Dodenwegen in Nederland (1)

De funeraire cultuur van 'het volk', vooral op het platteland, is (in tegenstelling tot de cultuur van midden- en hogere klassen in de steden) altijd doorspekt geweest met volks- en bijgeloof. De kerk maakte een strikte scheiding tussen het  'geestelijke' hiernamaals en het materiële hier en nu, maar voor het 'gewone volk' was dit onderscheid zo logisch niet. Ondanks de verkondigingen van de dominee of de pastoor dat de dode nu in het hiernamaals verkeerde, werd de ziel van de overledene, ook al behoorde die toe aan een dierbare, per definitie als een probleem gezien. Ook een dierbare werd bij leven altijd wel eens onheus bejegend en de ziel van de dode mocht eens op wraak zinnen. Na het sterven werden de ogen gesloten. De ziel had via de ogen het lichaam verlaten en het moest koste wat kost voorkomen worden dat de ziel via diezelfde weg zou terugkeren in het lichaam. De dode moest in verwarring gebracht worden zodat hij of zij vanaf het kerkhof of de weg daar naar toe, de weg naar huis niet zou kunnen terugvinden. De weg naar het graf De weg die de begrafenisstoet naar de begraafplaats volgde, was daarbij één van de essentiële elementen. Hiervoor werden speciale wegen gebruikt, de doden- of lijkenwegen. Ze waren van geslacht op geslacht voor ieder gehucht overgeleverd en zelfs voor iedere hoeve vastgelegd. Het waren vaak niet meer dan paden of karrensporen. Het was wel éénrichtingsverkeer, want de terugweg van de nabestaanden ging via een andere route: de lichaamloze ziel mocht ze immers eens achterna komen. Om de overledene in verwarring te brengen werd bovendien bij aankomst driemaal (voor de Vader, de Zoon en de Heilige Geest) een rondje om de kerk c.q. het kerkhof gemaakt. Dodenwegen zijn onder verschillende benamingen bekend: dodenlaantje, doodweg, dodeweg, dooweg (Veluwe), doonweg, dodendrift, diedenweg, helweg, noodweg (nood=lijk; Duits: Notweg), lijkweg, likweg, lykwei, lykpaed (Woudfries), lijkelaantje, geestweg of in Drenthe de reeweg of reweghe (ree of reeu betekent 'lijk'). In het Verenigd Koninkrijk staan ze bekend onder de term coffin routes, coffin lines of spiritpaths. Ik gebruik in dit artikel zo consequent mogelijk de benaming 'dodenweg'. Opvallend is dat doopsel, huwelijk en dood, als belangrijkste 'rites de passage', in elkaars verlengde werden gezien. Het 'kerkepad' en de dodenweg deelden meestal één en dezelfde route, evenals de speciale deur waardoor het bruidspaar na de huwelijksvoltrekking de echtelijke woning betrad en waardoor de lichamen na het sterven dezelfde woning verlieten. Huidige benamingen als Kerkepad en Kerklaan kunnen ook op de route van de dodenweg slaan. Zo kent mijn woonplaats Rijswijk zowel een Kerkstraat als een Kerklaan, waarbij de laatste misschien een andere functie heeft gehad als de Kerkstraat, maar dit is speculatie. Ontstaan van de dodenwegen De dodenwegen werden in 785 ingesteld door Karel de Grote. Kort daarvoor had de Synode van Paderborn lijkverbrandingen verboden. Vóór die tijd bestonden er sinds onheuglijke tijden diverse pagane wijzen om de doden te begraven of te cremeren. Tegelijkertijd bepaalde Karel dat de doden begraven moesten worden, net als Christus na zijn kruisiging begraven werd, en wel op het om de kerk liggende hof (coemiterium, lett. begraafplaats) dat door priesters gewijd moest worden. In 809 bepaalde Karel de Grote verder dat de doden niet meer in de kerken mochten worden bijgezet. Verder bepaalde hij dat de doden langs vaste wegen, liefst zo recht mogelijk, naar de kerk en het kerkhof vervoerd moesten worden. Niemand had meer iets te zoeken op de oude necropolen, grafheuvels en urnenvelden, en met deze vaste wegen had men van overheidswege een goede controle op de naleving ervan. In landelijke gebieden zijn dodenwegen plaatselijk tot in de vijftiger jaren van de vorige eeuw als zodanig in gebruik gebleven, al was er in de Franse tijd behoorlijk de klad in gekomen. Verstedelijking, uitbreiding van het wegennet, ruilverkaveling en het gebruik van lijkauto's hebben de dodenwegen uiteindelijk overbodig gemaakt. [caption id="attachment_345208" align="aligncenter" width="500"] Jacob Jan van der Maaten (1820-1879): begrafenis door het korenveld over een dodenweg[/caption] Wordt vervolgd. Dit artikel verscheen eerder in geredigeerde vorm in de nieuwsbrief van de Stichting Dodenakkers van februari 2021. Voor uitgebreide literatuurverwijzingen verwijs ik naar de oorspronkelijke publicatie. Alle afbeeldingen zijn uit het public domain.

