Hulspas weet het | Een schril contrast met oeverloos geklets

Ze zullen zich wel lullig gevoeld hebben, die Europese gentechnologen, daar in Vancouver. Wandelend te midden van collega's die veel meer mogen dan zij. Collega's vol doldrieste plannen, waar zij niet aan mogen denken. Dankzij de recent ontdekte (en met een Nobelprijs bekroonde) crispr-techniek kan het 'zoek-en-vervang' van genen sinds kort nog veel vlugger dan ooit voor mogelijk werd gehouden. De wildste ideeën zoemden rond, tijdens die internationale bijeenkomst. Maar ondertussen mogen Europese onderzoekers op dit vlak veel minder dan hun Amerikaanse vakbroeders (om over de cowboys in andere landen maar te zwijgen). Ze willen vooral dolgraag meespelen op het terrein van de kiembaangentherapie: dat zijn ingrepen in het DNA van eicellen of de embryo's, zodat niet alleen het kind genetisch verandert, maar óók zijn nageslacht. Op die manier kun je ziekten voor eens en altijd verwijderen. Dat kan zo niet langer, vinden ze natuurlijk, en om te voorkomen dat er een onoverbrugbare kloof ontstaat tussen de Europese genwetenschap en die wetenschap elders, deden de Europese embryologen en vruchtbaarheidsdeskundigen vanuit Vancouver een oproep om de Europese regels te verruimen. Een 'alles mag' vinden ze niet nodig, enige ethische controle moet er zijn, maar met een vergunningstelsel, gekoppeld aan complete transparantie komen ze al een heel eind. De NRC van zaterdag, waarin deze oproep werd gepubliceerd, meende echter dat er sprake is van (nog) een ander schril contrast:

Door: Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022
Foto: Matt Allworth (cc)

De onzinargumenten van een anti-vaxxer

Ze zeggen dat het inmiddels zo lang geleden is dat infectieziekten huis hielden onder de bevolking dat we de ellende ervan vergeten zijn, en dat daardoor steeds meer mensen het aandurven hun kinderen niet meer te vaccineren. Een van die mensen is Pauline Bijster, journalist.

Gisteren ontstond er #ophef over het stuk dat ze schreef voor Happinez.nl.

Daar blogde ze over de redenen waarom ze haar jongste kind nog niet heeft laten inenten. Happinez besloot in de loop van de avond – terecht – het artikel van de site te verwijderen. Maar omdat dit soort denkbeelden langzaamaan aan populariteit wint, wil ik het toch bespreken. En omdat er blijkbaar op de redactie van dat blaadje nog meer anti-vaxxers rondlopen: “De ouders op onze redactie zijn hierover net zo verdeeld als heel social media”

Misleidende informatie en kronkelredenaties

Want de argumentatie is zoals gebruikelijk van een bedroevend laag niveau. Volgens Bijster kan bijvoorbeeld niemand vertellen wat ze in haar baby’s spuiten, waarom ze dat doen, waarom ze dat zo vaak doen, en al zo snel.

Laat dit even op je inwerken. Iemand die zichzelf journalist noemt en blijkbaar niet in staat is deze vragen te googelen. Eigenlijk is het nog erger, want ze zegt dat artsen haar deze antwoorden niet kunnen geven, wat totale onzin is (of ze moet dringend andere artsen raadplegen). Ook claimt ze dat polio al voor het vaccinatieprogramma was verdwenen, door “hygiëne en voeding” terwijl na ongeveer 5 seconden zoeken dit grafiekje op m’n scherm stond.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Wetenschap voor homohaters

