ANALYSE - Islamitisch fundamentalisme zou de gesel zijn die honderden miljoenen moslims terroriseert en zorgt voor achterstand in allerhande opzichten, betoogt socioloog Ruud Koopmans in zijn studie “Het vervallen huis van de islam”. Aart G. Broek is graag behoedzamer en optimistischer.
De Nederlandse socioloog Ruud Koopmans – hoogleraar aan de Humboldt Universiteit in Berlijn – heeft een indringende studie geschreven, die onder de titel Het vervallen huis van de islam recentelijk verscheen bij Prometheus, Amsterdam. Van Koopmans onderzoeken wordt wereldwijd kennis genomen. Hij behoort tot de meest geciteerde wetenschappers.
Zijn gedachtegoed wordt bejubeld en opent ogen. Het wordt echter ook vervloekt omdat het moslimhaat zou voeden. Zijn werk is opmerkelijk deugdelijk onderbouwd en juist daardoor ook confronterend. Het kan zodoende in ieder geval niet worden genegeerd. Toch lijkt mij een zekere behoedzaamheid gewenst. Dat zorgt tevens voor wat meer optimisme dan Koopmans kan opbrengen voor islamitische samenlevingen.
De crisis zou ‘vooral religieuze oorzaken’ hebben
Met een overrompelende hoeveelheid gegevens verwoordt Koopmans zijn bevindingen die uitmonden in deze conclusie. ‘De hoofdoorzaken van de crisis van de islamitische wereld liggen niet buiten de islam, bij de joden, het westers kolonialisme, of islamofobische populisten, maar midden in de islamitische gemeenschap zelf, in de vorm van een wijdverbreide rigide en intolerante geloofsopvatting die gepaard gaat met haat en geweld tegen andersdenkenden.’ (p. 232).
Dit islamitische fundamentalisme zou de gesel zijn die honderden miljoenen moslims terroriseert en zorgt voor achterstand in allerhande opzichten: economische ontwikkeling, democratie, mensenrechten, (vrouwen)emancipatie, vrijheid van meningsuiting, (wetenschappelijk) onderwijs, religieuze tolerantie, integratie en wat dies meer zij. Kortom, de islamitische wereld kent een crisis van ongeëvenaarde intensiteit en omvang.
De fundamentalistische interpretatie van de islam lijkt de grote constante te zijn van de beschreven ellende in de vele islamitische landen en islamitische gemeenschappen in westerse landen. Welk deelaspect Koopmans ook beetpakt, de crisis waar de islamitische wereld de afgelopen vijftig jaar in terecht is gekomen heeft zijns inziens ‘vooral religieuze oorzaken’ (p. 51).
Ideologieën zijn niet primaire oorzaak van agressie
Koopmans’ feitelijke onderzoeksgegevens onderbouwen ongetwijfeld de miserabele stand van zaken in menig islamitisch land. Dat ‘religieuze oorzaken’ hiervoor verantwoordelijk zijn, is echter op voorhand al het bevragen waard. Ideologieën – religieus of seculier van aard – kunnen niet de primaire oorzaak van agressieve uitspattingen in menselijk samenleven vormen.
Wat dergelijke ideologieën – zoals het katholicisme, intioïsme, maoïsme en andere variaties van het marxisme – ongetwijfeld altijd en overal wél deden is onderlinge verhoudingen legitimeren, zowel van naastenliefde als marteling en doodslag. Dat is Koopmans natuurlijk ook wel bekend, en hij onthoudt zich dan ook met recht van onderzoek naar ‘de ware islam’ – dat moeten theologen maar doen (zie p. 41-7). Desalniettemin schuift Koopmans het islamitische fundamentalisme steeds weer als ‘oorzaak’ naar voren.
Macht ontlenen despoten niet aan islam, maar aan geweldsmiddelen
Het zijn in de eerste plaats mensen die elkaar uitbuiten, die bedroevende achterstand en dagelijkse rampspoed veroorzaken. In de islamitische wereld is dat evenzeer het geval, waar een goed georganiseerde ‘religieuze’ groep de eigen machtsposities legitimeert met fundamentalistisch gedachtegoed. Voor die legitimering wordt islamitische erfgoed gebruikt. Die macht ontleent die groep despoten echter niet aan de islam, maar aan geweldsmiddelen, waarvan een arsenaal aan ‘wapen- en oorlogstuig’ wel het belangrijkste is.
Niet voor niets was westerse kennis langdurig verboden terrein in islamitische landen, terwijl ‘onderwijs in militaire strategie en technologie’ uit het westen wél werd geïntroduceerd. Een radicale interpretatie van het islamitische gedachtegoed, het evenzo radicaal inperken van de vrijheid van meningsuiting en vergaderen, het aansturen op complottheorieën (bijvoorbeeld over joden), het verbod op werelds onderwijs en wetenschappelijk onderzoek zijn ondersteunende machtsmiddelen waar effectief gebruik van wordt gemaakt. Inderdaad, in de praktijk van alledag geschiedt dit alles uit naam van Allah en zijn profeet, maar zij zijn er niet de oorzaak van.
