Kunst op Zondag | Memento monumenten

Monumenten vertellen een geschiedenis, maar wat voor toekomst hebben ze?

Ook monumenten zijn geen eeuwig leven beschoren. Als ze al niet van materiaalmoeheid tot stof wederkeren, dan worden ze wel verpulverd door de tijdgeest.

De communisten, pardon, onze Oost-Europese medeburgers zijn aardig omgesprongen met het monumentale erfgoed van rode signatuur.  Gewoon een museum en/of park inrichten met vergane glorie.

Bijvoorbeeld het Memento Park in Hongarije.

Of in Litouwen het Grūtas Park, in de volksmond ook wel ‘Stalins World’ genoemd.

Met onder andere de beeldengroep van  Karolis Požela, Juozas Greifenbergeris, Kazys Giedrys en Rapolas Čarnas,  vier Litouwse communisten, die in 1926 door het leger werden geëxecuteerd.

Bronius Vyšniauskas – beeldengroep ‘Vier communards’.

Wat In Rusland begon als het ‘Park van de gevallen helden’, is tegenwoordig het ‘Muzeon Park of Arts. Met nog steeds beelden van Sovjetkopstukken, maar ook hedendaagse kunst als commentaar op de communistische relikwieën.

Hoewel een nationaal herdenkingsmonument (Wall of grief) pas vorig jaar door Putin werd onthuld, is in Rusland de Stalinterreur allang erkend. In het Muzeon Park staat vlak bij het beeld van Stalin het door Evgeny Chubarov ontworpen monument ‘Victims to the Totalitarian Regime’.

Hier een detail van dat monument.

Ook al staan er verspreid door de Oost-Europese landen nog wel wat standbeelden van Sovjet-ikonen, na de val van het communisme werden er ook veel neergehaald. Enkelen werden door westerse ondernemers of kunstenaars gered en zo kunnen we Friedrich Engels in Manchester zien….

… en werd Lenin, onder begeleiding van het Nederlandse leger, in 2012 naar Assen getransporteerd. De man zou nu in Bad Nieuweschans staan. Met dank aan ondernemer Henk Koop.

Monumenten en standbeelden die herinneren aan minder frisse lieden staan ook nu weer hevig ter discussie. Argumenten worden soms met wat verf kracht bijgezet. Vaak is het gewoon geklieder, maar dat kan beter. In Bulgarije is het monument voor Sovjetstrijders meerdere keren onder handen genomen (met dank aan lezer beugwant).  Onder andere door het street art collectief ‘Destructive Creation’ veranderden oude helden in meer eigentijdse krachtpatsers.

De beeldengroep is onderdeel van een groter monument, dat een tijdlang niet werd onderhouden…

… en er tegenwoordig zo uit ziet.

Ondertussen worden in Amerika ook oude grootheden van hun sokkel gehaald. Het gaat met name om monumenten en standbeelden die herinneren aan de Confederatie, ofwel de Zuidelijke Staten die tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog het behoud van de slavernij trachtten te verdedigen.

Het begon in 2015 toen een racistische extremist negen kerkgangers doodschoot en er stemmen opgingen symbolen van de voormalige Zuidelijke Confederatie uit het publiek domein te verwijderen. En zo geschiedde.

Niet altijd zonder problemen. Vorig jaar waren er in Charlottesville één dode en een aantal zwaar gewonden te betreuren toen racisten en neo-nazi’s protesteerden tegen de verwijdering van een standbeeld van generaal Robert E. Lee. In New Orleans bleef het rustiger toen de generaal van zijn sokkel werd gehaald.

We troffen in Amerika een voorbeeld aan van hoe er ook met gevoelige geschiedenis om gegaan zou kunnen worden. Op het terrein van de universiteit van Noord Carolina stond een confederatief standbeeld (de Zuidelijke soldaat Silent Sam, op de foto hieronder op de achtergrond) vlakbij het ‘Unsung Founders Memorial’.

Zo kun je dus de totale geschiedenis in beeld brengen. Toch is inmiddels de Zuidelijke soldaat verwijderd en is discussie gaande of (en zo ja, hoe) dat standbeeld terug moet komen. Het monument The Unsung Founders, ontworpen door Do-ho Suh) memoreert “the people of color bond and free who helped build the Carolina that we cherish today”. In dit detail wat beter te zien.

Hiermee worden dus ook de mensen geëerd die als slaven met hun werk hebben bijgedragen aan de toekomst van Carolina.

Nu hebben we in Nederland al wel wat monumenten die herinneren aan slavernij door Nederands toedoen, maar waarom staat  er hier nog geen enkel standbeeld van verzetshelden als Baron, Boni, Jolicoeur of Cuffy?

Cuffy – 1763 Monument, Guyana.

En behalve een monument voor de onbekende soldaat mag er, net als in Haïti,  ook wel een standbeeld voor de ‘onbekende slaaf’ komen.

Er zijn te weinig monumenten voor alle onbekenden die onze huidige welvaart mogelijk hebben gemaakt. Die onbekende geschiedenis mag nu wel eens prominent in beeld worden gebracht.