratie eindigde, zag ik dat er een aantal busjes met geblindeerde ruiten parkeerden. Ineens werd ik van achteren vastgepakt en een van de busjes ingeduwd. Op het politiebureau werd een proces-verbaal opgemaakt, waarna ze mij naar de gevangenis aan de Okrestina brachten. Twee dagen later werd ik veroordeeld tot 15 dagen arrest. Dat ging per skype. Een gevangenismedewerker bracht me naar een aparte ruimte waar een notebook stond. Ik ging zitten en vertelde dat ik journaliste ben en in opdracht van de redactie een reportage maakte. Op het scherm verscheen de rechter en een gemaskerde die zich voorstelde als politieagent. De gemaskerde vertelde dat hij had gezien dat ik protestliederen zong. De rechter veroordeelde me daarop tot 15 dagen hechtenis.’
Werken in de illegaliteit
Net als Roman Protasevitsj en zijn collega’s bij de kanalen NEXTA en ‘Belarus het Brein’, moeten ook professionele journalisten die voorheen en plein public actief konden zijn, zich verschuilen op berichtendienst Telegram en sociale media. Aleksandra Kvitkevitsj over de nieuwe situatie: ‘Op het moment hebben we geen site meer. We werken echter verder voor tut.by op Telegram, Viber, Facebook en Instagram. We schrijven op het moment alleen over beduidende zaken die Wit-Rusland betreffen. Alleen dat wat echt van nationaal belang is komt op ons kanaal. Naast de gearresteerden zijn er een aantal mensen die verlof hebben genomen, totdat de zaak is opgehelderd. Met een kleine groep collega’s zijn we nog aan het werk. De rekeningen van tut.by zijn inmiddels geblokkeerd door de overheid, dus we krijgen voorlopig geen salaris uitbetaald.’
Wat overblijft van de persvrijheid
Oleg Agejev, vicevoorzitter en jurist van de Wit-Russische Associatie van journalisten over een recente aanpassing van de mediawet: ‘De mediawet bevat inmiddels een bepaling op grond waarvan de verspreiding van zogenaamde ‘verboden informatie, deelname aan extremistische groeperingen en de bevordering van extremistische activiteiten’ strafbaar worden gesteld. Hieronder valt in principe elke publicatie die niet van de staatsmedia komt. Op deze manier keren we terug naar een compleet gecensureerde maatschappij.’
Al op 25 maart 2021, de ‘dag van de vrijheid’ in Wit-Rusland, vroegen zowel de Vlaamse, als de Nederlandse Vereniging van journalisten de nationale overheden op alle niveaus te interveniëren. De stand op dat moment was dat sinds vorig jaar augustus in Wit-Rusland minstens 480 journalisten in detentiecentra hebben gezeten. Volgens de Associatie van Journalisten in de voormalige Sovjetrepubliek bevinden zich op het moment behalve de medewerkers van tut.by nog minstens 28 andere journalisten in hechtenis.
[foto: medewerkers van Tut-by, met toestemming voor gebruik van de organisatie; dit artikel verscheen eerder op doorbraak.be ]
