communisme Archives

De Papieren Heilstaat

20 mei 2020 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - Een verhaal dat nog wel een keer verteld mag worden.

In 1975 bezocht VN-journalist Rudie Kagie het toen volledig afgesloten Albanië. Hij was niet de enige. Ik was er een jaar eerder ook geweest (en zag het land opnieuw in 2014; dit even over mijn betrokkenheid). Er was in de jaren zeventig veel belangstelling voor groepsreizen naar het kleine land op de Balkan. Albanië werd gezien als een socialistisch experiment dat linkse, idealistische jongeren uit diverse Europese landen wel eens van dichtbij wilden zien. Avontuurlijk was het natuurlijk ook, een bezoek aan een land waar nauwelijks buitenlanders kwamen en waar je zelden wat over hoorde. De vele beperkingen op de strak geregisseerde propagandareis namen we voor lief.

In 1991, vlak na de val van het communistisch regime bezocht Kagie Albanië opnieuw. Het land was in chaos. Samen met Qemal, de gids op zijn eerste reis, reisde hij door het onttakelde land. Hij sprak met slachtoffers en meelopers van het oude regime. Zijn reportage verscheen in 1992 onder de titel De Papieren Heilstaat. Na een nieuw bezoek aan Albanië, dit voorjaar, is zijn boek opnieuw uitgegeven met een uitgebreide geactualiseerde inleiding. Ook na 28 jaar vrijheid gaat het nog steeds niet goed in Albanië.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Waan van de dag

‘Ayn Rand Made Me a Communist’

29 januari 2016 , 20:20 , door Krekel

Zo kan het ook gaan, mensen.

Foto: thierry ehrmann (cc)

Een nieuwe kans voor de revolutie

23 oktober 2019 , 15:01 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - De biennio rosso, ‘de twee rode jaren’. Zo noemt men in Italië de periode direct na de Eerste Wereldoorlog. Bloedrode jaren, wel te verstaan. Het was een periode van chaos en economische neergang, van stakingen en grof geweld om stakingen te breken. Van gevechten tussen communistische knokploegen en groepen teruggekeerde frontveteranen waarbij tientallen doden vielen. Italië, zo luidde de overtuiging van de communisten, was rijp. De wereldoorlog had alleen maar teleurstelling gebracht (en misschien was die nergens zo groot als in Italië), ze had bourgeoisie uitgeput en de arbeidersklasse rijp gemaakt voor de Revolutie. Na Rusland en Duitsland gold ook in Italië: nu of nooit. En de heersende klassen begrepen dat ook.

In die chaotische jaren speelde Antonio Gramsci een hoofdrol. De zinloze orgie van geweld verscheurde de socialistische partij en in 1921 trad Gramsci, ‘die manke uit Sardinië met een goed stel hersens’ (aldus Mussolini) toe tot de kersverse communistische partij, die strijd tot het bittere einde wilde voortzetten. Lenin was Gramsci’s held, Rusland was zijn grote voorbeeld. In oktober 1921 was Gramsci in Moskou voor een onderhoud met de grote leider, om van hem te horen hoe Italië tot het revolutionaire kookpunt kon worden gebracht. Maar een paar dagen later was alles voorbij. Benito Mussolini, ooit socialist, nu leider van de oproerige veteranen, organiseerde een ‘Mars op Rome’. Een kleurrijke operettevoorstelling die ertoe leidt dat de heersende partijen de macht overdroegen aan de duce van deze ‘fascisten’. Gramsci had het nakijken. Anderhalf jaar bleef hij in Moskou, om daarna op bevel van Lenin terug te keren en de leiding op zich te nemen van het zinkende schip van de communistische partij.

Foto: Rosa Luxemburg-Stiftung (cc)

Marx per Whatsapp

16 januari 2019 , 08:00 , door Jona Lendering

COLUMN - De ideeën van de negentiende eeuw zijn nog bij ons: de democratie bijvoorbeeld en de nationale staat zoals geschapen door de politici naar wie de straten zijn vernoemd in uw plaatselijke staatsliedenbuurt. Of de moderne wetenschap met helden als Maxwell, Mendel, Mendeleev alsmede Koch, Cantor en de Curies. We groeien met de negentiende eeuw op, leven er nog in en denken dat het niet anders kan. Sommige ideeën hangen we op aan een persoon, zoals de evolutieleer van Charles Darwin, de psychoanalyse van Sigmund Freud en het complex aan ideeën van Karl Marx.