COLUMN - Het meest interessant aan de anti-homo-flyer die afgelopen weekend in Amsterdam-West werd verspreid, is natuurlijk dat de makers ervan niet alleen de wetenschap maar ook drie godsdiensten gebruiken om homoseksualiteit te veroordelen. Christendom, Jodendom én islam veroordelen homoseksualiteit, zo moeten drie citaten (uit Romeinen, Leviticus en de Koran) duidelijk maken. Zoiets is nogal verwarrend. Wie zat hier achter? Waarschijnlijk gaat het om aanhangers van de Turkse creationist Harun Yahya, zo ontdekte de volkskrant. Dat is een vriend van Erdogan met zijn eigen zender, waarop hij vrede predikt en Darwin aanvalt. Yayha (ook een fel tegenstander van homo’s) kopieert graag het bekende Amerikaanse creationistische foldermateriaal – en daar heeft die flyer uit Amsterdam-West veel van weg.  En hij schrijft ze ook braafjes over. Dat merk je aan de wetenschappelijke data in de flyer: 29 procent van de kinderen die door homostellen worden opgevoed, worden misbruikt. Homo’s hebben 50 procent meer kans op een depressie en twee keer zo’n grote kans om zelfmoord te plegen.

Die laatste twee cijfers die de flyer noemt, zijn weinig opmerkelijk. Ik geloof ze graag. Homoseksualiteit wordt voor het overgrote deel van de homo’s op aarde als een zware beproeving ervaren, dus dan liggen depressiviteit en suïcidale neigingen op de loer. Maar dat ’29 procent wordt misbruikt’ is uiteraard een opvallend gegeven. Het risico misbruikt te worden ligt dan ongeveer een factor vijftig hoger dan bij andere adoptieouders. De flyer geeft geen bron, maar een korte speurtocht leidt al snel naar een van de vele studies van de Amerikaanse psycholoog Paul Cameron en zijn zoon Kirk (P. Cameron and K. Cameron, Homosexual Parents, Adolescence, 31; 1996).

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Psychologie van de predestinatie

Tijdens een bezoek aan Geneve vorige maand bewonderde ik het strenge standbeeld van Calvijn, die predikant was in die stad. Het Calvinisme heb ik altijd een raadselachtige stroming gevonden, met name door het idee dat ieder mens vanaf het begin is voorbestemd om wel of niet in de hemel te komen, onafhankelijk van zijn of haar gedrag.

Als atheïst en econoom zie ik religie als een manier om het belang van de groep te stimuleren, met beloningen voor mensen die zich goed gedragen en straffen voor de anderen. Dreigen met de hel of een reïncarnatie als naaktslak maakt van mensen vrome gelovigen en goede buren. Predestinatie haalt die prikkels onderuit, en is in deze opvatting van religie dus totaal onlogisch.

Deze week vond ik echter een prachtige verklaring voor deze paradox door de economen Gilat Levy en Ronny Razin in het Journal of Public Economic Theory . Het bouwt op de voorspelling in de Calvinistische theologie dat mensen die uitverkoren zijn, zich ook als vrome Christenen gedragen. Dat betekent dus dat goed gedrag het doet lijken alsof je uitverkoren bent, zelfs al heeft dat gedrag geen enkele consequentie voor de uitverkiezing zelf. In plaats van God te overtuigen dat je in de hemel mag, is goed gedrag daarmee een manier om jezelf en anderen te overtuigen dat je al een toegangskaartje hebt.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: ছায়াশিকারী (double-A Apu) (cc)

Complotdenken met Machteld Zee

RECENSIE - Ach kijk, daar is het dan: taqiyya. Op pagina 64. Letterlijk betekent het: verdedigen. In de islam betekent het zoveel als: liegen over je geloof om aan de vijand te ontkomen. Binnen de islam speelt het begrip nauwelijks een rol, en wordt taqiyya meestal afgekeurd, maar in een boekje over de gevaren van de islam mag dit begrip niet ontbreken. Om duidelijk te maken dat moslims gewoon niet te vertrouwen zijn. Ze mogen immers liegen van hun geloof.

Ooit was dat een bekende antisemitische opmerking; tegenwoordig wordt het gezegd van moslims. Zo ook in ‘Heilige identiteiten’ van Machteld Zee. Na enige voorbeelden van verhullend islamitische taalgebruik, zoals de bewering dat de islam toch zo vredelievend en tolerant is, schrijft Machteld Zee: ‘Dergelijke double speak wordt theologisch gerechtvaardigd op grond van taqiyya.’ (Dat is dus onzin.)

