Schokkend

In alle reisgidsen voor het Midden Oosten is te lezen dat de moderne westerse toerist daar beter niet zegt dat hij atheïst is, als hij naar zijn religie gevraagd wordt – aldaar een hele gewone vraag. Dat wordt in die regio niet echt goed begrepen. Althans: het komt daar over alsof hier iemand – gevraagd naar zijn politieke overtuiging – zou antwoorden: ‘nationaal socialist’. Ik ken een atheïst die zich voor dit doel identificeert als Boeddhist. De redenering die achter dat idee zit, is niet geheel gespeend van enige logica. De God die mensen uit het Midden Oosten doorgaans voor ogen staat, is een type bij wie ‘s mensens misdaden niet onopgemerkt blijven, of erger. Die wetenschap, zo wordt vaak gedacht, houd de mens bij de les. Uiteindelijk is een vorm van vergelding noodzakelijk om ervoor te zorgen dat mensen zich ook blijven gedragen in situaties waarin hen dat geen voordeel, of zelfs nadeel bezorgt. Wie niet op enigerlei wijze in zo’n soort vergelding gelooft, heeft als puntje bij paaltje komt geen reden om zich te gedragen. Helaas voor deze theorie zijn er in de echte praktijk mensen die niet in welke vorm van vergelding dan ook geloven en zich toch gedragen. Ik heb seculieren wel eens horen uitleggen hoe dat kan en de redenen die daarbij werden gedebiteerd waren alle van een zeer praktische tot zeer nobele aard. Het ziet ernaar uit dat het verband tussen geloof in een rechtvaardige tot wraakzuchtige God en fatsoen dus niet zo sterk is als in het Midden Oosten wordt geloofd.

Door: Foto: Dan ☆°:.└(✪ᴥ✪)┘.:･ﾟ✧ (cc)
Foto: Chelsea Gomez (cc)

Een fundamentalist…

, door

ANALYSE - Bij het woord ‘fundamentalist’ denken mensen doorgaans aan lieden met – op zijn gunstigst – nogal letterlijke geloofsopvattingen en – op zijn slechtst – aan gewelddadigheid. Dat doet geen recht aan het werkelijke gebruik van dat woord, dat weliswaar ooit is uitgevonden om een groep christenen aan te duiden met nogal vergaande ideeën, maar tegenwoordig ook voor niet-gelovigen en zelfs atheïsten wordt gebruikt. Het wordt ook gebruikt voor gelovigen die beslist niet gewelddadig zijn. Daarom een poging tot het definiëren van wat een fundamentalist is, zonder inhoudelijk te refereren aan geloof of overtuiging, in zeven kenmerken.

…erkent slechts één waarheid.

Geen fundamentalist zonder zijn ene waarheid. Anderzijds is aan de simpele overtuiging dat er maar één waarheid zijn kan op zichzelf niets fundamentalistisch, maar voor een fundamentalist is het wel een onvoorwaardelijke voorwaarde. Wie meent dat twee of meer dingen tegelijkertijd waar kunnen zijn, kan geen fundamentalist meer worden.

…acht die waarheid ook vatbaar in taal.

Belangrijker is het idee dat taal een afdoende instrument vormt om die ene waarheid uit te drukken. Er zijn duizend en één redenen te verzinnen waarom taal wel eens tekort zou kunnen schieten als het over bepaalde onderwerpen gaat, maar daar hebben velen, waaronder fundamentalisten, geen boodschap aan. Kenmerkend voor fundamentalisten is dat ze de vraag naar de toereikendheid van taal vaak niet eens stellen: het is een impliciete vooronderstelling van hun gedachtewereld.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Eigen foto Jona Lendering copyright ok. Gecheckt 23-09-2022

Armeense kerk

, door

COLUMN - De foto hierboven maakte ik een paar weken geleden in een Armeens kerkje. Ik vind het reliëf erg mooi, juist omdat de negentiende-eeuwse beeldhouwer wat klungelig te werk lijkt te zijn gegaan. (Ik houd ook van de zandstenen reliëfs in bijvoorbeeld Mainz of Ghirza.) Het reliëf stelt de aartsengel Michaël voor, van wie wordt verteld dat hij aan het einde der tijden de hemelse heerscharen zal aanvoeren in de strijd tegen de duivelse machten.

De beeldhouwer heeft z’n best gedaan. De aartsengel spietst de opperduivel, Belial, die nog het meest lijkt op een gehoornde hond. Dit type afbeelding staat in een werkelijk millennia oude traditie: de voorstelling van een hemelse macht die een gedrochtelijke tegenkracht verslaat, gaat terug op het gevecht van de Babylonische oppergod Marduk en het zeemonster Tiamat. Overigens zijn ook engelen Babylonische vondsten.

