KORT | Mark Rutte – The Movie

Ofwel: met taal kun je leuke dingen doen. Er is een verkiezingscampagne aan de gang. En dus komt Mark Rutte – als boegbeeld van de VVD – met wat YouTube-filmpjes. Ik heb me ertoe gezet eentje te bekijken – so you don't have to. Deze om precies te zijn: https://www.youtube.com/watch?v=dvgT3Gu8ufY Vanaf ongeveer 4:00 begint een veelzeggend stukje monoloog (lichtjes geredigeerd voor duidelijkheid) over zijn vrijwilligerswerk op een vmbo:

Door: Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
Foto: Chris (cc)

Het beestje bij zijn naam noemen

, door

COLUMN - Onlangs kwamen voormalig PvdA-Kamerleden Kuzu en Öztürk in het nieuws met het voorstel om het woord ‘allochtoon’ af te schaffen. Ondanks dat ze zeker niet de eerste zijn die dit idee opperen, kwam het voorstel hen op hoongelach te staan. Loze kreten en holle retoriek werd hen verweten.

Politici staan natuurlijk bekend als woordkunstenaars. Een oorlog heet dan plots een politionele actie en een bezuiniging wordt een ombuiging.

Je zou zeggen dat wetenschappers dergelijke eufemismen vreemd zijn: zij noemen het beestje gewoon bij zijn naam. Maar ook waar het wetenschappelijke ontwikkelingen betreft wordt geregeld geprobeerd om termen te vervangen. En ook in de wetenschap spelen positieve of negatieve associaties die termen oproepen daarin een belangrijke rol.

Neem bijvoorbeeld onderzoek waarbij wetenschappers direct het DNA van organismen veranderen, ook wel bekend als ‘genetische modificatie’. Voorstanders van genetische modificatie hebben geprobeerd om de term ‘genetisch gemodificeerde organismen’ te vervangen voor ‘genetisch verbeterde organismen’, een term die weinig onduidelijk laat over de wenselijkheid van de technologie.

En wetenschappers die een rijstsoort hebben gemodificeerd zodat het vitamine A bevat noemden hun product ‘gouden rijst’, naar de gele kleur van de rijstsoort. Het is maar de vraag of ze hun product ook naar de kleur hadden vernoemd als het een poepbruine kleur had gehad.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Zarko Drincic (cc)

De dolgedraaide nieuwsmachine en triviale onzin

, door

OPINIE - Sinds gisterenavond mag ik me officieel televisiemaker noemen: Man bijt hond gebruikte een fragment van de video die ik zondag hier plaatste.

Ik was de afgelopen twee dagen in Parijs, waar ik gisteren een vergadering had over de oprichting van een Europees netwerk voor theoretische fonologie, waar we een kleine Franse subsidie voor hebben gekregen. Dat netwerk gaat de taalwetenschap en daarmee de Westerse beschaving ingrijpend veranderen, let maar eens op. Dat gaat de geschiedenisboeken wel halen, maar de pers niet.

In plaats daarvan wilden tientallen redactie mij ineens spreken over mijn ‘onderzoek’, of zelfs mijn ‘onderzoeksresultaat’ over de harde en de zachte g. Als ik zei dat ik pas maandagavond weer in het land was (ja mensen, ik ben weer in het land), dreigden sommigen dat het dan ‘geen nieuws’ meer was.

Alsof het dat in de afgelopen vijfhonderd jaar ooit is geweest.

In het filmpje trek ik alleen in mijn eigen woorden mijn conclusie neer uit de bestaande literatuur voor zover ik die ken – ik ben geen historisch taalkundige. Er is letterlijk niets nieuws gebeurd behalve dat ik afgelopen vrijdag door het Beatrixpark liep en het zulk mooi weer was en ik bedacht dat ik gebruik kon maken van het fijne winterlicht om een filmpje op te nemen. (Je bent professioneel televisiemaker of je bent het niet.)

Foto: Lars Kristian Flem (cc)

Tolken zijn geen robots

, door

NIEUWS - Wie van huis vlucht door oorlog en ellende, en dan uiteindelijk terechtkomt in ons zompige moeras, krijgt uiteindelijk een plastic koffiebekertje in zijn hand gedrukt, en wordt voor een degelijk bureau gezet, waarachter een ambtenaar van de IND zit.