Marx was enerzijds socioloog en econoom en anderzijds politicus. Als politicus is hij – of misschien beter: zijn erfgoed – voldoende omstreden om een eerlijke blik op zijn rol als wetenschapper lastig te maken. En let’s face it: hij had het nogal bij het verkeerde eind, want hij meende het einde van het kapitalisme te beschrijven terwijl hij in feite stond aan het begin.

Geen wonder dat schoolkinderen, als ze over Marx moeten schrijven, nogal eens radeloos zijn (“naar mijn mening was die man helemaal niet zo slim”). Eén moeder vroeg me om haar zoon van veertien of vijftien, op wie ik erg ben gesteld, eens te helpen. En zo kwam het dat ik vorige week een treinreis heb benut om per Whatsapp een cursus marxisme te versturen. Kortom: hier zijn Marx en zijn historische context, gereduceerd tot vierendertig appjes.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: William (cc)

Kunst op Zondag | Memento monumenten

18 november 2018 , 08:00 , door P.J. Cokema

Monumenten vertellen een geschiedenis, maar wat voor toekomst hebben ze?

Ook monumenten zijn geen eeuwig leven beschoren. Als ze al niet van materiaalmoeheid tot stof wederkeren, dan worden ze wel verpulverd door de tijdgeest.

De communisten, pardon, onze Oost-Europese medeburgers zijn aardig omgesprongen met het monumentale erfgoed van rode signatuur. Gewoon een museum en/of park inrichten met vergane glorie.

Bijvoorbeeld het Memento Park in Hongarije.

Of in Litouwen het Grūtas Park, in de volksmond ook wel ‘Stalins World’ genoemd.

Met onder andere de beeldengroep van Karolis Požela, Juozas Greifenbergeris, Kazys Giedrys en Rapolas Čarnas, vier Litouwse communisten, die in 1926 door het leger werden geëxecuteerd.

Bronius Vyšniauskas – beeldengroep ‘Vier communards’.

Wat In Rusland begon als het ‘Park van de gevallen helden’, is tegenwoordig het ‘Muzeon Park of Arts. Met nog steeds beelden van Sovjetkopstukken, maar ook hedendaagse kunst als commentaar op de communistische relikwieën.

Hoewel een nationaal herdenkingsmonument (Wall of grief) pas vorig jaar door Putin werd onthuld, is in Rusland de Stalinterreur allang erkend. In het Muzeon Park staat vlak bij het beeld van Stalin het door Evgeny Chubarov ontworpen monument ‘Victims to the Totalitarian Regime’.

Hier een detail van dat monument.

Foto: Roel Wijnants (cc)

De overjarige geheimen van de BVD

17 juli 2018 , 08:00 , door Jos van Dijk

VERSLAG - In de jaren vijftig van de vorige eeuw waren alle inspanningen van de geheime dienst gericht op de bestrijding van het communisme. Onderzoek daarnaar wordt nog steeds belemmerd door de ‘geheimhoudingsreflex’ van de AIVD.

Ondanks dat transparantie vrijwel elke politicus tegenwoordig in de mond bestorven ligt heeft de overheid nog steeds vele geheimen. Gevoelige dossiers blijken keer op keer extra gevoelig omdat er informatie is achtergehouden die pas na volhardend speurwerk van journalisten boven tafel komt. De geheimhouding raakt niet zelden de integriteit en reputatie van huidige diensten, diensthoofden en zittende politici. Verklaarbaar, al deugt het in de meeste gevallen niet en is het strijdig met die veelgeroemde openheid die de overheid tegenwoordig nastreeft. Als die geheimhouding echter ook gehanteerd wordt voor het overheidsbeleid van meer dan zestig jaar geleden lijkt alle redelijkheid zoek. Zoals bij de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de militaire inlichtingendienst MIVD, waar, zoals Prof. Dr. Hans Blom, emeritus hoogleraar geschiedenis, het formuleerde ‘per saldo de geheimhoudingsreflex overheerst’.