Leuker zijn de duiveltjes rond de weegschaal, waarmee de zielen worden gewogen. Dat voorwerp is, voor zover mij bekend, niet erg gangbaar in de christelijke iconografie, maar we kennen het uit de oud-Egyptische traditie. Daar wordt vaak afgebeeld hoe de ziel van de overledene wordt gewogen en – wil de betrokkene worden toegelaten tot het leven na de dood – lichter moet zijn dan een veertje. Ik weet onvoldoende van het Armeense christendom om te kunnen vertellen of dit artistieke motief gangbaar is. Het denkbeeld kan overigens heel goed twee maal zijn ontstaan.

Foto: kevincure (cc)

Baardman

, door

COLUMN - Orthodoxe joden, de Amish, ayatollah’s, zeer orthodox gereformeerden, geestelijken van de Taliban, ze hebben allemaal hun baard met elkaar gemeen. De laatste twee groepen willen bovendien ook nog wel eens hetzelfde type baard vertonen: korte – of geen – snor in combinatie met een forse baard. Waar komt dat verband tussen gezichtshaar en gelovigheid vandaan?

Ik moet eerlijk bekennen dat ik u het antwoord voor de christelijke baardmannen schuldig moet blijven. De enige passage in het Nieuwe Testament over hoofdhaar, betreft nu juist niet de baard, maar een wat mopperige afkeuring van mannen met lang haar (1 Kor 11:14). Mogelijk hebben christenen aangesloten bij dezelfde teksten die joden uit de Hebreeuwse bijbel haalden met betrekking tot de baarddracht.

In die Hebreeuwse bijbel is namelijk wel een tekst te vinden die uitgelegd kan worden als een verbod op het scheren van het gezicht: Leviticus 19:27, dat verbiedt de randen van het hoofdhaar rondom weg te halen en de hoeken van de baard. In de orthodoxe joodse uitleg worden de hoeken van de baard doorgaans aan de veilige kant uitgelegd als ‘de hele baard’. Het verbod op het ‘rondom’ weghalen van het hoofdhaar heeft geleid tot de typisch joodse peyes, ‘pijpenkrullen’.

Bill Nye vs. Ken Ham

, door

Eerder deze week debatteerden wetenschapper Bill Nye (“the science guy”) en christelijke auteur Ken Ham over evolutie en creationisme. De eerste 17 minuten zijn introductie, daarna begint het debat (dat 2,5 uur duurt). Centraal staat de vraag of creationisme een levensvatbaar model biedt voor de oorsprong der dingen. Ham opent het debat met de stelling dat secularisten het woord wetenschap gegijzeld hebben.

Foto: Joe Catron (cc)

Hosanna

, door

COLUMN - Pakweg een week voor die noodlottige pasen trok – zo luiden althans de verhalen – Jezus met zijn clubje volgelingen Jeruzalem binnen. De meute raakte daar zó opgewonden van, dat ze de Galileërs verwelkomden door takken van palmen en olijfbomen te rukken en die op de weg uit te spreiden. Dit staaltje horticultureel vandalisme wordt nog ieder jaar herdacht op palmzondag. Dat was drie dagen geleden.

De verhalen over die intocht hebben geleid tot een veelgebruikt taalkundig misverstand. Ik hoorde het onlangs VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra nog zeggen op het nieuws: ‘We moeten vooral niet te snel hosanna roepen.’ Het betrof een financiële meevaller die het rijk had gehad, en Zijlstra waarschuwde voor al te uitbundig enthousiasme. Het woord hosanna is doorgaans een aanduiding van triomfantelijke blijheid. De uitdrukking blijft standaard onvertaald in de bijbel, wat dit misverstand in stand houdt.

Want hosanna is de Griekse weergave van het Hebreeuws hosjia-na of hosja-na, dat ‘red toch’, of ‘red ons’, betekent. Het woord is – net als de naam ‘Jezus’ trouwens – afgeleid van het werkwoord jasja. Het moet wel leuk blijven, dus ik zal u de ingewikkelde Hebreeuwse werkwoordsafleidingen besparen. Belangrijk om te onthouden is dat dit werkwoord in de Hebreeuwse bijbel wordt gebruikt bij gebeurtenissen die voor het Joodse volk van centraal belang zijn. Bijvoorbeeld wanneer na de doortocht door de Rietzee – onder leiding van Mozes – het verzopen Egyptische leger op het strand ligt en de Israëlieten gered blijken te zijn. Bij dat ‘redden’ moet u dan ook beslist denken aan de connotatie ‘verlossen’, ‘bevrijden’.

