ELDERS - Tsjechië gaat vandaag en morgen naar de stembus voor de keuze van een nieuwe president. De verkiezing wordt gecompliceerd door een crisis rond de pas vorige maand aangetreden minderheidsregering.
De eerste gekozen president van de Tsjechische Republiek, Miloš Zeman (73), gaat voor een tweede termijn ondanks alle kritiek op zijn “promotie van een klimaat van vulgariteit, incompetentie en corruptie“. Hij neemt het op tegen acht andere kandidaten. Jiří Drahoš (68), een voormalige voorzitter van de Tsjechische Academie van Wetenschappen is zijn belangrijkste concurrent. Zeman, een groot bewonderaar van Trump, staat voor een populistische anti-immigratiepolitiek en hecht meer aan goede betrekkingen met Rusland dan aan samenwerking binnen de EU. Drahoš pleit voor een oriëntatie op het westen. Hij pleit voor een “herstel van de morele autoriteit” van het leiderschap van de republiek.
De president van de Tsjechische Republiek heeft geen buitengewoon grote bevoegdheden. Maar hij heeft wel een rol bij de vorming van een nieuwe regering. En daar heeft Tsjechië nu juist op dit moment een groot probleem. ANO, de grote winnaar van de verkiezingen in oktober slaagt er, ondanks de ruime overwinning met 78 van de 200 zetels, niet in een meerderheidscoalitie te vormen. President Zeman heeft na de verkiezingen een minderheidsregering benoemd onder leiding van ANO-leider Andrej Babiš (links als vice-premier in 2015 op de foto met de Oostenrijkse minister Sebastian Kurz, inmiddels ook premier). Maar deze regering dreigt volgende week alweer te bezwijken onder een motie van wantrouwen. Ook na een oproep van president Zeman in het parlement deze week hebben zich nog geen coalitiepartners gemeld voor een nieuwe regering.
Struikelblok vormt de aanklacht wegens fraude met EU-gelden tegen de nieuw benoemde premier Babiš. Deze ondernemer en miljonnair, een Tsjechische kopie van Donald Trump, is eigenaar van het concern Agrofert. In de vorige regering was hij behalve vice-premier ook minister van Financiën. Met zijn anti-establishment partij ANO (Actie van Ontevreden Burgers) belooft hij zijn land weer gezond te maken door het als bedrijf te gaan leiden. Maar vanwege het fraude-onderzoek weigeren andere partijen met hem als premier een regering te vormen. Babiš wijst alle aanklachten af en wil niet wijken voor een andere kandidaat-premier.
Zeman heeft na zijn toespraak in het parlement gezegd dat hij Babiš opnieuw zal benoemen als premier van een bredere coalitie zodra hij de steun krijgt van 101 afgevaardigden. Kennelijk hoopt hij op die manier zowel in het ANO-kamp als bij delen van de oppositie stemmen te winnen om als president aan te kunnen blijven. Premier Babiš heeft inmiddels ook zijn steun uitgesproken voor een nieuwe termijn van president Zeman.
Schoon
Of Babiš hiermee ook zijn eigen positie als premier gaat redden is nog de vraag. Christendemocraten, sociaaldemocraten en de extreemrechtse Partij voor Vrijheid en Directe Democratie (SPD) sluiten een coalitie met de partij ANO niet uit. Maar de eerste twee partijen hechten er aan dat alle ministers schoon zijn en dat sluit Babiš in elk geval op dit moment uit. De SPD stelt die voorwaarde niet, maar met 22 zetels van die partij kan Babiš nét geen meerderheid krijgen.
Als Zeman dit weekend niet meteen in de eerste ronde met meerderheid van stemmen herkozen wordt zal hij het twee weken later waarschijnlijk moeten opnemen tegen Drahoš. De kans is groot dat de onpartijdige centrumkandidaat Drahoš dan wint. En dan ziet het er voor Zeman’s maatje Babiš een stuk minder gunstig uit. Al zal de vorming van een nieuwe regering er niet eenvoudiger door worden. Voorlopig is het einde van de minderheidsregering-Babiš dus nog niet in zicht.
Extreem-rechts
Hoe het verder gaat zullen we moeten afwachten. De oppositie tegen het duo Zeman-Babiš is aanzienlijk, zo bleek dit voorjaar. Maar net als in Hongarije en Polen concentreert de liberale, westers georiënteerde oppositie zich in de steden. Daarbuiten winnen de anti-globalisten en eurosceptici steeds meer terrein. Tegenover de enorme winst van de Piratenpartij (nu 22 zetels!), die vooral in en rondom Praag werd behaald, staat een even grote aanhang van de extreem-rechtse SPD uit de rest van het land. Deze partij onder leiding van Tomio Okamura keert zich, ondanks de afkomst van zijn voorganger, tegen alles wat niet Tsjechisch is, met name tegen immigranten, de islam en de EU. Vorige maand organiseerde de SPD in Praag een conferentie van gelijkgezinde partijen in Europa waar onder meer het Front National van Marine Le Pen en de PVV aan deelnamen.
‘Euro-opportunistisch’
Als Zeman er in slaagt aan te blijven als president zal zijn oriëntatie op Rusland gezien zijn beperkte bevoegdheden niet direct van invloed zijn op de koers van het land. Dat geldt natuurlijk ook voor Drahoš die zijn land als president niet zo eenvoudig in een pro-Europese richting kan laten draaien. ANO toonde zich bij de verkiezingen volgens een commentator meer euro-opportunistisch dan euro-sceptisch. Babiš hecht wel aan het lidmaatschap van de EU en de NATO. Binnen de EU zal het land, ook met twee Trump-adepten, niet automatisch andere kritische Oost-Europese lidstaten zoals Polen en Hongarije volgen. Maar het kan Brussel wel degelijk nieuwe zorgen baren.