Zullen we ooit kunnen achterhalen wat de geheime dienst in het verleden ter bescherming van onze democratie allemaal heeft uitgespookt? Van de naoorlogse archieven is nog slechts een fractie overgedragen aan het Nationaal Archief, dat de taak heeft alle overheidsarchieven openbaar toegankelijk te maken. De Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten geeft burgers onder zeer strikte condities toegang tot de archieven die nog bij de AIVD en de MIVD liggen. Ze kunnen, als ze vermoeden dat de dienst gegevens over hen bewaart, een persoonlijk dossier opvragen. Historici kunnen inzage vragen in ‘bestuurlijke aangelegenheden’ van de AIVD en voorgangers. In beide gevallen zijn de resultaten van dergelijke inzageverzoeken teleurstellend. Veel gegevens worden eenvoudig geweigerd en kopieën van archiefstukken die wel worden verstrekt bevatten veel weggelakte delen.

Bestel je boeken bij Bazarow

Mededeling

Bazarow is een verkopende boekensite, waar je ook recensies, nieuws, een agenda en een digitaal magazine kan vinden. Nog niet alles is af, maar veel boeken zijn al te vinden en er komt de komende maanden steeds meer bij.

Het doel van Bazarow is om een site te vormen die evenveel gemak biedt als de online giganten maar die wél teruggeeft aan de boekensector. Tegen roofkapitalisme, en voor teruggeefkapitalisme, bijvoorbeeld door te zorgen dat een flink deel van de opbrengst terug naar de sector gaat en door boekhandels te steunen.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: IISG (cc)

Partij buiten de rechtsstaat

4 november 2016 , 14:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Het zijn stuk voor stuk bizarre verhalen. De inlichtingendienst BVD die financiële steun verleent aan een afsplitsing van de CPN, om de communistische partij te verzwakken. Die in diezelfde jaren financieel steun verleend aan de minuscule communistische vakbeweging, de Eenheids Vak Centrale (EVC), om te voorkomen dat deze wordt opgeheven waardoor de leden zouden kunnen overstappen naar de nette socialistische vakbond NVV.

Die in 1959 een eigen ‘communistische’ partij opricht (de ‘Socialistische Werkers Partij’), alweer om de CPN te verzwakken, en later ook nog eens (onder de codenaam ‘Operatie Mongool’) een pro-Chinees communistisch partijtje. De BVD’ers/partijleiders gingen zelfs naar Peking, voor besprekingen. Ze werden er met alle egards ontvangen. (De Chinezen wisten hoogstwaarschijnlijk dat ze met Nederlandse geheim agenten van doen hadden.)

Jos van Dijk laat aan de hand van deze idiotie (eerder beschreven in de Geschiedenis van de binnenlandse veiligheidsdienst van Dirk Engelen, uit 1995) zien dat de BVD in die jaren volstrekt zijn eigen gang kon gaan en daarbij, net als haar Amerikaanse evenknie, de FBI, volstrekt geobsedeerd werd door het ‘rode gevaar’ van een partij die in feite al op zijn laatste benen liep.

Snuffelstaat

Dat laatste overigens met dank aan dezelfde BVD want naast dergelijke bizarre (tien jaar later zou men zeggen ‘ludieke’) acties deed de dienst werkelijk alles om communisten uit de samenleving te weren. Ze hield enorme kaartenbakken bij om alle ‘vertakkingen’ van het gevaar in de gaten te kunnen houden.

Foto: amrufm (cc)

De nasleep van de Kudeta

30 september 2015 , 14:00 , door Christian Jongeneel

Komende nacht is het vijftig jaar geleden dat in Indonesië de Kudeta plaatsvond, een raadselachtige gebeurtenis waarbij de presidentiële garde met vermoedelijke steun van de links-nationalistische president en de communistische partij de complete legertop ontvoerde en deels vermoordde, behalve die ene generaal die parate troepen in Jakarta had en die vervolgens de rebellie neersloeg en de macht greep. In de nasleep werden tenminste 500.000 als communist aangemerkte mensen vermoord en een veelvoud daarvan gevangen gezet.

In die nasleep groeide ik op in Makassar, uiteraard onwetend van de gebeurtenissen. Slechts af en toe drong de grauwe werkelijkheid ongeweten mijn wereld binnen, bijvoorbeeld toen de juf mij bij zich riep en zei dat ik voortaan op maandag geen sandalen meer aan mocht. De val van Saigon was hard aangekomen in Indonesië en de nationalistische rituelen, zoals het maandagse hijsen van de vlag, werden strak aangetrokken. Daar hoorden geen sandalen bij. Hieronder een oude column met een andere herinnering uit die tijd.

