Replicaties en respect

Het rommelt in de sociale psychologie. Recente replicatieprojecten laten zien dat een deel van het onderzoek in het vakgebied niet repliceerbaar is. De consequenties daarvan beginnen langzaam door te dringen binnen de gevestigde orde, zoals twee spraakmakende gebeurtenissen deze week lieten zien.

Door: Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022
Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Het onaanvaardbare brein

COLUMN - Burgers houden van versleten discussies. Onderwerpen waarover alles al gezegd is. Die klinken vertrouwd, en je kunt allemaal meedoen want je kunt met een gerust hart allerlei frasen herhalen die al die voorgaande keren ook redelijk slim klonken. Zo discussieerden we de afgelopen week weer heftig over een aantal maffe voedingsadviezen. Verder was er natuurlijk het nieuwe boek van Dick ‘wij zijn ons brein’ Swaab. Het ligt hier naast me. Ik ga er niet aan beginnen.

Zijn wij ons brein? Ja uiteraard. Het is het brein dat denkt, duh. Dáár gebeurt het. Dick heeft volkomen gelijk. Maar kunnen we ons denken verklaren met behulp van ons brein, met behulp van neuronen, stoffen, neurochemie? Dick zegt van wel. Want het gebeurt immers dáár. Maar in feite is dat een fundamenteel andere vraag. De hele discussie bestaat bij de gratie van het feit dat wij die twee vragen door elkaar halen. Want zoals het antwoord op de eerste vraag een resounding yes moet zijn, zo is het antwoord op de tweede vraag een categorisch nee. Uit een scheikundige formule komt nooit een gedachte. Beide fenomenen (de chemie en de gedachte) zijn nauw met elkaar verbonden (neemt u maar eens een hijs van een joint), maar het een verkláren uit het ander is onmogelijk. Wat Dick ook belooft.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Evolutie in actie

Een mooi, maar ook angstaanjagend experiment dat laat zien hoe bacteriën zich aanpassen aan steeds grotere concentraties antibiotica.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Damesliefde

COLUMN - ‘Je lijkt wel een feminist.’ Ik sloeg een beetje achterover van die reactie. En vooral van de lichte verbazing die ik erin hoorde. Aanleiding was een recensie van mijn hand in De Volkskrant van De oorlog tegen vrouwen, van de Britse documentairemaakster Sue Lloyd-Roberts. Het boek is een vlammende aanklacht tegen al het onrecht dat vrouwen wordt aangedaan, van besnijdenis en vrouwenhandel tot uithuwelijken en groepsverkrachting (waarbij het slachtoffer de schuld krijgt).

Ik schreef er een vurig stuk over, met als centrale vraag: hoe zijn mannen daartoe toch in staat? Hoe kan een groep mannen (niet zo lang geleden, in India) een meisje oppikken met een busje, haar gruwelijk verkrachten, verminken, en dan voor dood achterlaten aan de kant van de weg? Lloyd-Roberts besteedt daar geen aandacht aan. Het gaat haar om de aanklacht.

Maar waarom gebeurt dit al sinds de grijze oudheid, in vrijwel alle culturen? Wat bezielt de man? En dan is er die reactie ‘je lijkt wel een feminist’. Alsof je een vrouw moet zijn, geïnteresseerd moet zijn in vrouwenrechten, om hierover verontwaardigd te raken. Zó diep zit blijkbaar het wij versus zij.

Lloyd-Roberts boek heeft de ondertitel: En de moed om terug te vechten. Ze wil uiteraard graag aandacht besteden aan vrouwen die weigeren om zich bij de mannelijke overheersing neer te leggen. De voorbeelden zijn schaars. Niet alleen bij Homo sapiens, ook in de dierenwereld.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Als de aarde eindelijk stil is

Aardbevingen voorspellen, dat gaat helaas niet. Maar er is hoop. Misschien weten we binnenkort wanneer het afgelopen zal zijn met die rampen. Het enige dat we daarvoor moeten weten is wanneer de inwendige aarde eindelijk eens uitgedoofd zal zijn. En een internationaal team van geofysici wil dat nu gaan meten.

De aarde is heet. Met elke kilometer die je dieper graaft, stijgt de temperatuur een graad of dertig. Op drie kilometer diepte (en wat is nou drie kilometer?) werken mijnwerkers al in de kokende hitte. Die energie in de aarde is deels een restant uit de tijd dat de aarde geformeerd werd (voor de liefhebbers: potentiële energie werd toen thermische energie), maar belangrijker is dat zich in de aarde een volstrekt rommelig geconstrueerde kerncentrale bevindt met een vermogen van rond de dertig terawatt. (Dat is tien tot de macht twaalf watt, 15 miljoen keer de centrale van Borssele.) Die centrale draait op het natuurlijk verval van uranium en plutonium. En die energie zorgt ervoor dat vulkanen kunnen knallen en continenten kunnen verschuiven. Zo ontstaan troggen en bergen, zeeën en kloven, vulkanen en hete bronnen – en aardbevingen.