Dreigende vernederingen zorgen voor agressie en geweld
Het islamitische gedachtegoed laat ongetwijfeld ruimte voor onverdraagzame, onderdrukkende en gewelddadige interpretaties. Daartoe zijn groepen met veel (gewapende) macht nodig. Die macht moet bedreigd worden, wil er zo’n pijnlijke toename van onverdraagzaamheid, onderdrukking en geweld plaatsvinden als van de islamitische wereld moet worden geconstateerd. Traditionele (religieuze) machtsgroepen en traditionele verhoudingen staan in toenemende mate heftig onder druk – met name de verhoudingen tussen mannen en vrouwen en die tussen oudere en jongere generaties.
Die bedreiging voor verlies van traditionele macht en bijkomende gemakken, van aanzien en koesterende geborgenheid, is de afgelopen decennia ongekend gegroeid. De dreigende vernederingen zorgen voor agressie en geweld. Koopmans beschrijft die pijnlijke geweldstoename aan de hand van vele gegevens, te beginnen bij de machtsovername door Khomeini in Iran in 1979. Die herstelt de traditionele macht van religieus georiënteerde groepen die deze verloren aan westers georiënteerde groepen onder leiding van de sjah van Perzië, Mohammad Reza Pahlavi.
De islam is ontegenzeglijk níet de oorzaak
Dit fenomeen doet zich in tal van islamitische landen voor: gewelddadige inspanningen tot herstel en behoud van traditionele macht en machtsverhoudingen. De gegevens spatten uit de studie van Koopmans, maar de islam is ontegenzeglijk níet de oorzaak. Die wordt evenzeer aangeroepen om het verzet te legitimeren tegen de (herstelde) traditionele macht en versleten machtsverhoudingen.
Juist dat verzet is in forse kracht de afgelopen decennia toegenomen en juist dat verzet zorgt voor ernstige vormen van agressie door de zittende machthebbers: fundamentalisme, onderdrukking, uitbuiting, martelingen, geweld, (zelf)moord(aanslagen) en doodslag.
Dictatoriale islamitische regimes worden gevoed door verzet
Zo bezien worden de dictatoriale mechanismen van islamitische regimes niet gevoed door de islam (in welke gedaante dan ook), maar in de eerste plaats door verzet tegen die regimes en de traditionele machtsverhoudingen. Hoe meer van dergelijk standvastig verzet, hoe venijniger het geweld ertegen.
Hiermee zijn we bij de kern van sociologisch onderzoek, namelijk naar de onderlinge (machts)verhoudingen en wederzijdse afhankelijkheid van mensen, die voortdurend aan veranderingen onderhevig zijn en waardoor gedrag, handelen, voelen, denken en het rechtvaardigen van daden veranderen. Gelukkig zijn er indringende voorbeelden van verzet dat zegevierde.
Dit artikel verscheen eerder op Sociale Vraagstukken. Aart G. Broek, die eerder ook een aantal gastbijdragen voor Sargasso schreef, is sociaal wetenschapper en deskundige op het gebied van conflict-, agressie- en geweldsbeheersing. Hij is auteur van onder meer ‘De terreur van schaamte; Brandstof voor agressie’ (2015) en ‘Geboeid door macht en onmacht; De geschiedenis van de politie op de Nederlands-Caribische eilanden’ (2011).
Reacties (46)
Ideologieën – religieus of seculier van aard – kunnen niet de primaire oorzaak van agressieve uitspattingen in menselijk samenleven vormen.
Ehm… de ideologie van een Tarrant of Brevik is niet de primaire oorzaak van het geweld dat zijn hebben aangericht? Oke…..
@analist / inderdaad, het is niet de (religieuze) ideologie van mensen als Tarrant, Brevik, Gökmen Tanis of wie dan ook die de feitelijke voedingsbodem van (gewelddadige) agressie vormt, maar gevoelens en ervaringen met vernederingen, mislukkingen, teleurstellingen, niet-gerealiseerde verwachtingen (van mensen zelf of hun opvoeders) en wat al niet meer aan tegenslag. Om dat te ‘behappen’ klampen mensen zich vast aan ‘verhalen’ die het een en ander ‘duiden’ (verklaren), daartoe dienen de (religieuze) ideologieën. Daarmee gaan we aan de slag: we interpreteren die en zetten die naar onze hand, niet in ons eentje, maar in principe altijd in / na samenspraak met anderen – we zijn Robinson Crusoe niet!
@2: je kan het wel herhalen maar het is een stelling die veel mensen (waaronder mijzelf) verbaast. als de ideologie van white supremacy niet tot geweld leidt waarom gaan de aanhangers ervan veel vaker (ivm sociaal-democraten, klassiek liberalen, fundamentalistische christenen, etc) over tot geweld? als de ideologie van het nazisme niet leidt tot geweld, waarom is Mein Kampf in Duitsland in de ban? als ideologie uberhaupt niet tot geweld kan leiden waarom zijn uitingen van gewelddadige ideologieen verboden of op z’n minst controversieel?
maar gevoelens en ervaringen met vernederingen, mislukkingen, teleurstellingen, niet-gerealiseerde verwachtingen
want terroristen zijn de enigen die deze gevoelens ervaren?
@analist / Nee, terroristen zijn niet de enige die de (opeenstapeling van) gevoelens van (dreigende) vernederingen (hebben) ervaren. Zij zijn dan ook niet de enigen voor wie die ervaringen de brandstof van (gewelddadige) agressie zijn. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat ‘white supremacists’ [ws] veel vaker overgaan tot geweld dan welke andere ‘extremistische’ actor: er vinden dagelijks ernstige vormen van geweld (aanslagen, uitbuiting, martelingen e.d.) plaats in islamitische landen waar geen ws aan te pas komt.