Mijn eerste kopje thee

De stoel bestaat uit dikke plastic waslijnen op een metalen frame. Het veert wel lekker. Ik kan met mijn voetjes niet bij de tegels op de grond, ik moet me van de stoel laten zakken als ik bij het tafeltje wil. Op dat tafeltje staan een schaal met koekjes en drie kopjes thee. Een voor tante Atte, een voor mama en een voor mij.

Ik lust geen thee, want dat heb ik nog nooit gehad. Ik lust wel koekjes. Eigenlijk wil ik zeuren dat ik geen thee lust, maar dat kan nu niet. Mama en tante Atte praten over hele serieuze dingen. Dat kan ik horen aan hun stemmen. Ik ben pas vijf jaar, maar ik weet wanneer ik stil moet zijn. Het is moeilijk om zo lang stil te zitten en niets te mogen zeggen.

De man van tante Atte is een politiek gevangene. Ik weet niet wat dat betekent, maar het is heel ernstig. Op de bodem van mijn kopje ligt een dikke laag suiker. Ik roer. De suiker gaat wervelen. Dat vind ik grappig.

Ik weet niet dat er een machtsstrijd is uitgebroken op de universiteit, dat de ene partij de andere van communisme beschuldigd heeft. Indonesiërs gaan het gevang in, verdachte buitenlanders worden uitgezet. Mijn vader is naar het politiebureau geweest met een lijst namen. Ze moeten maar aan zijn vriend Jan Pronk in Nederland vragen of hij soms communist is.

Wat ik wel weet is dat mijn vriendje Maarten terug naar Nederland is. Daar ben ik jaloers op. In Nederland hebben ze appels. Die zijn veel lekkerder dan papaja. Dat krijg ik elke dag, soms met banaan, soms met ananas. In Nederland is het ook heel erg koud.

Ik kijk naar het kopje thee. Mama en tante Atte praten nog steeds met elkaar. Ze hebben geen aandacht voor mij. Tante Atte kijkt alsof ze heel verdrietig is. Dit is allemaal heel plechtig. Nu moet ik een brave jongen zijn. Ik pak het kopje thee en breng het voorzichtig naar mijn mond. Het is erg zoet, maar verder smaakt het nergens naar.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Een biografie als waarschuwing

25 september 2015 , 14:00 , door Marcel Hulspas

RECENSIE - Meer dan 24 uur lag Jozef Stalin moederziel alleen, zwevend tussen dood en leven, op de vloer van zijn buitenhuis. En niemand durfde iets te doen.

Op zaterdag 28 februari had hij zijn naaste medewerkers Malenkov, Beria, Chroestsjov, Boelganin ontvangen, en uitgebreid met hen gedineerd. De sfeer was prima, ongedwongen – een hele opluchting voor zijn gasten, die heel goed wisten dat de vozjd (leider) onverwacht en genadeloos kon uithalen, en daarna wist je nooit of je de volgende dag nog achter je bureau zou zitten, of in een verhoorkamer.

Diep in de nacht vertrok het bezoek. Kort daarop moet Stalin een zware beroerte hebben gehad. De volgende ochtend merkten zijn lijfwachten dat er iets aan de hand was. Of beter, dat er niéts aan de hand was. Dat Stalin zich niet liet zien. Was er iets mis? Geen van hen durfde de persoonlijke vertrekken te betreden; dat was immers verboden.

Uiteindelijk, het was maandagochtend, trokken enkelen de stoute schoenen aan en slopen naar binnen, zogenaamd om de post te brengen. Ze zagen Stalin liggen, in een grote plas vocht. In paniek belden ze naar het Kremlin, naar de vier.

Niemand wilde komen. Ieder van hen was doodsbang dat Stalin, als hij later bij kennis zou komen, hen zou beschuldigen van een poging om de leider te doden. Uiteindelijk gingen ze gezamenlijk kijken. Ze raapten de zwaar ademende Stalin op en zetten hem op een bank. Was hij in coma? Sliep hij alleen maar? Korte tijd later ontboden ze een aantal artsen. Die constateerden dat de man die de Sovjet-Unie bijna dertig jaar lang met ijzeren vuist had geregeerd, op sterven na dood was.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling