Onlangs werd ik herinnerd aan dit artikel uit 2014 over mijnbouw in het hoge noorden. Dat ging onder andere over Kiruna, een Zweedse stad op de poolcirkel die dreigt weg te zakken door de winning van ijzererts. Hoe staat het er nu mee? En valt er nog wat van te leren?
Kiruna is rond 1900 gesticht door mijnwerkers. De stad is voor een groot deel afhankelijk van de mijnbouw. Kirunavaara is de grootste ondergrondse ijzerertsmijn ter wereld. Toen aan het begin van deze eeuw bleek dat het nog te winnen ijzererts zich recht onder het stadscentrum bevond werd besloten de stad drie kilometer naar het oosten te verplaatsen. Delen van het centrum waren al ingezakt, het stadhuis was niet meer te redden. De oude kerk nog wel.
[caption id="attachment_325355" align="aligncenter" width="747"] Foto: (rinse) (cc)[/caption]
Deze kerk wordt in z'n geheel samen met 38 andere gebouwen verplaatst naar het nieuwe centrum van Kiruna. Daar is inmiddels een nieuw, rond stadhuis gebouwd als centrale blikvanger van de nieuwe stad. De oude klokkentoren van het voormalige stadhuis staat er naast. Inmiddels zijn meer dan 6000 inwoners verhuisd, ongeveer een derde van de bevolking van het oude stadscentrum. Het project gaat nog minstens tien jaar duren voordat het gehele gebied dat gevaar loopt is verplaatst.
Hier is een duidelijke kaart van het project te vinden. En dit is een video van de spectaculaire verhuizing (husflytt) van een van de gebouwen in oktober 2019.
Compensatie voor bevolkingsafname
De meeste mensen in Kiruna verzetten zich niet tegen de verhuizing. Veel bewoners zijn direct afhankelijk van de mijnbouw. Aan het onophoudelijke lawaai en nachtelijke explosies in de ondergrondse mijn zijn ze gewend. Vorig jaar mei was er een aardbeving die zo zwaar was dat de mijn tijdelijk gesloten moest worden.
Het mijnbouwbedrijf LKAB betaalt in principe alle kosten voor de verhuizing, geschat op 1,2 miljard dollar. LKAB is gezien de vraag naar ijzererst nog steeds voldoende winstgevend. Het is een moderne mijn met een wegenstelsel van 400 kilometer, computergestuurde boren en 2.100 werknemers, waaronder ook vrouwen. Dagelijks produceert de Kiruna-mijn genoeg ijzer voor zes Eiffeltorens. Nederland behoort tot de vier grootste afnemers. Het bedrijf automatiseert het productieproces en wil op termijn carbon dioxide free werken.
Vorig jaar ontstond er een conflict tussen het bedrijf en de lokale autoriteiten. LKAB verwijt de gemeente het proces te vertragen. Daardoor kan het mijnbouwbedrijf niet uitbreiden met als gevolg mogelijk ontslag van mensen. De gemeente voorziet echter een afname van de bevolking door de verplaatsing van het centrum en vreest daardoor inkomsten mis te lopen. Op zo'n manier zouden de kosten van de verplaatsing toch weer deels bij de burgers terecht komen, meent raadslid Gunnar Sellberg. Hij vindt dat LKAB het verlies moet compenseren. Als Kiruna bijvoorbeeld een hogere onderwijs voorziening zou kunnen realiseren dan kan wellicht de afname van de bevolking worden tegengegaan. Het bedrijf heeft de centrale overheid te hulp geroepen om de macht van de lokale autoriteiten te overrulen.
Een voorbeeld voor stedebouwkundigen
Uit het oogpunt van ruimtelijke ordening en stedebouw is het nieuwe stadscentrum van Kiruna een bijzondere uitdaging meent Göran Cars, een stedebouwkundige die voor de gemeente Kiruna werkt. 'De fysieke dingen zijn op een bepaalde manier gemakkelijk. Het bouwen van een stadhuis is gemakkelijk.' Maar hoe ga je om met geschiedenis, identiteit en cultuur? Luisteren naar de bewoners bleek van groot belang. Wat vonden we van de verplaatsing van de oude kerk? Cars kreeg vragen als: maar hoe zit het met een graf? Hoe zit het met de berken? ' Ik begreep dat niet. Het zijn kleine bomen! Maar ze zijn 100 jaar oud - zo oud als de kerk. Ik krijg keer op keer de vraag: "Hoe zit het met de berken?" Dus nu gaan we de berken verplaatsen.'
Kiruna als voorbeeld
Cars heeft in Kiruna intussen bezoek gehad van delegaties uit Maleisië, de Verenigde Staten en Nederland. Stedebouwkundigen daar zijn nieuwsgierig naar de ervaringen met het verplaatsen van (delen van) steden wat aan de orde kan komen als de zeespiegel door de opwarming van de aarde doorgaat met stijgen. Alhoewel er grote verschillen zijn (qua financiering zitten ze in Kiruna niet slecht) valt er in Zweden wel wat te leren meent Cars. De sleutel tot succes is een goede combinatie tussen respect voor het erfgoed en een aan moderne eisen aangepaste nieuwbouw. En de communicatie is van het allergrootste belang. 'Wat we correct hebben gedaan, is dat we zijn begonnen met een dialoog', aldus Cars. 'Geen tekeningen, geen schetsen, geen enkel stukje echt gedetailleerde planning. Gewoon luisteren. Wat zijn verwachtingen, wat is kwaliteit, wat trekt mensen aan. Gewoon luisteren en luisteren.'