Door: Foto: © Sargasso logo Goed volk
Foto: eigen foto Jona Lendering Beirut Malala Fund

Onderwijs aan Syrische vluchtelingen

Nederland biedt de kinderen van vluchtelingen momenteel onvoldoende onderwijs aan. Het kabinet overweegt noodmaatregelen: ook ongediplomeerden mogen voor de klas staan. Dat is des te gênanter omdat Nederland een welvarend land is dat, ondanks alle publiciteit, geen werkelijk vluchtelingenprobleem kent. De overgrote meerderheid van de vluchtelingen blijft immers in de regio en hoopt snel terug te kunnen keren.

Onlangs luisterde ik in Libanon, een land met ruim vier miljoen inwoners en anderhalf miljoen vluchtelingen, naar een lezing over het onderwijs dat men daar verzorgt voor ongeveer 600.000 Syrische kinderen. Los van het feit dat onderwijs simpelweg een mensenrecht is, is het belangrijk kinderen, al is het maar voor enkele uren per dag, weg te halen uit een vluchtelingenomgeving. Gebeurt het niet, dan worden de kinderen ingezet als goedkope arbeiders. Of te jong uitgehuwelijkt.

Uitdagingen

De onderwijzers staan voor diverse uitdagingen, waarvan de eerste financieel is. De Syriërs konden al nauwelijks betalen voor transport en leermiddelen; de economische crisis in Libanon heeft die problemen verder verscherpt. De gezinnen zullen eerst moeten betalen voor het eten en pas daarna voor het onderwijs. Aan de Libanese zijde is nauwelijks geld om de docenten te betalen, al heeft een recente staking wel geleid tot een verbetering van hun inkomen. Gedurende die staking was het onderwijs natuurlijk onderbroken.

Foto: Directie Voorlichting (cc)

Kunst op Zondag | Quo Vadis?

Waarheen leidt de weg. Waar gaat dat heen, hoe zal dat gaan.  Een vraag zo oud als de weg naar Rome.

Annibale Carracci (1560 – 1609) – Christus verschijnt aan Petrus (Domine, Quo Vadis?), 1601 – 1602
De apostel Petrus vluchtte uit Rome om aan de christenvervolgingen door keizer Nero te ontsnappen. Op de Via Appia, even buiten de stad, zag hij Jezus die met een groot kruis liep te sjouwen. Petrus vroeg hem: “Waar gaat dat heen, Heer?”. Jezus zei: “Ik ga naar Rome, om opnieuw gekruisigd te worden”. Petrus interpreteerde dit visioen als opdracht om terug te keren naar Rome. Dat liep slecht met hem af.
Quo vadis?

Heine Semke – Quo Vadis Victor, 1942
Keramieken tegel, tegen de verschrikkingen van W.O. II
Quo vadis?

Kitawaki Noboru – Quo Vadis?, 1949
Kunsthistoricus Milo Cleveland Beach legt hier uit:

“Quo Vadis (1949) van kunstenaar Kitawaki Noboru beeldt een man af die niet zeker weet welke kant hij op moet; een lange rij mensen roept herinneringen op aan rijen soldaten of gevangenen, terwijl het blauw van de lucht eindeloze leegte suggereert. Dit schilderij weerspiegelt de boeiende problemen waarmee beeldend kunstenaars werden geconfronteerd die niet alleen te maken hadden met tegenslagen tijdens de oorlog, maar ook met fundamentele waardenverwarring in de nasleep ervan”

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Closing Time | Clear Water

Is het jazz? Is het een musicallied? Het is in ieder geval strak geproduceerd.