Los hiervan, in Duitsland kon het nationaal-socialistische gedachtegoed wortel schieten omdat er een voedingsbodem van ernstige beschaming lag – dwars door de hele samenleving heen – , die moet worden toegeschreven aan de – voor Duitsland – vernederende ‘afronding’ van de Eerste Wereldoorlog. De Tweede Wereldoorlog werd dan ook geheel anders ‘afgerond’ naar Duitsland toe: de verliezer werd geholpen om overeind te krabbelen.
Wij verbieden ideologische geschriften met een extremistisch gedachtegoed (zoals Mein kampf) omdat wij menen dat dergelijke geschriften in staat zijn om de gevoelens van pijnlijke vernederingen en de bijkomende gevoelens van geweld (wraak e.d.) kunnen legitimeren, voeden, aansturen. Dat is niet geheel onterecht, hoewel we ook de messen niet verbieden omdat je er zowel je brood als een keel mee kan doorsnijden. Hoe het ook zij, de ideologie is niet de oorzaak, zo min als de trap er de oorzaak van is, dat jij van beneden naar boven loopt.
r is geen enkele reden om aan te nemen dat ‘white supremacists’ [ws] veel vaker overgaan tot geweld dan welke andere ‘extremistische’ actor
Nou, de recente jaren is in Europa het geweld vanuit extreem-rechts toch wel erg ernstiger dan vanuit extreem-links.
Ook de AIVD zegt zoiets:
https://www.trouw.nl/samenleving/aivd-waarschuwt-voor-rechts-extremistisch-geweld~a000eda3/
Lijkt me zeer sterk dat dit losstaat van de ideologie van extreem-rechts, die vaak expliciet oproept tot geweld.
@analist / Nergens in mijn betoog staat dat een (religieuze) ideologie er niet toe doet of losstaat van agressief handelen; ook een rechtvaardiging van geweld speelt een (bescheiden) rol bij agressief handelen. Wat ik naar aanleiding van Koopmans onderzoek / boek stel, is dat zijn uitgesproken opvatting dat een ideologische (islamitische) interpretatie de oorzaak is van de gewelddadige en andersoortige ellende in de islamitische wereld, niet houdbaar is.
De AIVD waarschuwt – met recht – voor (politiek) rechts extremisme, zoals deze dienst ook waarschuwt voor bepaalde islamitische extremistische bewegingen. De respectieve ideologieën zijn feitelijk ‘symptomen’ van onderhuids broeiende gevoelens van (dreigende) vernederingen en verlangens naar wraak c.q. herstel van oude verhoudingen (onder meer tussen mannen / vrouwen).
Hoe het ook zij, links of rechts, seculier of religieus, ideologieën zijn niet de primaire brandstof voor (gewelddadige) agressie.
@5: Als zo’n groep zich steeds meer in het nauw gedreven voelt en daarbij ook nog groeit, dan zijn de rare sprongen een logisch statistisch gegeven.
@beugwant / Inderdaad; een kat in het nauw (feitelijk of in zijn/haar verbeelding) maakt rare sprongen: haalt agressief uit.
@Aart G. Broek: ik snap niet waarom de Islam uit de wind gehouden moet worden.
Is men zo bang om voor Islamofoob uitgemaakt te worden?
@8: Waarbij ik wens aan te tekenen dat de vergelijking tussen katten en [ws] daar wel ophoudt. ?
@9: Dat is ‘hinein interpretieren’. De islam zelf is niet het probleem, maar die religie wordt wel als machtsinstrument ingezet.
Als de slager de hond met een stok slaat, is niet die stok schuldig aan het slaan, maar de slager. Dat staat los van het waarom van het slaan: of de ‘hondse’ vleesdiefstal gerechtvaardigd is, valt buiten de vergelijking. Soms worden zulke zaken verheerlijkt, zoals bij de Sabijnse maagdenroof, maar nu dwaal ik teveel af.
@AltJohan / Het islamitische gedachtegoed – al dan niet geradicaliseerd – wordt niet uit de wind gehouden en dat hoeft ook niet; het is ongetwijfeld in meerdere opzichten een weinig verheffend gedachtegoed. Dat is echter niet het punt van discussie; terzijde, en het ‘ken me r*** roesten’ – zoals het gezegde wil – of ik wel of niet een islamofoob ben.
De vraag is in hoeverre een (religieuze) ideologie de belangrijkste brandstof – c.q. praktisch de doorslaggevende oorzaak – is van ernstige achterstand in allerhande opzichten in landen en onder sociaal-culturele groepen: economische ontwikkeling, democratie, mensenrechten, (vrouwen)emancipatie, vrijheid van meningsuiting, (wetenschappelijk) onderwijs, religieuze tolerantie, integratie en wat dies meer zij. Wat het antwoord daarop in ieder geval NIET is, heb je hier meerdere malen voorbij zien komen.
Zo is ook niet de rooms-katholieke leer de bron van allehande ellende, maar die religieuze ideologie rechtvaardigd(e) wel op (voor gelovigen) verlammende wijze ongelijkwaardige verhoudingen, vele vormen van machtsmisbruik (binnen en buiten de kerk), koloniale veroveringen en slavernij [en ja, dat deed / doet de islam ook]. Het nam ‘even’ voor er verzet tegen het rooms-katholieke vlechtwerk opkwam, wat aanvankelijk de uiterst gewelddadige ‘inquisitie’ opleverde. Tot op de dag van vandaag stelt de r.k. kerk zich zo agressief mogelijk op tegen het verzet tegen aanvallen.
