In Afrikaanse landen bevinden zich de voornaamste vindplaatsen voor kobalt, platina, tantaal, mangaan en andere mineralen die van groot belang zijn voor computers, elektrische auto's, windturbines, robots en, niet te vergeten, moderne wapensystemen. Het winnen van deze mineralen gaat gepaard met milieuverontreiniging, uitbuiting van mijnwerkers en gewelddadige conflicten. Het grootste deel van de export gaat naar China. Journalisten van Deutsche Welle analyseerden de stand van zaken aan de hand van de database van World Mining Data. Conclusie: Afrika raakt overbelast door de jacht op kostbare mineralen terwijl Afrikaanse landen uit de winning daarvan naar schatting van VN-wereldhandelsorganisatie UNCTAD in 2024 slechts 40% van de potentiële inkomsten genereerden.
Naast de Democratische Republiek Congo waar meer dan 70% van de kobalt vandaan komt zien we voor de kostbare mineralen een rol voor onder andere Zuid-Afrika (mangaan, platinum), Guinea (bauxiet), Marokko (fosfaat) en Mozambique (titanium). Een van de redenen waarom deze landen zo weinig profiteren van de rijkdommen in hun bodem is dat ze een verwerkingsindustrie missen. Verwerking van de mineralen tot een voor de technologie bruikbaar product vindt vooral plaats in China. Een paar jaar geleden begon Congo zelf de kobalt te verwerken in een lokale fabriek. De waarde van de export steeg met een derde van de prijs voor de onbewerkte stof.
De verwachtingen voor de wereldwijde behoefte aan kritieke materialen zijn hooggespannen. Zonder deze materialen worden hernieuwbare energiebronnen, de defensiesector en andere strategische industrieën ernstig verstoord: de prijzen van grondstoffen zullen stijgen, banen in deze sectoren zullen verloren gaan en de energietransitie zal vertragen, aldus het Internationaal Energieagentschap. De Europese Unie heeft 34 grondstoffen aangewezen als cruciaal voor haar economie. De meeste daarvan zijn alleen buiten de grenzen van het blok te vinden. Veel mineralen zijn onmisbaar om in Europa de gestelde klimaatdoelen te halen. Maar meer dan de helft van de mineralen uit Afrika ging in 2023 naar China.
Tegelijkertijd gaat de winning van deze grondstoffen gepaard met ernstige milieuverontreiniging. In Aziatische landen zoals de Filippijnen en Myanmar en in Afrika, zoals in Mozambique. Illegale goudgravers in de Mozambiquaanse provincie Manica besteden weinig aandacht aan milieubescherming en daarmee samenhangende zaken. Ze gebruiken giftige chemicaliën zoals kwik, cyanide en arseen om goud uit gesteenten en sedimenten te winnen. Lokale autoriteiten zijn vaak niet in staat hier tegen op te treden. Instabiele regeringen vormen een deel van het probleem.
Rwanda
Oost-Congo is het toneel van het meest bekende en meest ingrijpende gewelddadige conflict rond de winning van mineralen. Begin dit jaar rukten de M23-rebellen, een door Rwanda gesteunde militie, op in het gebied en veroverden ze de stad Goma (foto) in de provincie Noord-Kivu. Bij het geweld kwamen duizenden mensen om het leven. Een miljoen inwoners zijn op de vlucht geslagen. In juni sloten Congo en Rwanda een deal, maar het is de vraag of daarmee de vrede is getekend. De rebellengroepen zaten niet aan tafel. Een recent VN-rapport stelt “de ernst en wijdverbreidheid van de schendingen en misbruiken door alle partijen” aan de kaak. “De wreedheden die in het rapport worden genoemd zijn verschrikkelijk”, aldus de Hoge Commissaris Volker Türk. Volgens hem toont dit “de ontmenselijking van de burgerbevolking door de machthebbers” aan. In zijn toespraak voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties afgelopen dinsdag vroeg de Congolese president Félix Tshisekedi om het geweld van de rebellen van M23 in Oost-Congo te erkennen als genocide. Rwanda noemde zijn oproep 'dom'. De Franse president Emmanuel Macron heeft aangekondigd in oktober een conferentie te beleggen over de humanitaire noden in het gebied.
Rwanda viert dezer dagen internationale erkenning met de organisatie van het WK Wielrennen. Voor de NOS noemt Afrika-correspondent Elles van Gelder het een typisch geval van 'sportwashing', krediet verzamelen door te investeren in sport. Rwanda is een autoritair geleid land waar critici worden gearresteerd of verdwijnen onder verdachte omstandigheden. Het land heeft volgens de gevluchte mensenrechtenactivist Keita 'een duistere en sinistere realiteit' . Maar president Paul Kagame wint op alle mogelijke manieren aan populariteit bij westerse regeringen. Naast sportsponsoring exporteert het land veel mineralen, en levert het soldaten om conflicten te beslechten, zoals in Mozambique waar oliemaatschappij Total te maken heeft met verzetsgroepen. Rwanda sloot een deal met het VK voor het opnemen van asielzoekers. De EU is een belangrijke economische partner: ze is goed voor een derde van alle buitenlandse investeringen in Rwanda. Een grondstoffendeal, gesloten in 2022, kon rekenen op veel kritiek omdat het grootste deel van de coltan, waar de deal ook over ging, werd gestolen uit buurland Congo. Het Europese parlement riep op tot opschorting van de deal, tot nu toe zonder succes. Een van de landen waar Rwanda al jaren warme banden mee heeft is Israël. Dat land levert ook wapens. In een VN-rapport over de bewapening van de M23 rebellen die in Oost-Congo vechten wordt gesproken over Israëlische Galil aanvalsgeweren, lichte en zware machinegeweren, verschillende soorten raketwerpers, granaatwerpers, terugstootloze geweren, mortieren, nachtzichtapparatuur en anti-persoonsgranaten.
Victoire Ingabire is een van de belangrijkste critici van van president Kagame. Ze woonde zestien jaar in Nederland als politiek vluchteling. Na haar terugkeer in 2010 werd haar deelname aan de presidentsverkiezingen verboden. Ze kreeg een gevangenisstraf van acht jaar. Sinds ze weer vrij is verdedigt ze opposanten van het regime, zoals de 'boekenclub' die onlangs voor het gerecht moest verschijnen. Getuige Ingabire die wees op de geweldloosheid van de groep werd bij die gelegenheid door het OM als verdachte behandeld. Het OM beschuldigde haar van het organiseren en financieren van de online sessies van de boekenclub. Na de zitting begeleidde de inlichtingendienst haar naar huis. Daar werden computers, telefoons en documenten in beslag genomen.
