World Overshoot Day was me even ontschoten

Inmiddels hebben alle grote politieke partijen hun  verkiezingsprogramma´s gepresenteerd. Welke visie hebben zij op ontwikkelingssamenwerking en de armoede-problematiek? Over het algemeen wordt gekozen voor een technocratische insteek: een beetje meer geld via de overheden, wat minder via de UN. Beleidsvernieuwing lijkt nodig, ook bij de ´progressieve´ partijen als GroenLinks en de PvdA en zeker bij de SP die er maar helemaal geen mening over heeft. 

Armoedeproblematiek is complex. En juist in het continent met de hardnekkigste problemen, Afrika, bestaan grote obstakels voor bestrijding van de armoede. Centraal element van ontwikkelingssamenwerkingsbeleid in veel donorlanden is steun aan de nationale overheden in Afrikaanse landen. Dit zou betere condities moeten creëren voor economische en sociale ontwikkeling, voor de grote massa van boeren en arbeiders. Er is daarbij een trend naar meer samenhang en effectiviteit door het ontmoedigen van ´projecten´. In plaats daarvan komt begrotingssteun, gekoppeld aan een politieke dialoog over beleid en beleidsuitvoering. Op het eerste gezicht lijkt dat allemaal erg verstandig. Maar het beleid blijkt op een aantal punten contraproductief.

• Elite vormt struikelblok. Allereerst blijkt in veel Afrikaanse landen de politiek-economische structuur vooruitgang te belemmeren. Door middel van patronage en cliëntelistische praktijken probeert de politieke en economische elite haar positie vast te houden. Het centrale overheidsapparaat is daarbij ook haar belangrijkste instrument. Maatschappelijke en economische vernieuwingen die leiden tot het delen van rijkdom en macht zijn vaak niet in in haar belang. Dus worden ze op subtiele of minder subtiele wijze tegengehouden. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat in de praktijk hervormingen van de overheid uitermate traag verlopen.
• Donorgeld werkt soms averechts. Het donorgeld zelf kan averechtse effecten hebben. De concentratie van de financiële hulp op de nationale overheden leidt tot versterking van de machtspositie van de centrale overheid tegenover andere actoren (districts- en lokale overheden, lokale gemeenschappen, NGO´s en private sector). Bovendien vormt een overmaat aan donorgeld zeker geen prikkel om het eigen belastingstelsel op orde te brengen. De bijbehorende transparantie van overheidsuitgaven naar de kritische burger toe hoeft dus ook niet geregeld. In die zin kan hulpgeld de democratisering vertragen.
• Economische groei alleen voor rijken. Ook economische herormingen zijn daarvan het slachtoffer. Er zijn Afrikaanse landen die prat gaan op fraaie jaarlijkse groeicijfers van 5-8%. Deze economische groei wordt meestal gerealiseerd in de moderne industriële sector. Deze vormen een aantrekkelijk investeringsobject voor Westerse overheden en bedrijven – mijnbouw en grote infrastructuur-projecten als dammen zijn weer helemaal terug. Maar wat betekent dat voor de werkgelegenheid, en voor lokale ontwikkeling? Het zogenaamde ’trickle down’- effect blijkt maar zeer beperkt.
• Te weinig aandacht voor economie. Daarnaast is de afgelopen jaren is veel aandacht gegaan naar de sociale sector. En terecht, onderwijs en gezondheidszorg zijn voor de hele bevolking van belang. Deze prioritaire keuze lijkt echter ook ingegeven door de donorwens om snelle zichtbare resultaten te zien. Er dreigt teveel accent op de ´hardware´(bouwen van meer scholen) in plaats van de ´software´ (kwaliteit van het onderwijs). Belangrijker is echter de constatering dat die sterk gegroeide aandacht voor de sociale dimensie in de hulpprogramma´s de economische dimensie weggedrukt.