Stropop, cherry-pick, ad ignorantiam: een retorisch standaardrecept

In de argumentatie van pseudosceptici komen nogal wat drogredenen voorbij. En er is een vast patroon van drie drogredenen dat heel regelmatig terugkomt. Het kan handig zijn om dat patroon te herkennen. Het patroon gaat als volgt: eerst een stropop, dan een cherry-pick en tenslotte een ad ignorantiam. De verhalen bij de grafiekjes van Baudet volgen steeds weer dat patroon. Dat is goed te zien in de toelichting op die grafieken van de hand van Marcel Crok, die inmiddels op de site van het FvD is verschenen. Een weerlegging van onze kritiek op die grafieken is het allerminst. Het is eerder een herhaling van de onwetenschappelijke retoriek waar we op wezen. Retoriek die steeds weer als volgt is opgezet.

Door: Foto: copyright ok. Gecheckt 11-03-2022
Foto: Patrick Rasenberg (cc)

Sociale wetenschappen tussen retoriek en werkelijkheid

OPINIE - Een opmerkelijk interview in de Volkskrant afgelopen donderdag met de drie leden van de commissie-Baud, die onderzoek deden naar de wetenschappelijke fraude van antropoloog Mart Bax. Met name de volgende opmerking van antropoloog Peter Pels viel me op:

Enige fictie is onvermijdelijk in de sociale wetenschap. De observatie van sociaal gedrag door een onderzoeker is altijd gebaseerd op een beperkt aantal waarnemingen, die alleen met retorische middelen – met de ficties van de statistiek of van de kwalitatieve generalisatie – tot een geheel kunnen worden gesmeed. Schaf je die af, dan schaf je de wijze waarop sociale wetenschap verhalen vertelt af.

Ook natuurwetenschappers vertellen verhalen en gebruiken retoriek, met name wanneer ze een populair-wetenschappelijk verhaal schrijven. Daar is op zich niets mis mee. De vraag is echter hoever dat mag gaan. In een populair-wetenschappelijk discours worden retorische instrumenten gebruikt om de werkelijkheid die uit de wetenschappelijke data “opdoemt” meer contouren te geven, om die duidelijker te laten uitkomen.

Maar antropoloog Peter Pels lijkt iets veel sterkers te beweren, namelijk dat ‘retorische middelen’ eigenlijk tot het fundament van de sociale wetenschap behoren. Die retorische middelen zijn blijkbaar de enige manieren om de fragmentarische en beperkte kennis die er is te bundelen en tot één verhaal te maken. Het lijkt erop alsof de retorische middelen binnen de sociale wetenschappen een hele andere rol spelen, namelijk dat daarmee een werkelijkheid geschapen wordt. Er wordt een eenheid in de data gesmeed die er blijkbaar van nature niet is. Vandaar ook dat binnen de antropologie – in het interview wordt het ook genoemd – soms gebruik werd (wordt?) gemaakt van literaire fictie als stijlmiddel. Zo wordt in het interview gerefereerd naar een proefschrift van ene Daniël Meijers dat een ‘duizend jaar levende rabbi [opvoert] om de ontwikkeling van het judaïsme te beschrijven.’

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Noorse waardigheid

Na de aanslagen van Anders Breivik is het debat over de politieke filosofie van Anders Breivik en de vraag hoeverre het maatschappelijke klimaat en debat vorm krijgt door toegenomen verhitte retoriek in volle hevigheid losgebarsten. Wat hierin helaas ondergesneeuwd raakt is de reactie van de Noren zelf.

Ik weet niet zoveel van Noorwegen of het politieke klimaat, maar de waardigheid en ingetogenheid waarmee de Noren, gewone burgers en politici van alle gezindten reageren op een tragedie van deze omvang is bijna niet te bevatten. Een terrorist blaast het regeringscentrum op en trekt vervolgens naar een vakantiekamp voor jongeren van de partij van de premier en richt een ongekend bloedbad aan. Er zijn nog niet al te veel details over de slachtoffers maar in ieder geval is de stiefbroer van de toekomstige koningin omgekomen en naar alle waarschijnlijk veel kinderen, vrienden en bekenden van vooraanstaande Noren en politici. Nergens roepen zij op tot vergelding.