Ze vervolgt: ‘Ik hoop niet dat ik te veel het idee geef dat er sprake is van een sinister complot, maar taqiyya houdt in dat moslims toestemming hebben om ongelovigen te misleiden.’ Zee hoeft zich helemaal geen zorgen te maken. Het idee dat ze zegt niet te willen geven, dat er een sinister islamitisch complot bestaat, ligt er in haar boekje duimendik bovenop.

Foto: StarryEarth (cc)

Is ET nu wél gevonden? (Het zal wel niet.)

Het is met ET als met poema’s op de Veluwe of het monster van Loch Ness: zo nu en dan is er een bericht over een waarneming, maar uiteindelijk verdampt het nieuws. Zoals zes weken geleden. Dat zal ook dit keer wel het geval zijn, maar het is desondanks interessant dat een beperkt aantal sterren van een redelijk normaal type een regelmatig terugkerend signaal afgeeft. De wetenschappers hebben alle mogelijke verklaringen bekeken en overwegen ook dat buitenaardse wezens elkaar willen tonen dat ze bestaan.

Zou het?

De onderzoekers menen dat de “signals probably from Extraterrestrial Intelligence” zijn, maar wij weten dat onderzoekers nogal eens het belang van hun vondsten overdrijven. We zullen niet snel weten wie er gelijk heeft, maar dit moet een van de eerste keren zijn dat ET in een peer-reviewed wetenschappelijk tijdschrift wordt genoemd als een serieuze verklaring van de waarnemingen.

Persoonlijk denk ik wel eens dat het verlangen ET te vinden zó groot is dat wetenschappers de benodigde zelfkritiek wat makkelijk laten varen, maar van de andere kant: we moeten ET een keer vinden, dus waarom niet op deze elfde oktober 2016?

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Kevin (cc)

Wijzen van denken

COLUMN - Enige opschudding was er over Professor Ben Feringa, Drentse boerenzoon en bio-technoloog, die een Nobelprijs kreeg. Nog meer verrassing: het was voor een nanomotortje, met nog onheldere toepassingen: echt fundamenteel gepruts in het oneindig kleine.

Wat is de verdienste van deze leider van zijn onderzoekteam? Dat hij zo beeldend is, zo weinig vergelijkingen en formules gebruikt, maar tekeningen op het schoolbord maakt, die tot denken en doen prikkelen. Zo vat ik samen wat over hem bekend werd.

Die kwaliteit boeit mij bijzonder. Wat maakt schetsen superieur aan formules bij ondersteuning van het denken? Ik ga op zoek bij Freeman Dyson, die al jaren schrijft over bio-technologie zoals Feringa die bedrijft.

Uit een interview:

I think the brain is analog, whereas the machines are digital. They really are different. So I think that what the machines can do, of course, is wonderful, but it’s not the same as what the brain can do.

The brain, being analog, is able to grasp images so much better. The brain is just designed for comparing images and some patterns — patterns in space and patterns in time — which we do amazingly well. Computers can do it, too, but not in anything like the same kind of flexibility.

Foto: Joseph Luns in het programma 'Berg' (1990). Inzet: Joris Ivens (door John Pasdon, Flickr cc)

Fout in de Koude Oorlog

RECENSIE - Het is treurig gesteld met de reputatie van oud-minister Joseph Luns. Eigenlijk is hij zo goed als vergeten. Martin Bossenbroek kon in heel Nederland één straat vinden die zijn naam draagt. Het is een onooglijk stukje grindtegels ergens achterin Goes.

Nee, dan zijn tijdgenoot, de beroemde documentairefilmer Joris Ivens! Terwijl Luns pal stond voor Nederland en daarna het Atlantisch bondgenootschap, maakte Ivens pure propagandafilms voor abjecte dictaturen in Oost-Europa en China. En zie, er is tegenwoordig een Joris Ivensplein, met daarop een monument én een feestdag – en dat alles in zijn geboortestad Nijmegen.