Dat is wat hier ook inzake de islamitische landen wordt betoogd: het verzet van verlichte / civiele moslims en ‘afvalligen’ zorgt voor agressie en geweld. Dat doet meer dan eens aan de inquisitie denken.
@4 Die trap is echter wel een noodzakelijke voorwaarde om van beneden naar boven te lopen. Sterker nog: het bestaan van die trap en de strategische plaatsing ervan, doet het vanzelfsprekend schijnen om naar boven te lopen, en verleidt daardoor ook om die gang op z’n minst uit te proberen.
Zwarte activisten in de VS kunnen dezelfde ervaring hebben met vernederingen, terwijl de een inspiratie haalt uit het social gospel, en zijn levensverhaal borduurt op het sjabloon van het exodusverhaal en christelijk martelaarschap, en de ander zijn inspiratie haalt uit leninisme en de black powerbeweging, en zijn levensverhaal borduurt op gewelddadige revolutionairen.
Het laat zich gemakkelijk raden hoe hier andere reacties op ervaringen van vernedering uit rollen.
@Aart G. Broek: “…. hoeverre een (religieuze) ideologie de belangrijkste brandstofv …”
Om vuur te bestrijden zijn er 3 strategieën.
– temperatuur omlaag brengen
– zuurstoftoevoer blokkeren
– brandstof wegnemen
Het meest effectief is om alle drie tegelijkertijd te doen.
Waarom zou je dan de Islam buiten schot houden?
En armoede, frustratie en vernederingen zijn geen geldig excuus voor terrorisme. Je komt er bij een rechter ook niet mee weg: “ja maar meneer de rechter, ik was zo vernederd!”
@10: Als de slager de hond met een stok slaat, is niet die stok schuldig aan het slaan, maar de slager.
Guns don’t kill people, zoiets bedoel je?
@13: nee, maar dat het voorkomt, ook onder de (blanke) bevolking moet ook niet ontkent worden .
@14: Laat ik het zo zeggen: Als daardoor dat dier me voor dag en dauw wakker jankt, zal ik die slager zeker zijn stok afpakken en overdadig gebruik van een nieuwe zien te voorkomen. Als hij niet met een stok kan omgaan, dient hij dat te leren.
De biefstuk buiten bereik van het beest houden is natuurlijk ook een oplossing. Met of zonder medeweten van de slager is dan weer een ander verhaal, maar ook nu dwaal ik teveel af.
Hmm, ik vind het nogal een academische kwestie. In de dagelijkse praktijk maakt het niet zo veel uit of islam nu een “versterkende factor”, een “faciliterende factor” of een oorzaak genoemd wordt. Natuurlijk is het niet de enige oorzaak, maar ik zou het zeker een oorzaak noemen.
De vergelijkingen met de trap en de stok om de hond te slaan gaan mijns inziens ook mank. Die trap en die stok zijn neutrale, dode instrumenten zonder een eigen dynamiek. Een bepaalde ideologie is dat niet; dat is de gezamenlijke set aan meningen en opinies gevormd door een populatie, en die gezamenlijke set kan wel degelijk aanzetten tot geweld en kan wel degelijk de oorzaak zijn voor allerlei ellende. Ik vind het ergens wel overkomen als de wapenindustrie die maar blijft roepen dat niet wapens, maar mensen doden. Lekker makkelijk, denk ik dan.
De islam zelf kan ik niet goed over oordelen wegens gebrek aan kennis. Maar als het Christendom in z’n heilige teksten letterlijk stelt dat je mensen die een fout geloof aanhangen de rug moet toekeren omdat ze de samenleving verzieken, zelfs al is het je broer of je vader, of dingen in zo’n volgorde zet dat je er uit op zou kunnen maken dat niet in God geloven erger is dan iemand over de kling jagen, dan vind ik dat je wel degelijk kun stellen dat zulk soort teksten veroorzaken dat er veel ellende in de wereld is.
@Prediker [12] / Om toch nog even de beeldspraak vast te houden: waarom de een de trap omhoog neemt, de ander de trap naar beneden, een derde de lift neemt, een vierde uit het raam springt, een vijfde de deur opent en via de regenpijp omhoog klimt, de zesde gewoon blijft waar hij is op de verdieping … tja, we weten – terugblikkend! – dat wanneer er vormen van agressie zich voordoen dan is er sprake van dreiging van vernedering of van feitelijke vernedering; daarbij doet een ideologie dienst als rechtvaardiging van dat geweld.
Het is echter niet zonder meer duidelijk wat de voorwaarden zijn die mensen anders met een opstapeling van vernederingen doet omgaan, anders dan door agressief te worden. We weten er wel wat van, daarover mijn De terreur van schaamte (2015) en beschouwingen in Schaamteloos (2017).