Vele Noren hebben interviews gegeven op televisie. Er heerst onder hen geen paniek en met immer stijgende verbazing hoor ik ze allemaal oproepen tot meer liefde, openheid en democratie. Voor ons als Nederlanders is het een inkijkje in een parallel universum. Terwijl in Nederland na het schietincident met Tristan van der Vlis iedereen elkaar de schuld gaf en pro- en anti-wapenactivisten over elkaar heen buitelden om aan te geven waarom ze gelijk hadden, hoor je de Noren niet. Zo hoor je de Noren ook niet over het inperken van persoonlijke vrijheden of meer overheidscontrole.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Woorden en emotie

‘Het ging en gaat om de Islam, niet over moslims’. Het zal wel: het recht moet zijn loop hebben en veel protesten heb ik niet gehoord tegen de vrijspraak van Wilders. Maar het probleem werd door Raoul Heertje perfect weergegeven: betekent die uitspraak nu ook iets dat te begrijpen valt? ‘Ik heb niks tegen Christenen, maar het Christendom, dat moet uitgebannen’. Wat betekent dat onderscheid?

Ik hoef niet zo nodig Wilders te bashen, zijn rechters evenmin, dus misschien ‘effe dimmen’ en eerst even proberen mee te gaan in een paar gedachten. Het probleem is: hoe gebruiken wij de taal? Biedt ons huidige taalgebruik voldoende houvast bij de navigatie door de wereld?

“De wereld is alles wat het geval is”, schrijft Wittgenstein. Maar wat is het geval? Er moet een verbinding zijn tussen taal en de werkelijkheid, zo zegt hij in zijn Tractatus. Is de massa-immigratie het geval? Met een analyse van aantallen en de geschiedenis is dat moeilijk vol te houden. Maar dan gaat bijna het gehele politieke discours over wat niet het geval is. Of in juristen bargoens: “wat beweerdelijk het geval is”.

De slotclaus van Wittgenstein is mogelijk nog beroemder: “Van dat, waarover niet kan worden gesproken, moet men zwijgen”. Dat is een goede: maar het betekent dat er een heel gebied aan onderwerpen bestaat waarover je niet (helder) zou kunnen spreken. Misschien het hele gebied van retoriek of de persuasieve communicatie? Dat is het hele politieke debat!

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Koopverslaafden

Voor Maria Genova.

Niemand lijkt zich druk te maken om de miljoenen kinderen die elke dag dag weer worden mishandeld, vaak door duizenden vrouwen. We maken ons liever druk om de koopkracht van koopverslaafden.

De Stop Child Labour campagne kreeg iedereen over zich heen door er op te wijzen op dat veel kleding gemaakt wordt door kinderhandjes. Zielig voor de koopverslaafde vrouwen. Vast wel. De vraag is wat belangrijker is: een koopverslaving bevredigen of kinderen redden die tientallen keren per dag worden mishandeld.

Koopkracht is een groot goed, maar in onze door modegrillen geterroriseerde consumptiemaatschappij wordt het werk van de politie onmogelijk gemaakt, vooral bij het bestrijden van kinderabeid. Volgens schattingen is zestig tot negentig procent van de kleding die te koop wordt aangeboden in Nederland tot stand gekomen onder slechte arbeidsomstandigheden. Maar het komt nauwelijks voor dat klanten signalen van dwang en mishandeling aan de politie doorgeven.

Ik was zelf ook een van de miljoenen onnozele koopverslaafden die dacht dat al die goedkope bloesjes zomaar tot stand kwamen. Toen ik research deed voor het boek ‘Child labour and Fashion’ kon ik het nauwelijks geloven wat zich achter die leuke stofjes afspeelde: werkdagen van twintig uur, gedwongen opsluiting, bijzonder zware mishandelingen, bedreigingen van familieleden en de ouders van de slachtoffers…

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Retoriek en realiteit

where law ends tyranny begins“De politiek bevindt zich altijd in een spanningsveld tussen retoriek en realiteit. Dat kan niet anders. Wie draagvlak wil maken voor beleid, wie beleid wil laten werken, moet laten zien de realiteit te kennen. Maar hij moet ook een perspectief kunnen schetsen, de suggestie van een oplossing voor reële problemen. Daarbij is de retoriek een onmisbaar hulpmiddel: zonder retoriek geen overtuiging.”  Deze woorden sprak Han Noten, senator voor de PvdA in de Eerste Kamer. En hij vervolgde, wat oppositioneler:

“Dit kabinet is als geen van zijn voorgangers gebaseerd op retoriek. Veel retoriek, voorzitter, buitengewoon veel retoriek, maar waar is de realiteit?”

Politiek is taal. Die taal is er niet milder op geworden. Is dat slecht? Betrekkelijk: als Wilders een minister “knettergek” noemt, of een begroting “een flutstuk”, dan  verheldert dat. Maar het wordt lastiger als wordt gedemoniseerd:  Pim Fortuyn kon het niet navertellen, Theo van Gogh evenmin. De eerste provoceerde links, de tweede de Islam.  Gestoorde gekken pleegden de moorden, zeiden we, om te vermijden dat zij de eerste gevallenen werden in een burgeroorlog. Als nasleep daarvan wordt Wilders nog steeds beveiligd en week Ayaan Hirsi Ali uit naar de USA. De schietpartij in Tucson had mogelijk ook iets te maken met de giftigheid van de politieke debatten in Amerika.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Politiek medeverantwoordelijk voor moordpartij?