En dan ontstaat er natuurlijk een taalprobleem: de ambtenaar mag alleen Nederlands spreken, en de gemiddelde asielzoeker heeft natuurlijk niet voldoende tijd gehad om een inburgeringscursus te doen. En dus moet er ook een tolk bij zijn.

Susanne van der Kleij promoveert volgende week in Nijmegen op een proefschrift over de rol van de IND-tolk bij de asielaanvraagprocedure. Officieel ligt deze aan zeer strakke banden: de tolk mag alléén vertalen – niets toelichten, geen aanvullende vraag stellen, wanneer de asielzoeker ‘ik’ zegt, daar geen ‘hij’ van maken.

Duister

Dat is natuurlijk niet te doen. Zo’n gesprek duurt soms geruime tijd, de asielzoekers hebben er vaak gruwelijke en persoonlijke verhalen te vertellen, en een mens is geen robot. Het is Susannes verdienste dat ze nu een aantal échte gesprekken mét een tolk heeft opgenomen en in detail heeft geanalyseerd zodat ze kan laten zien dat tolken zich vaak niet precies aan de norm houden.

Veel kwaad kan dat in de door haar geanalyseerde gesprekken niet, al zit er in haar materiaal wel een tolk die de Afrikaanse variëteit van het Engels die de asielzoeker spreekt, eigenlijk minder goed lijkt te beheersen dan de dienstdoend ambtenaar en die daar eigenlijk allemaal smoesjes voor bedenkt. Ook in dat geval komt het allemaal op zijn pootjes terecht, en je zou je zelfs bij veel van de gesprekken moeten afvragen of het gesprek wel zo vlot was verlopen zonder de tolk, die zelf even toelichtte wat de ambtenaar bedoelde met een wat duister geformuleerde vraag, of de asielzoeker aanspoort zijn antwoord wat vollediger te maken.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-11-2022

Iran en ironie

, door

Hieronder is de tekst van een van de beroemdste gedichten uit het Nederlands, het “Graf te Blauwhuis” van Gerard Reve. Het is te vinden in Nader tot U (1969) en is opgedragen aan Sieuwke Hofmeijer-Rijpma, Reves buurvrouw in het Friese Greonsterp.

De “hij” waarmee het gedicht begint is haar zoon Gerrit Rijpma, die in 1945 door de Duitsers werd gedood. Als u er meer over wil lezen, kunt u terecht in dit stukje van Frits Abrahams.

Hij rende weg, maar ontkwam niet,
en werd getroffen, en stierf, achttien jaar oud.
Een strijdbaar opschrift roept van alles,
maar uit een bruin geëmailleerd portret
kijkt een bedrukt en stil gezicht.
Een kind nog. Dag lieve jongen.

Gij, die koning zijt, dit en dat, wat niet al,
ja ja, kom er eens om,

Gij weet waarom het is, ik niet.
Dat Koninkrijk van U, weet U wel, wordt dat nog wat?


Bij twee gelegenheden heb ik geprobeerd dit uit te leggen aan mensen die afkomstig zijn uit Iran en al een tijdje wonen in Nederland. Hoewel ze onze taal alleszins redelijk beheersten, bleek het onmogelijk om ze te tonen hoe dit gedicht “werkt”. Ze hadden moeite te herkennen dat de twee sentimentele regels aan het begin nooit serieus bedoeld kunnen zijn, zagen niet dat “strijdbaar opschrift” op het cynische af sarcastisch is, en begrepen niet dat het hilarisch ogende einde in feite bloedserieus is.

Foto: zonsfoto (cc)

Circusaap kan mensentaal imiteren

, door

NIEUWS - Ik geloof dat het onderzoek naar een circusaap dat biologen van de Universiteit van Amsterdam vorige week presenteerden artikel | persbericht> heel belangrijk is. Het laat zien dat apen wel kunnen praten als ze maar willen. En het roept dus maar weer eens de dringende vraag op waarom ze dat niet doen.

De aap, een orang-oetan met de naam Tilda, blijkt klinkers en medeklinkers te kunnen maken. Dat is op zich nog niet zo bijzonder, vooral omdat de ‘medeklinkers’ een soort smakgeluiden zijn en de ‘klinkers’ wat gebrom. Van belang is vooral de snelheid waarmee Tilda die klanken op elkaar kan laten volgen:

Verfijnde spierbeweginkjes

Mensen produceren als ze praten, volgens deze onderzoekers, ongeveer drie lettergrepen per seconde; een lettergreep is een afwisseling van klinkers en medeklinkers. Hun onderzoek – deze video’s zijn natuurlijk maar een fragment van het bestudeerde materiaal, maar ik neem aan dat het representatief is – laat zien dat Tilde die snelheid ook kan halen.

Dat is nieuws. Het laat zien dat orang-oetans hun lippen, stembanden en tong voldoende onder controle hebben om zo snel lettergrepen te maken, terwijl eerder wel werd gedacht dat de enige reden waarom mensapen – meestal werden dan weliswaar chimpansees gekozen – geen taal hadden zoals de onze was omdat ze nu eenmaal al die ingewikkelde verfijnde spierbeweginkjes niet konden maken. Het gaat er dus niet om dat de apen deze klanken überhaupt kunnen maken, zoals je her en der kunt lezen; maar dat ze dit zo snel kunnen doen.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Doneer voor ¡eXisto!, een boek over trans mannen in Colombia

Mededeling

Fotograaf Jasper Groen heeft jouw hulp nodig bij het maken van ¡eXisto! (“Ik besta!”). Voor dit project fotografeerde hij gedurende meerdere jaren Colombiaanse trans mannen en non-binaire personen. Deze twee groepen zijn veel minder zichtbaar dan trans vrouwen. Met dit boek wil hij hun bestaan onderstrepen.

De ruim dertig jongeren in ¡eXisto! kijken afwisselend trots, onzeker of strak in de camera. Het zijn indringende portretten die ook ontroeren. Naast de foto’s komen bovendien persoonlijke en vaak emotionele verhalen te staan, die door de jongeren zelf geschreven zijn. Zo wordt dit geen boek óver, maar mét en voor een belangrijk deel dóór trans personen.

Foto: James Lumb (cc)

Kunst op Zondag | De naald

, door

Zoeken naar een naald in een hooiberg is een spreekwoord. Er is een groot verschil tussen spreekwoorden (historische context, taalkundig erfgoed?) en ‘wijsheden’ die de volksmond debiteert. Als de volksmond een beetje spitse kunst ‘de naald’ noemt, is er vaak sprake van een creatieve waarneming en een feitelijke onjuistheid.

Ruim twee weken geleden zocht de Italiaanse performancekunstenaar Sven Sachsalber in het Parijse museum Palais de Tokyo naar een naald in een hooiberg. Het moest een performance van 48 uur worden, hij vond de naald al in 18 uur tijd.

U ziet aan zijn techniek dat hij de naald vond door van het hooi ballen te kneden. Hooi is vrij makkelijk tot pakketjes samen te persen en daarmee behalve bouwmateriaal ook een aardige grondstof voor kunst.

In Amerika worden jaarlijks hooikunst wedstrijden gehouden. Na het oogsten van het graan kun je langs velden en wegen vaak carnavaleske beelden van stro zien. Ruim tien jaar geleden maakte de Amerikaanse kunstenaar Tom Otterness tijdens de Montana Bale Trail, de beeldengroep ‘Makin’ Hay’. De installatie is tot op heden nog regelmatig te zien.

Tom Otterness – Makin’ Hay.
cc Flickr Texas Public Radio Hardberger Park Makin’ Hay

Michael Shaughnessy heeft zich gespecialiseerd in hooi en maakt er prachtige, abstracte installaties mee.
© Michael Shaughnessy Spring Cut

Foto: pintxomoruno (cc)

Ontheemd

, door

COLUMN - Lang geleden, in de jaren zeventig, was er een Postbus 51-spotje waarin was te zien hoe iemand met een onmiskenbaar Hollands uiterlijk wandelde door een onmiskenbaar Hollandse stad, waar alle opschriften, zoals die op het bordje van een bushalte, waren vervangen door teksten in het Arabisch of Turks. “Dat kun je niet lezen hè,” zei de voice-over dan, waarna de boodschap volgde dat Nederlanders een beetje geduld moesten hebben met wat destijds wel “gastarbeiders” zullen zijn genoemd.

Ik weet wat u nu denkt. U denkt: “Zo’n spotje zou nu niet meer kunnen,” of “Jammer dat de overheid de daad niet bij het woord voegde door taalcursussen aan te bieden.” Maar daarover wil ik het nu niet hebben. Het gaat me erom dat de makers meenden dat ze de kijker het beste een gevoel konden geven van ontheemdheid, door ze te confronteren met onleesbare opschriften.

Het is niet mijn ervaring. Ik loop wel eens ontheemd door Iran of Israël of Turkije of Libanon – wie het voorgaande pedant vindt klinken moet maar een andere formulering bedenken – en de opschriften vormen geen probleem. Zoals op Schiphol alles in het Nederlands en Engels is aangegeven, zo zijn in het Midden-Oosten alle belangrijke teksten tweetalig.

Je weet daarentegen wél dat je een vreemdeling bent als je in een hotel de diensten van een bellboy krijgt opgedrongen, als er een schaal met fruit op je kamer staat en als er naast de toiletpot een waterslang hangt.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 02-03-2022

Tegen de kruideniers

, door

RECENSIE - De Vlaamse essayist Luc Devoldere bundelde een groot aantal van zijn eerder verschenen artikelen over taal, literatuur en Europese cultuur in het boek Tegen de kruideniers. Devoldere is classicus, filosoof, gewezen leraar en thans directeur van Ons Erfdeel, een instelling die de cultuur van Vlaanderen en Nederland in het buitenland bekend wil maken en de culturele samenwerking tussen de Nederlandssprekenden bevordert.

Hij stelt belangwekkende vragen over talen in Europa: “Hoe blijven we overeind in Babel? Hoe gaan we om met de machtsverhoudingen die altijd bestaan tussen talen? Hoe garanderen we echte meertaligheid die meer is dan het verstaan en het spreken van Engels? Hoe gaan we om met meerstemmigheid, diversiteit en complexiteit?”

Het zijn vragen die ook terugkomen in het debat over identiteit, de nationale identiteit en de Europese identiteit die er volgens sommigen nooit zal komen. “Europa,” voorspelt Devoldere, “gaat ten onder aan zijn talen en aan de spanning tussen de mantra van ‘diversiteit’ en ‘eenheid’ die het telkens moet laten horen.”

Het zijn intrigerende openingszinnen die bij mij verwachtingen wekten die helaas niet worden waargemaakt. Devoldere is een beschouwer, iemand die zijn waarnemingen en overpeinzingen mooi kan verwoorden en prettig leesbaar opschrijft. Maar vraag hem niet wat we er morgen mee gaan doen. De vragen worden opgeworpen, niet beantwoord. Ze zijn vooral bedoeld als aftrap voor een dikke bundel artikelen, als een “inleiding achteraf”, zoals de schrijver het zelf noemt, op een potpourri aan overpeinzingen over een breed scala aan onderwerpen die alle min of meer gerelateerd zijn aan de Europese cultuur.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Ondersteboven

, door

ACHTERGROND - Een maand of twee geleden postte arabist Wim Raven op zijn blog een erg amusant stukje over het islamitisch gehalte van onze vers gekozen kalief.

Zijne Heiligheid Ibrahim abu Bakr al Baghdadi zou islamwetenschappen hebben gestudeerd aan de Universiteit van Baghdad, alvorens boef te worden, maar op de vlag van zijn club is een wel heel bijzondere versie van de sjahada, de islamitische geloofsbelijdenis te lezen.

isisfahne

De bovenste regel van de vlag luidt: la illaha ila Allah, ‘Er is geen god dan God.’ Het is het eerste deel van de sjahada en er is dogmatisch gezien dan ook niks mis mee. Het tweede gedeelte is weergegeven in het cirkeltje onderin de vlag, en dat luidt – als je het leest zoals je zou verwachten dat je het moet lezen, namelijk van boven naar beneden – Allah rasoel Muhammad, ‘God is de boodschapper van Mohammed’ en dat is in islamitische ogen een hoogst ketterse opvatting, als het al geen geloofsafval inhoudt. Voor de orthodoxe versie Muhammad rasoel Allah, ‘Mohammed is de boodschapper van God,’ moet je de tekst van onder naar boven lezen.

Twee mensen – waaronder ikzelf – deden een aantal suggesties: een kopie van een oude Arabische inscriptie in steen of een kopie van een oude munt. Die laatste suggestie leek de beste verklaring: er bestaan munten met een sterk vergelijkbaar opschrift, dat van onder naar boven gelezen lijkt te moeten worden. Maar het kopiëren van een oude tekstweergave verklaart nog niet waarom de woorden in die tekst in de verkeerde volgorde zijn opgeschreven.

Vorige Volgende