Waarom – mooi voorbeeld trouwens – kiest de een voor de troost van gospelsongs en de ander voor het geweld van blackpower? Beide hebben een gemeenschappelijke factor: het betreft ‘groepen’ die op zich een zekere ‘geborgenheid’ bieden, alsook een zeker ‘doel’ in het leven. Het is niet de ideologie die de doorslag als zodanig geeft (gospel/kerk – blackpower), maar (waarschijnlijk) de personen – zgn. significant other – die in staat is een zeker vertrouwen te geven en te verkrijgen (de boodschap doet er minder toe).
@ AltJohan [13] / Of het wel /niet een geldig excuus is voor de rechter wil nog niet zeggen, dat vernederingen niet tot agressie zouden leiden. Het maakt voor de rechter – in westerse landen als het onze – overigens wel degelijk uit met welke reden je een ijzeren staaf hebt gepakt en iemand voor het hoofd sloeg. Een fysieke bedreiging is hoe dan ook een vorm van vernedering en daar mag je je – met mate – tegen verdedigen.
Ook andere vormen van vernedering kunnen verzachtend werken op de veroordeling van jouw verzet/agressie die het oproept.
Los hiervan, de strategieën om een ‘vuur’ te blussen zijn stellig relevant in deze discussie, al gaat het waarschijnlijk minder om de ‘ideologie’ (als ware het zuurstof) dan om de boodschapper, d.w.z. degene die de ideologie uitdraagt: mensen doen ertoe, die geven je het gevoel erbij te horen, die kunnen je broodnodige geborgenheid bieden. Je zult waarschijnlijk eerder luisteren naar je moeder (als je niet pubert) dan naar een willekeurige passagier in een trein.
@Aart G. Broek: sommige moslims vinden een spot-prent van Mohammed (vzmh) al vernederend.
Brenton Tarrant (de NZ terrorist) die had ook uitgebreid geshopt in vernederingen. Wat ons allemaal aangedaan is. Onze meisjes en vrouwen onteerd.
Die verkrachtings-schandalen met groepen van veelal Pakistaanse mannen in Engeland gebruikte hij om zijn haat mee te voeden. Stonden allemaal in zijn manifest.
@ Okto / 17 – Het oogt wel wat erg ‘academisch’, gelijk heb je, maar dat neemt niet weg, dat het onderscheid toch wel van belang is. Als je ziek bent, hoeven wij als patient ook niet per se tot in detail te weten of het zweten nu het gevolg is van de koorts of dat het zweten en de koorts beide symptomen zijn van wat ‘dieper’ liggend en de steek in je onderbuik de belangrijkste aanwijzing voor problemen. Je voelt je gewoon k****. Om erop te reageren moet de arts echter wel weten wat symptomen zijn en wat erachter schuilgaat.
Blijft wat riskant om met beeldspraak te werken – zie de reacties hiervoor over trappen. Toch is het zeer de vraag of een (religieuze) ideologie nu echt een eigen dynamiek heeft en niet net zo ‘wezenloos’ is als een trap. Het zijn mensen die te midden van anderen en met elkaar een ideologie kneden, vormen, invulling geven, naar hun hand zetten en wat dies meer. Jouw ‘populatie’ – precies. Het zijn de onderlinge verhoudingen, ieders positie daarbinnen, de voor- en nadelen ervan, de geborgenheid, het respect enzovoorts die bepalen wat er met ideologieën gebeurt. Ongetwijfeld sturen elementen van ideologieën wel weer het handelen, maar het is een ‘voedingsmiddel’ temidden van vele (belangrijkere) andere, waaronder die wapens.
“Ideologieën – religieus of seculier van aard – kunnen niet de primaire oorzaak van agressieve uitspattingen in menselijk samenleven vormen.”
WAT?!
“Het zijn in de eerste plaats mensen die elkaar uitbuiten,”
Oh, het ‘ze zijn niet echt religieus’-argument. Waar heb ik dat eerder gehoord. Net zoals het *echte* communisme nog steeds op zich laat wachten, zeker…
@KJH / Op het eerste gezicht lijkt het een wel op het ander, lijkt datgene wat ik zeg wel op het niet-het-ware-islamitische-geloof. Ik lijkt de rol van het ‘islamitische gedachtegoed’ te bagatelliseren, waardoor het bijna lijkt te verdwijnen. Dat is niet zo, alleen geef ik interpretaties van het islamitische gedachtegoed niet de centrale, allesbepalende rol die ik tegenkom in het werk van Koopmans.
Wat het ware islamitische geloof is, weet ik niet, dat laat ik – net als Koopmans trouwens – graag aan theologen over, die zoeken het maar uit. Mij gaat het om wat ons – wij mensen – als ‘brandstof’ voor ons handelen kennen en hoe we dat rechtvaardigen voor onszelf en voor de buitenwacht. Al dan niet religieuze ideologieën – islam, katholicisme, communisme, en wat dies meer – zijn net grote supermarkten waar je kunt kiezen wat je wilt aan boodschappen die je meent nodig te hebben, variërend van ‘worldpeace’ tot ‘dood aan de afvallige’.
De vraag is waarom kiezen we het een of het ander. Interessant dat we soms min of meer dezelfde ingrediënten nodig hebben voor geheel verschillende ‘gerechten’.
@19: Zonder gedeelde ideeën kunnen menselijke samenlevingen niet bestaan, en het is dan ook potsierlijk om te beweren dat die ideeën geen invloed zouden hebben op iets als agressie en geweld. Juist omdat het hier over het functioneren op het niveau van samenlevingen gaat (en niet over individuen) is de ideeënwereld van de islam relevant om mee te nemen.
Ja, agressie en geweld kan ook komen door allerlei emoties, maar je verklaart daarmee de invloed van ideeën niet weg.
Naar ik begrijp gaat het Koopmans niet zozeer om geweld, maar om het geheel van matige uitkomsten in de Islamitische wereld.
@20: [ Onze meisjes en vrouwen onteerd. ]
Ja, als je aan ons BEZIT komt dan ben je nog niet klaar, hè?
Meestal blijkt dat als je er in verdiept dat strafbare feiten meestal voor het overgrote deel binnen de eigen etnische groep plaatsvinden.
Ik snap de discussie niet. Of nou ja, ik begrijp de woorden, maar het is toch evident dat mensen overgaan tot geweld jegens anderen omdat ze zich op een of andere manier bedreigd voelen (behoudens die enkele ware psychopaat). Of dat nou is omdat hun macht ter discussie wordt gesteld, ze zich tot op het bot vernederd voelen, iets niet kunnen krijgen wat ze willen of wat dan ook. Maar daar hebben ze altijd wél een rechtvaardiging voor nodig, hetzij voor zichzelf, hetzij om zich te verantwoorden tegen de rest. En daar komt de ideologie, welke dan ook, om de hoek kijken. Uitzondering is natuurlijk zelfverdediging tegen acute fysieke bedreiging; daar heb je geen ideologie bij nodig, omdat iedereen dat snapt.
Of nou ja, ik begrijp de woorden, maar het is toch evident dat mensen overgaan tot geweld jegens anderen omdat ze zich op een of andere manier bedreigd voelen (behoudens die enkele ware psychopaat).
Voetbalsupporters die met elkaar op de vuist gaan voelen zich denk ik niet bedreigd en zullen ook niet (allemaal) psychopaten zijn.
@27: Die voelen zich op hun manier ook bedreigd neem ik aan. In hun mannelijkheid bijvoorbeeld. Of als gemeenschap, als in; de andere partij vernedert ons, of zoiets.
Als je naar de kern van het gebruik van geweld kijkt, kún je gewoon niet ontkennen dat zaken als bedreiging en vernedering geen rol spelen. Of machtshonger, die laatste gaat zelfs op voor de eerder genoemde psychopaat. Hoe dan ook komt het áltijd neer op menselijk emoties. En iedereen die zich tot zoiets verlaagt zal dat op een of andere manier voor zichzelf en de omgeving goed willen praten.
@26
Nee, daar ben ik het daar totaal niet mee eens. Ik denk dat dit een heel naieve, simpele stellingname is.
Geweld is maar al te vaak ook een kwestie van groepsprofielering. Dus: stoer doen tegenover je vriendjes omdat je dat een hogere status geeft. En geweld uit gewoonte is maar ook al te vaak voorgekomen. Of gewoon geldelijk gewin. Of als politiek doel, ter consolidatie van je macht.
Geloof je b.v. werkelijk dat toen Cortez door het rijk van de Azteken trok, ze een spoor van bloed achter zich lieten omdat ze zich zo bedreigd voelden door die Indianen? Lijkt me niet.
Of, even naar de andere kant kijkend: Dat die Azteken de gewoonte hadden om duizenden slachtoffers (letterlijk) levend het hart uit te snijden op hun offertafels omdat die zo’n bedreiging waren?
De menselijke geschiedenis is zeer geweldadig, en directe bedreiging was denk ik in de minderheid van de gevallen de daadwerkelijke directe oorzaak voor geweld.
@28: Die voelen zich op hun manier ook bedreigd neem ik aan. In hun mannelijkheid bijvoorbeeld
ah spelletje calvinball, ik hoor het al.
https://calvinandhobbes.fandom.com/wiki/Calvinball
@30: en dat uit jouw toetsenbord. Jij durft!
@ Karin van der Stoop / 26 & 28 – zoals je het tekent, wordt het in mijn beschouwing inderdaad ook gesteld, waardoor een (religieuze) ideologie niet de primaire bron van de agressie vormt.
@ Okto / 29 – profielering binnen een groep veronderstelt de angst van afwijzing, kleinering, vernedering, agressie door andere groepsleden.
Cortez had een Spaans thuisfront dat verwachtte dat hij met land, goederen (goud en zilver) en het bewijs van onderworpen ‘indianen’ terug zou keren, anders wachtte hem en de zijnen afwijzing, kleinering, vernedering, agressie.
De Azteken vreesden vernedering door de goden – d.w.z. hongersnood, mislukken oogst, verlies van oorlogen e.d. – en offerden op voorhand al de nodige kinderen / jong volwassenen om dat te voorkomen.
Je geeft inderdaad vormen van het zich bedreigd voelen!
Cortez had een Spaans thuisfront dat verwachtte dat hij met land, goederen (goud en zilver) en het bewijs van onderworpen ‘indianen’ terug zou keren, anders wachtte hem en de zijnen afwijzing, kleinering, vernedering, agressie.
Helemaal niet. Vage nonsense vind ik prima (ik hoef het niet te lezen) maar geschiedsvervalsing is een ander verhaal. Cortez was een avonturier die op eigen initiatief naar de Nieuwe Wereld vertrok.
https://en.wikipedia.org/wiki/Hern%C3%A1n_Cort%C3%A9s#Early_career_in_the_New_World
@32:
Tsja, als je elke reden voor agressie ompraat naar een of andere vorm van “zich bedreigd voelen”, dan wordt inderdaad “zich bedreigd voelen” DE belangrijkste reden voor agressie.
Maar op mij komt het al met al niet heel overtuigend over als pleidooi.
Er bestaan (of hebben bestaan) nou eenmaal heel veel mensen die geweld best lekker vinden. In hoeverre dat geaccepteerd wordt hangt vooral af van de sociale context. Als geweld door de omgeving geaccepteerd is dan is echt niet iedere geweldpleger meteen een psychopaat.
Ik denk dat je veel te veel redeneert vanuit de huidige westerse sociale context waarin openlijk geweld in de meeste omstandigheden een taboe is. Alleen vanuit zo’n context klopt het dat de meeste geweldpleging gebeurt omdat men zich bedreigd voelt.
Maar helaas is gedurende de geschiedenis en wereldwijd gezien zo’n sociale context waarin zo tegen geweld aangekeken wordt eerder uitzondering dan regel.
@ analist / 33 – ook een ‘avonturier’ heeft een sociale omgeving die zijn verwachtingen en handelen aan- en bijstuurt; bij terugkomst van zijn ‘avontuur’ – toch niet echt gepland als cruise – wachtte hem, al naar gelang zijn ‘buit’ (waartoe ook ontdekkingen van land behoorden), bewondering of afwijzing. We weten inmiddels wat het werd, maar dat wist hij niet en Cortez had zo z’n ‘verlangens’ en daar konden ‘indianen’ bij helpen en ’tegenwerking’ was toch niet een optie.
Enfin, dit zijn details, het gaat om de oorzaak van het (gewelddadige / agressieve) falen in islamitische landen en gemeenschappen en de vraag of de ‘oorzaak’ wordt gevormd door specifieke interpretaties van het islamitische gedachtegoed. Al dan niet een oorzaak, fundamentalisme dat zich op de koran en ander islamitisch erfgoed baseert, vormt in ieder geval een stevige rechtvaardiging van een fikse hoeveelheid ellende voor honderden miljoenen mensen.
@35 Ja, dat is dus net waar Koopmans op wijst.
Je zou jezelf eens de vraag moeten stellen hoe het toch komt dat zwarte Afrikanen geen terreurdaden komen plegen in de Europese en Arabische wereld uit een vorm van zwart Afrikaans revolutionair bewustzijn.
Ze hebben er redenen genoeg voor, zou je zeggen, als de oorzaak zou liggen in afwijzing, kleinering, uitbuiting en vernedering. Honderden jaren slavernij, onderwerping, koloniale exploitatie en een dodelijke hindernisbanen voor wie een beter leven zoekt; een mens zou er zomaar agressief van worden.
Toch vertaalt zich dat niet in terreurdaden, terwijl iedere miezer die hier kansen zat heeft gehad maar hoeft te grijpen naar de ideologie van revolutionair leninistisch links (RAF), wit-supremacistisch rechts of jihadistisch fundamentalisme om naar de bommen en granaten te grijpen.
Aan de andere kant: de ‘school shootings’ in de VS tonen aan dat je zelfs geen ideologie nodig hebt om over te gaan tot het zaaien van dood en verderf. Het enige wat wrokzuchtige adolescente mannen nodig hebben om over te gaan tot massaslachtingen is de gelegenheid (wapens die voorhanden zijn) en media-exposure.
Naam maken, een reputatie, daar lijkt dergelijke terreur om te doen. Zichzelf vereeuwigen over de lijken van de willekeurige omstanders.
@ Prediker 37
“Al dan niet een oorzaak, fundamentalisme dat zich op de koran en ander islamitisch erfgoed baseert, vormt in ieder geval een stevige rechtvaardiging van een fikse hoeveelheid ellende voor honderden miljoenen mensen.”
@35 Ja, dat is dus net waar Koopmans op wijst.
Nee, dat is dus net niet waar Koopmans op wijst; ja, hij tekent – alleszins overtuigend – de fikse hoeveelheid ellende in de islamitische landen en leefgemeenschappen, maar hij beschouwt de fundamentalistische interpretatie van het islamitische gedachtegoed als ‘oorzaak’; voor mij is het primair een rechtvaardiging van vormen van uitbuiting, onderdrukking, gemankeerd onderwijs en hopeloze emancipatie, en wat al niet meer. Als zodanig speelt de religieuze ideologie wel degelijk een rol van belang: we kunnen niet zonder een ‘verhaal’ die ons handelen rechtvaardigt, vergoelijkt, goed praat wat krom is enzovoorts.
@ Prediker 37 / De ‘school shootings’ lijken Koopmans overtuiging dat een (religieuze) ideologie de oorzaak van dood en verderf is, tegen te spreken. Er lijkt meestal geen (noemenswaardige) ideologie in het spel.
Daarentegen zou het – kwaadschiks! – ‘naam maken, een reputatie verwerven en zichzelf vereeuwigen’ van doorslaggevend belang te zijn geweest. Wanneer dit inderdaad zo is, ligt daar als voedingsbodem de ervaring niet gehoord te zijn, niet op waarde geschat te zijn, gekleineerd te worden, beschaamd te zijn … De voedingsbodem die mijns inziens steevast de doorslaggevende voedingsbron van agressie en geweld is.
@29: Men zou kunnen zeggen dat het gedrag van Cortez in die omstandigheden weer erg ging lijken op de normale toestand van de beruchte Oude Wereld (de oudtestamentische, toen koningsdochters nog geofferd konden worden), toen de dispositie van macht en kracht elks toekomst bepaalden. Lumey van der Marck deed dat net zo.
In dierentermen: de grootste kreeft, bovenop de stapel met zijn schaar zwaaiend, bepaalt je toekomst.
De Islamitische wereld is intern misschien te vergelijken met die kreeft op die stapel, maar wat de externe verhoudingen betreft voelen ze dat niet zo. Dat wringt vast niet weinig. Ik laat dat beeld niet los tot ze daar een ‘humaner’ beeld van zichzelf en de ander creëren, al geef ik meteen toe dat onze eventuele voorsprong qua tijd en aard schandalig klein is.
@ Prediker / 37 – “Honderden jaren slavernij, onderwerping, koloniale exploitatie en dodelijke hindernisbanen voor wie een beter leven zoekt; een mens zou er zomaar agressief van worden. Toch vertaalt zich dat niet in terreurdaden, […]”
Vergis je niet in de diversiteit aan zwart verzet tegen uitbuiting. Dat mag (overwegend) geen terroristische aanslagen hebben opgeleverd, van de talrijke opstanden op slavenschepen (vooral wanneer ze nog op de kust van Afrika lagen) en de weggelopen slaven (marrons, bijvoorbeeld in Suriname) tot aan het ‘vreedzame’ verzet van Martin Luther King en de acties van Black-Lives-Matter is een opeenstapeling van verzetshandelingen te tekenen.
Het zou zeer wel kunnen zijn, dat er van veel meer verzet tegen ‘beschaming’ (kleinering, uitbuiting, vernedering etc.) heeft plaatsgevonden in de ‘zwarte wereld’ dan in de ‘islamitische wereld’. Dat klinkt merkwaardig?
Nee, de vernederende praktijk van (gewelddadige) onderdrukking en uitbuiting die Koopmans tekent, is de wereld die machthebbers in stand houden. Tot de middelen ter uitoefening van hun macht behoren het slechte onderwijs, fundamentalistische interpretatie van islam, gebrek aan vrijheid van meningsuiting, geen scheiding staat / religie, geweldsmonopolie met fysiek geweld, gebrekkig rechtsstelsel, enzovoorts.
Om de positie van die specifieke machthebbers te behouden c.q. te herstellen dan wel te verdedigen tegen uiteenlopende vormen van verzet (bijvoorbeeld door vrouwenemancipatie, wat zeer bedreigend blijkt) wordt (extreem) geweld gebruikt, waaronder terreuraanslagen.
Je persoonlijke ervaringen van vernedering kun je ‘compenseren’ door je aan te sluiten bij de ‘heilige’ strijd van de machthebbers die bedreigd worden.
@40: Binnen ik zeg maar kortweg die Oude Wereld heerst bij velen de verstandige opvatting dat wie wordt uitgebuit in elk geval nog even veilig is en dat er veel lotgenoten zijn. Voor de protestdaden die u daar noemt is de perceptie van de groep nodig dat een andere cultuur de eigen overheerst of wil overheersen. Met machthebbers bedoelt u zeker de andere cultuur. Eigen tyrannen zijn dan ‘leiders’. Logisch.
@40 Fundamentalisme in de islamitische wereld vormt misschien wel vaker een ideologisch wapen tégen de status quo dan een instrument van de machthebbers. Het biedt een politiek alternatief voor de corrupte en cliëntelistische quasi-seculiere regimes die hun beloften niet waar maken.
Zo zijn de regimes in Noord-Afrika niet religieus van aard, maar een mix van nationalisme, socialisme en soms pan-Arabisme. Die regimes hebben het meer dan eens te stellen met islamisten, die de gewone man een radicaal politiek alternatief voor ogen stellen.
Die islamisten, of dat nu Moslimbroeders zijn of andere politiek-fundamentalistische groeperingen, worden doorgaans bloedig vervolgd. Dat werkt(e) zo in Algerije, Egypte, Syrië en voormalig Irak. De machthebbers, dat is het leger en/of de heersende clique/clan.
In Turkije was dat tot de democratische machtsovername door de AK-partij onder leiding van Erdohan idem dito. Nu zitten de fundamentalisten aan het stuur, en die doen omgekeerd exact hetzelfde.
Zelfs in Indonesië is de officiële staatsideologie (Pancansila) er een van multicultureel despotisme, waar islamitisch fundamentalisme mee op gespannen voet staat.
@42: die concretisering snijdt hout.
@ Prediker -42
Dank, het lijkt mij dat je met de voorbeelden onderschrijft wat ik in mijn beschouwing stel, nl. dat een ideologie niet de primaire oorzaak van de getekende ellende is, maar het een en ander aan handelen – de uitbuiting zowel als het verzet ertegen – rechtvaardigt, aan- en/of bijstuurt, hindert of juist vergemakkelijkt, enzovoorts.
Waarom is het zo moeilijk om te begrijpen dat geweld altijd uit een bepaalde emotie voortkomt? En dat ons geweten het wel zo prettig vindt als daar een rechtvaardiging voor is?
@45: omdat dat in het algemeen niet waar is. De probleemtrigger wordt gevormd door de reactie van de gemeenschap.