Blauwe lucht is het laatste wat je ziet (Foto: Flickr/Varin Tsai)

Een parlementslid in het hoofd geschoten, 12 anderen gewond en zes doden. Dat is de treurige balans nadat een man zijn pistool leeg schoot in een menigte die was komen kijken naar Gabrielle Giffords, het Democratische parlementslid dat werd neergeschoten.

Het parlementslid stond op een ‘hitlist’ van Sarah Palin. Een lijst met Democratische parlementsleden die voor de omstreden gezondheidshervormingen van Obama hadden gestemd. Deze moesten vervangen worden volgens Palin. Een legitieme oproep, maar bij de lijst stond een kaartje waarop met schietschijven de  ‘slachtoffers’ stonden aangegeven.

Een van die schietschijven kan nu dus verwijderd worden, of is al verwijderd, want Palin heeft – waarschijnlijk geschrokken – álle schietschijven van de lijst gehaald na de aanslag. Wat er nu gebeurd is zal niet haar bedoeling geweest zijn, maar wat ze deed kan wel hebben bijgedragen aan de gebeurtenissen. Misschien is het logisch voor een natie die al bijna een decennium constant in oorlog is, maar oorlogs- en geweldsretoriek heeft zich daar de laatste tijd sterk vermengd met de gewone politieke retoriek. De Tea Party is daar een goed voorbeeld van.

Van de huidige dader is het motief nog niet bekend, maar wat wel bekend is dat hij het specifiek op Griffords gemunt had. Er is bekend geworden dat hij was de laatste tijd online politiek actief was, wat zou kunnen duiden op een politieke aanslag vanuit de rechter hoek. Anderen koppelen hem aan een anti-zionistische groep – Giffords was joods.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Zie ginds komt de Godwin

Strooigoed (Foto: Wikimedia Commons/Arch)

“[…] want hier wordt de democratie ondermijnd. Hier worden de mensen opgevoed in de politiek van de illusie. Sinterklaas bestaat! Daar zit-ie, achter de tafel.”

Het blijft, zelfs bijna veertig jaar na dato (1972), een beeldbepalend moment in de Nederlandse politiek – Hans Wiegel die Jan Pen citerend Joop den Uyl ontmaskert als de Heilige Nicolaas zelve (filmpje). Sinds Hans Wiegel zijn alle partijleiders van de PvdA een beetje Sinterklaas. Het ‘Argumentum ad Sinterklazum‘ is een gulden troefkaart die probleemloos iedere keer opnieuw kan en zal worden uitgespeeld.

De kracht ervan zit hem niet alleen in de ultieme herkenbaarheid van de goedheiligman, maar vooral in de onderliggende empathie met het slachtoffer: we willen allemaal dat Sinterklaas bestaat, en het is allemaal vast hartstikke goed bedoeld van die sociaal-democraten, maar uiteindelijk geloven natuurlijk alleen kinderen in dergelijke sprookjes – jong en naïef links versus oud en wijs rechts: de klassieke rechtsdragende tegeltjesdoctrine. Het is een geweldig voorbeeld van effectieve politieke retorica: ook al kletst Wiegel nog zo uit zijn nek, hier is geen redden meer aan, zelfs niet voor Den Uyl.

De huiskamervraag is natuurlijk of u een voorbeeld kent waarin op vergelijkbaar iconische wijze een fluwelen linkse directe wordt uitgedeeld aan een politicus rechts van het midden.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: de kunst van het democratisch argument

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

Vandaag staat GeenCommentaar uiteraard volledig in het teken van de Tweede Kamer verkiezingen, maar ter afleiding vandaag toch ook een WW, zij het een lekkere korte. We blijven wel in verkiezingssfeer en het onderstaande TED-filmpje is dan ook speciaal voor iedereen die doodmoe is van alle retorische trucs en desinformatie die tijdens de debatten en vanuit al de campagnebussen gespuid werd.

Politiek filosoof Michael Sandel bespreekt in zijn praatje welke factoren er aan een politieke discussie ten grondslag liggen. Hij neemt hiervoor een lange maar leuke omweg, via fluiten en golf. Geniet van hoe discussies wél gestructureerd kunnen verlopen en vergeet niet te stemmen vandaag!

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Volgende