Rapper en bassiste Meshell Ndegeocello werd in 1968 geboren in West-Berlijn als Michelle Lynn Johnson.

U raad het al: een Checkpoint Charlie-kindje. Haar vader was echter niet alleen sergeant in het Amerikaanse leger, maar ook jazzsaxofonist. De appel valt niet ver van de stam.

Foto: bron: Livius.org

Cynisme (3): Weg met de beschaving!

Tijdens het Hellenisme kregen de Academie van Plato en de Peripatetische school van Aristoteles gezelschap van nieuwe filosofische stromingen. In deze korte reeks de eerste daarvan: de Cynici. 

Beschaving, getheoretiseer en hogere cultuur? Volgens Diogenes van Sinope, over wie we het gisteren hadden, leidde het allemaal maar tot complicaties. Ze stonden het menselijk geluk in de weg. Diogenes raadde ons daarom aan een voorbeeld te nemen aan de honden. Honden zijn immers niet door de beschaving verpest, zoals mensen dat zijn. Een hond eet alles wat hem maar voor de kaken komt. Hij maakt zich niet druk om waar hij slaapt. Honden zijn eerlijk. Ze grommen naar hun vijanden, kwispelen met hun staart als ze een vriend tegenkomen, copuleren in het openbaar en schamen zich nooit. Bovendien houden honden zich niet bezig met ingewikkelde zaken als politiek geneuzel en abstracte filosofie. De term cynicus komt dan ook van het Griekse kynikos: hondachtig.

Kosmopolitisme

Aan het eind van zijn leven werd Diogenes ontvoerd door piraten en als slaaf verkocht. Hij kwam vrij in Korinthe, waar hij verder bleef. Omdat hij maatschappelijke structuren radicaal afwees, beschouwde hij zichzelf als stateloos. Hij noemde zich een wereldburger, een kosmopoliet. Sinope, Athene, Korinthe: het maakte hem niet uit in welke stad hij zijn wijsheden verkondigde.

Foto: Tim Reckmann (cc)

Het gaat in Oekraïne niet om vrede

ANALYSE - Terwijl Rusland met het opblazen van de Nova Kakhovka dam weer eens laat zien op wat voor vernietiging ze uit is, wordt er elders af en toe gesproken over onderhandelingen en vrede. Door politici op het internationale toneel en bij delen van het westerse publiek. ’Zo snel mogelijk een staakt het vuren en dan de wapens neerleggen’ lijkt dan de vast goed bedoelde gedachte te zijn. Maar onder het oppervlak van die goede bedoeling vinden we morele verwarring en een gebrek aan humaniteit.

Internationale initiatieven

Op het internationale toneel was er bijvoorbeeld een Chinees initiatief dat weinig enthousiast werd ontvangen. Het kreeg toch een vervolg met een Europese rondreis van de Chinese minister van buitenlandse zaken Qin Gang. Topdiplomaat Li Hui voerde vervolgens gesprekken met Zelensky. Wel temperde hij daarna de verwachtingen. Waarschijnlijk omdat de innige banden tussen Beijing en het Kremlin, die hij zelf heeft helpen versterken, in Oekraïne bekend zijn en terecht met argwaan worden bekeken. Het leidde gelukkig niet tot westerse druk op Oekraïne om met de bezetter te gaan onderhandelen.

De Braziliaanse Lula, president van een land dat zich neutraal voordoet, volgde met een soortgelijke oproep. In april ontving Brazilië minister van buitenlandse zaken Lavrov, die er werd uitgenodigd voor een staatsreceptie. Lula sprak er met hem, terwijl hij gedurende de G7 in Japan, Zelensky juist leek te mijden. Diezelfde Lula weigerde recent Duits luchtafweergeschut terug te leveren aan Duitsland, dat het wilde inzetten voor de verdediging van Oekraïne tegen door Rusland afgeschoten Iraanse drones. Lula wil wel vrede, maar liever geen mensenlevens redden.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Closing Time | I’ve got a feeling

Deze groep muzikanten was zo enthousiast over de documentaireserie The Beatles: Get Back dat ze besloten zelf maar een paar covers te maken.

Of misschien deden ze dat allang en besloten ze mee te liften in de golfstroom van die TV-serie. Hoe het ook zij, het klinkt in elk geval fris.

Vorige Volgende