Bossenbroek brengt beide mannen samen in één boek, ‘Fout in de Koude Oorlog’. Twee mannen die, schrijft hij, in die periode ’tegengestelde keuzes’ maakten. Maar waarom breng je ze bij elkaar? Welnu, vertelt Bossenbroek in het eerste hoofdstuk, hier in Nederland denken we met warmte en weemoed terug aan die jaren, maar volgens hem was het vooral een tijd was waarin niemand eraan ontkwam om moreel verwerpelijke keuzes te maken.

Mislukt boek

‘Om die belevingswereld zo inzichtelijk mogelijk te maken, vormen de tegengestelde keuzes van van Joseph Luns en Joris Ivens de perfecte leidraad.’ Dat suggereert dat dit boek over de Koude Oorlog gaat. Maar dat blijkt niet het geval.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Replicaties en respect

COLUMN - Het rommelt in de sociale psychologie. Recente replicatieprojecten laten zien dat een deel van het onderzoek in het vakgebied niet repliceerbaar is. De consequenties daarvan beginnen langzaam door te dringen binnen de gevestigde orde, zoals twee spraakmakende gebeurtenissen deze week lieten zien.

De eerste opschudding werd veroorzaakt door Susan Fiske, een vooraanstaand psycholoog aan Princeton University en redacteur van het toptijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences. In een essay haalt ze fel uit naar online criticasters op wetenschappelijke publicaties in haar vakgebied. Ze hekelt de agressieve toon die op sociale media wordt aangeslagen, en verwerpt het “methodologisch terrorisme” van de critici. Vooraanstaande wetenschapsbloggers zoals Andrew Gelman en Uri Simonsohn waren uiteraard niet te spreken over Fiske’s aanval. In een bedachtzaam antwoord benadrukt Simonsohn dat een respectvolle toon belangrijker is dan het medium waarin de kritiek wordt gepubliceerd.

Fiske gaat mijn inziens voorbij aan het feit dat online commentatoren een diverse groep zijn. Er zijn natuurlijk impulsieve schreeuwers op sociale media, maar die worden door weinig mensen serieus genomen. De nerds die in hun vrije tijd teststatistieken narekenen zijn daarentegen een aanwinst voor de professie, en verdienen hun aandacht. Een constructieve en respectvolle toon van beide kanten helpt om die twee soorten kritiek van elkaar te onderscheiden, een ongedifferentieerde terminologie van “methodologische terrorisme” doet juist het tegenovergestelde.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Het onaanvaardbare brein

COLUMN - Burgers houden van versleten discussies. Onderwerpen waarover alles al gezegd is. Die klinken vertrouwd, en je kunt allemaal meedoen want je kunt met een gerust hart allerlei frasen herhalen die al die voorgaande keren ook redelijk slim klonken. Zo discussieerden we de afgelopen week weer heftig over een aantal maffe voedingsadviezen. Verder was er natuurlijk het nieuwe boek van Dick ‘wij zijn ons brein’ Swaab. Het ligt hier naast me. Ik ga er niet aan beginnen.

Zijn wij ons brein? Ja uiteraard. Het is het brein dat denkt, duh. Dáár gebeurt het. Dick heeft volkomen gelijk. Maar kunnen we ons denken verklaren met behulp van ons brein, met behulp van neuronen, stoffen, neurochemie? Dick zegt van wel. Want het gebeurt immers dáár. Maar in feite is dat een fundamenteel andere vraag. De hele discussie bestaat bij de gratie van het feit dat wij die twee vragen door elkaar halen. Want zoals het antwoord op de eerste vraag een resounding yes moet zijn, zo is het antwoord op de tweede vraag een categorisch nee. Uit een scheikundige formule komt nooit een gedachte. Beide fenomenen (de chemie en de gedachte) zijn nauw met elkaar verbonden (neemt u maar eens een hijs van een joint), maar het een verkláren uit het ander is onmogelijk. Wat Dick ook belooft.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Vorige Volgende