Hoe lang gaat dat nog duren? Hoe groot is die voorraad nucleaire brandstof? Dat kun je niet een-twee-drie uit de energiestroom afleiden, daarvoor is de aarde een té chaotische klomp. Daarvan bestaan alleen maar wilde schattingen. Maar de afgelopen week maakten wetenschappers bekend (in Scientific Reports) dat ze nu eens een serieuze poging gaan wagen om de nucleaire voorraad te meten. Dat willen ze doen met behulp van vijf meetstations, verspreid over de aarde, die op zoek gaan naar antineutrino’s. Bij zo’n detector moet u denken aan een flatgebouw volledig gevuld met waterstof, op een paar honderd meter diepte in de aarde. (Dat laatste is nodig om allerlei verstorende kosmische straling te ontlopen.) In die enorme tank waterstofgas worden detectoren opgehangen die het miniemste lichtflitsje kunnen registreren. Wanneer er nu vanuit de aardse diepte een antineutrino naar boven komt, en toevallig door de tank schiet, en héél toevallig de kern van een waterstofatoompje raakt – dan krijg je een flitsje. En dan weten de onderzoekers: daar diep in de aarde is één uraniumkern uit elkaar gevallen.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Dichter bij God dankzij groenten

COLUMN - Zo, dus de Godhelm van Lowlands was nep. Honderdtachtig bezoekers lieten zich die helm op het hoofd zetten, met de mededeling dat de ingewikkelde draadjes die aan de helm hingen, het brein konden stimuleren tot mystieke ervaringen. Ze zouden misschien ‘God’ voelen, zogezegd. Maar die draadjes stelden niks voor – en toch vertelden negentig deelnemers na afloop dat ze iets bijzonders hadden ervaren, daar onder die brommerhelm – en twintig deelnemers spraken zelfs van een intense mystieke ervaring. De bedenker van de grap, David Maij van de Universiteit van Amsterdam, noemde deze uitkomsten (in de Volkskrant) ‘bizar’. Maar het is natuurlijk doodnormaal.

Lowlands is een festival-cum-kermis met veel te hoge horecaprijzen, maar dat is niet erg. Want de mensen komen om iets bijzonders te ervaren. Wie geen zin heeft in kampeermisère kan het gedurende het hele weekend op de radio horen: de ene band is nog fan-tas-ti-scher dan de andere. Werkelijk schitterend, kippenvel, vet, mooi man. En als ik dan luister, hoor ik vooral meer van hetzelfde. (Toegegeven, mijn muzikale voorkeur gaat uit naar de periode 1880-1910, maar ik ben donders goed in staat om popmuziek te beoordelen.) De radiomannetjes en vrouwtjes, en de bezoekers, zijn vast van plan om van Lowlands een buitengewone ervaring te maken – en die ervaring krijgen ze dan ook. Als het niet al te saai is, gaan ze vol overgave richting extase. En met dezelfde verwachting zetten de bezoekers ook de Godhelm op het hoofd. Geen wonder dat de helft van hen ‘iets’ voelt. En die twintig, dat zijn de ware festivalgangers. Die maken de sfeer.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

TED | Hoe ziet een wereld eruit waar antibiotica niet meer werken?

We stevenen in rap tempo af op een wereld waar antibiotica niet meer werken. Journaliste Maryn McKenna schetst in deze Ted Talk hoe zo’n wereld eruit ziet.

Nog niet eens zo lang geleden kwam het toch met enige regelmaat voor dat een onschuldig wondje uitgroeide tot een levensbedreigende infectie, en dat artsen dan weinig uit konden halen. Penicilline is pas sinds 1944 in grote hoeveelheden beschikbaar.

In de evolutionaire wapenwedloop tussen de antibiotica die wij ontwikkelen en de resistentie die bacteriën die wij ontwikkelen, trekken we echter aan het kortste eind. En ons kwistig gebruik van antibiotica, met name in de bio-industrie, maakt dat we op het punt staan ons laatste wapen tegen bacteriële infecties te verliezen.

We keren dus terug naar de wereld vóór de komst van antibiotica, waar we zo aan gewend zijn. It ain’t gonna be pretty.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Verloren Oudheid

Verloren Oudheid | Wie waren de Assyriërs?

COLUMN - Ons verhaal begint in Mesopotamië, het land tussen de Eufraat en de Tigris. De Soemeriërs hadden het gebied tussen 4000 en 2300 v. Chr. gedomineerd, maar onder Sargon van Akkad (r. 2340-2278 v. Chr.) hadden de Semitisch sprekende Akkadiërs de macht overgenomen. In de loop van het tweede millennium v. Chr. ontstonden in Mesopotamië twee Akkadische koninkrijken: Assyrië in het noorden en Babylonië in het zuiden. Babylonië was, mede dankzij de erfenis van de Soemeriërs, al vroeg uitgegroeid tot een centrum van wetenschap en religie, terwijl Assyrië vooral bekend stond als militaristisch. Omdat de Assyriërs zich regelmatig tegen naburige volken moesten verdedigen werd oorlog al vroeg een belangrijk onderdeel van de Assyrische ideologie. De Assyriërs zagen het universum als een chaotisch strijdtoneel waarin zij, onder de bescherming van de god Ashur en onder leiding van hun koning, de goddelijke orde moesten handhaven.

Plaatselijke vorsten uit het Zagrosgebergte brengen tribuut in de vorm van kamelen. Zwarte Obelisk van Salmanasser III (r. 858-824 v. Chr.)

Plaatselijke vorsten uit het Zagrosgebergte brengen tribuut in de vorm van kamelen.
Zwarte Obelisk van Salmanasser III (r. 858-824 v. Chr.)

Een veredelde roversbende?
Uiteraard deelde niet iedereen hun ideologie. In de ogen van hun vijanden waren de Assyriërs waarschijnlijk weinig meer dan een veredelde roversbende. Sinds de veertiende eeuw v. Chr. organiseerden de Assyriërs jaarlijks veldtochten naar omliggende gebieden: de Armeense hooglanden, het Zagrosgebergte, de kusten van de Middellandse Zee en Babylonië. Met hun enorme leger paradeerden de Assyrische koningen door deze gebieden, daarbij tribuut eisende van de plaatselijke vorsten. Deze tribuut moet niet gezien worden als een belasting, maar als een eerbetoon waarmee de vorsten aangaven de koning van Assyrië als hun meerdere te erkennen. Vrijblijvend was deze tribuut echter niet. Vanwege de militaire dreiging stuurden de meeste vorsten direct hun tribuut zodra de koning in aantocht was. De koninkrijken die weigerden te betalen werden meestal onder de voet gelopen door het superieure Assyrische leger, dat hun akkers plunderde, hun steden plat brandde en hun leiders op de meest gruwelijke manieren ter dood bracht. Wanneer de Assyriërs echter weer vertrokken waren, gingen de plaatselijke vorsten weer hun eigen weg.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Veelbelovend doolhof

COLUMN - Zouden ze elkaar ooit nog eens tegenkomen, de psychologen en de biochemici? Het heeft er nu in ieder geval veel van weg dat ze in afzonderlijke universa wonen. En toch gaat het om één en hetzelfde onderwerp: ziekten van het brein. Vallen die ziekten echt chemisch aan te pakken, of gaat het om geestelijk ontsporingen waarbij hooguit een goed gesprek uitkomst biedt? Voorlopig gaan beide partijen elkaar zorgvuldig uit de weg. Men moppert wat, en trekt verder. Beide in de waan af te stevenen op de waarheid. And never the twain shall meet.

Het zijn natuurlijk de biochemici die voortdurend in het nieuws komen. Deze week weer: medewerkers van het Salk Instituut in La Jolla zijn dolenthousiast over een enkel eiwit dat de indruk wekt veel geestelijke problemen te verlichten. Het gaat om neureguline-1, een stof die in ons eigen lichaam wordt aangemaakt en vooral in het brein aanwezig is. Muizen met Alzheimer, die daardoor grote moeite hebben om een weggetje door een doolhof te onthouden, en aan wie dit eiwit werd toegediend, bleken daarna ineens veel beter in staat om die correcte weg te onthouden.

Een aardige vondst, goed voor een persbericht, Gefundenes Fressen voor media die graag ‘doorbraken’ publiceren – maar nog verre van een doorbraak. Het gaat immers om muizen. En de regel is nog altijd: wat werkt bij een muis, hoeft he-le-maal niet te werken bij een mens. (Als muizen genezen het doel was van de wetenschap, had zij alle prangende vraagstukken inmiddels al opgelost.)

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Andrea Maier - Zomergasten 2016, VPRO

Recensie Zomergasten | Andrea Maier

RECENSIE - Zomergasten met Andrea Maier begon met een serie korte fragmenten waarmee de hoogleraar gerontologie (de wetenschap die zich met ouderdom bezighoudt) aan ons werd voorgesteld. We zagen Maier voor een huisje staan. Een oud huisje. Ze zei dat het huisje mankementen had en hier en daar verzakt was, maar dat dit z’n eigen schoonheid had.

De schoonheid van het ouder worden, kwam tijdens de rest van de avond niet aan de orde. Ook niet toen we net een fragment uit ‘69: liefde, seks, senior’ hadden gezien, waarin een ouder echtpaar vertelt hoe hun seksleven door de ouderdom is veranderd en dat inmiddels de handen en de mond belangrijker zijn dan de geslachtsdelen. Het was een ontroerend fragment dat een mooie aanleiding had kunnen zijn om het ook even te hebben over de manier waarop aftakeling juist voor verdieping kan zorgen. Maar Maier liet het fragment zien om te kunnen praten over het taboe van seks op oudere leeftijd, waar zij in haar tijd als arts vaak tegenaan liep. Op zich prima, maar het toonde ook aan wat ik deze avond miste: de meeste fragmenten waren een aanleiding om een beroepsmatig puntje te maken, niet omdat het indruk op haar had gemaakt. En dat leverde een vrij eentonig avondje op.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Vorige Volgende