Foto: Kemal Y. (cc)

Wageningse wirwar

, door

OPINIE - Ik schreef al eerder over die malle kwestie in Wageningen, waar een promovendus in zijn proefschrift God niet mocht noemen. Ik meende in eerste instantie dat het ging om anticonfessionele scherpslijperij; in tweede instantie dacht ik eerder aan een decaan die, toen er eenmaal grote woorden als ‘scheiding van wetenschap en religie’ waren gebruikt, overreageerde.

Een tweet van wetenschapsjournalist Martijn van Calmthout van twee dagen geleden maakt de zaak pas goed merkwaardig. Naar aanleiding van de rubriek ‘Twistgesprek’ in de Volkskrant van vanmorgen (waarin het gaat over scherpslijperij) twittert Van Calmthout:

wur

Zou het werkelijk? Bij mij gaan alarmbellen af. Ik heb al een kwart eeuw professioneel redelijk vaak met moslims te maken en heb in al die jaren één keer meegemaakt dat een Nederlandse moslim zich beklaagde over een christelijke geloofsuiting. Dat was in de brochure die de moskee bij mij om de hoek, de Tawheed, in de wijk verspreidde om de dialoog met de buurt te openen. Daarin legde men uit dat Jezus ook in de Koran werd genoemd en dat er dus veel gemeenschappelijks was tussen christenen en moslims. In een voetnoot viel te lezen dat christenen eens moesten ophouden met hun rare idee dat Jezus wijn zou hebben gedronken, want dat kon natuurlijk niet waar zijn.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Alva en de Spaanse Inquisitie

, door

COLUMN - Ik begrijp daar dus niets van: dat je een rechtbank begint om de religieuze meningen van anderen te beoordelen en dat je daarna, als je vaststelt dat er aan iemand een vlekje zit, zo iemand overlevert aan de wereldse autoriteiten om hem levend te laten verbranden. Het verontrustende van de Spaanse Inquisitie is niet – om de obligate grap maar meteen te maken, dan hebben we dat ook gehad – dat niemand haar verwacht, maar dat niemand haar begrijpt of begrijpen kan.

Dat ligt aan ons. Wij zijn gewend aan de godsdienstvrijheid en vinden dat de gedachten vrij zijn. Misschien vinden Nederlanders dat nog wel meer dan anderen: onze voorouders kwamen in opstand tegen de koning van Spanje omwille van de ‘liberteyt van conscientie’. Maar wij zijn de uitzonderingen: religieuze intolerantie is van alle tijden en plaatsen. De Romeinse Senaat legde de Bacchuscultus aan banden, Karel de Grote gaf de Saksen de keuze tussen doopvont en schavot, hindoes slaan islamitische heiligdommen kort en klein. De causaliteitsvraag, of intolerantie voortkomt uit religiositeit, is volgens mij onbeantwoordbaar, maar de stelling valt in elk geval te illustreren met een hoop naargeestigheden.

Misschien moeten we, om godsdienstige intolerantie te begrijpen, de verklaring ook niet zoeken in religiositeit zelf, maar ons verplaatsen in de vervolgers. Ik heb de laatste dagen gefascineerd gelezen in een pas verschenen boek over de hertog van Alva: Alba. General and Servant to the Crown.

Foto: Post-Atheïst

Post-Atheïst | Dode Zee-rollen

, door

COLUMN - Toen onlangs enkele oude opnames van Bob Dylan werden uitgebracht, noemde een journalist ze ‘Dylans Dode Zee-rollen.’ Verdere uitleg was overbodig: elke lezer begreep dat het ging om herontdekt materiaal dat nieuw licht wierp op de tijd waarin iets belangrijks was ontstaan. In het geval van de echte Rollen gaat het om een kleine duizend teksten uit de tijd waarin de grondslagen zijn gelegd voor het christendom en rabbijnse jodendom.

Ze zijn in 1947 teruggevonden in de buurt van een ruïne die Qumran heet. Sommige teksten waren al bekend uit de Bijbel, andere uit Ethiopië of uit de synagoge van Cairo, maar er was ook nieuw materiaal. De eerste onderzoekers identificeerden de ruïne als het klooster waar de rollen waren geschreven en meenden dat ze behoorden tot een kolossale bibliotheek.

Maar wie waren de joodse monniken? Toevallig hebben we een overzicht van de stromingen binnen het toenmalige jodendom: historicus Flavius Josephus onderscheidde sadduceeën, farizeeën, essenen en zeloten, en de eerste onderzoekers meenden dat de ideeën in de Rollen het meest leken op die der essenen. De beroemd geworden Oorlogsrol toont dat deze asceten geloofden dat Israël in een apocalyptische oorlog de buurvolken – lees: de Romeinen – zou verslaan, terwijl andere teksten vertellen dat daarna een “koninklijke messias” de macht zou delen met een priesterlijke collega.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Vorige Volgende