Libanon: ‘een veelzijdig land met een fascinerend verleden’

Eind november vorig jaar kwam er een wapenstilstand in de oorlog tussen Israël en Libanon. Hezbollah was ernstig verzwakt nadat de leider Nasrallah om het leven was gekomen bij een bombardement dat het hoofdkwartier van de organisatie in Beirut volledig verwoestte. Maar van terugtrekking van Israël, onderdeel van de deal, is tot op heden nog niets terecht gekomen. De Libanese autoriteiten maakten maandag 30 juni bekend dat Israël de afgelopen acht maanden in totaal 3799 schendingen heeft begaan, waaronder schendingen op de grond, in het luchtruim en op zee. Deze schendingen hebben geleid tot meer dan 195 doden en meer dan 433 gewonden. Vorige week donderdag kwam iemand om het leven en werden drie anderen gewond bij een drone aanval op een civiel voertuig. Uren later voerden Israëlische gevechtsvliegtuigen een reeks luchtaanvallen uit op gebieden langs de Litani-rivier en verschillende steden in Zuid-Libanon en West-Bekaa, waarbij tot nu toe geen slachtoffers zijn gevallen. In de stad Kfar Kila in Zuid-Libanon bliezen de bezettingstroepen het huis van de Libanese burger Abbas Bdeir op, aldus het Libanese staatspersbureau NNA. Eindeloos geweld en onrust. Dat is de associatie die velen zullen hebben bij Libanon. Burgeroorlog, geweld van Israël tegen de Palestijnen, tegen Hezbollah. En dan ook nog die miljoenen vluchtelingen uit Syrië. Komt er ooit rust in het land? In Libanon, een korte geschiedenis laat Jona Lendering* zien dat het nooit rustig geweest is in dit kleine landje. Lendering is oudheidkundige en besteedt aan de hand van nog zichtbare resten van bouwwerken, monumenten en gedenkplaatsen uitvoerig aandacht aan de geschiedenis van dit gebied. Hij begint bij de Bronstijd, verhaalt over de Feniciërs, de Mesopotamische grootmachten, de oude Grieken, Alexander de Grote, de Egyptenaren, de Romeinen, de Kruisvaarders uit Frankrijk, Engeland en de Nederlanden, de Mammelukken en de Ottomanen. En over een aaneenschakeling van oorlogen en gewapende conflicten tussen machthebbers van heinde en verre die zich de streek aan de Levant toe-eigenden. Met veel geweld en onmenselijke wreedheden. Lendering heeft het zich niet gemakkelijk gemaakt. In een ‘korte geschiedenis’ verwacht je globale ontwikkelingen, de grote lijnen. Zijn boek blinkt echter uit in het detail. Het duizelt je van de namen van etnische groepen, religieuze stromingen, namen van krijgsheren en hun oorlogshandelingen, die, soms per dag, uitvoerig zijn beschreven. Vooral in de eerste hoofdstukken die over de oude wereld gaan. De Fenicische steden aan de oostkust van de Middellandse Zee vormden het hart van die wereld. Eeuwenlang hebben alle grootmachten zich daar laten zien. Maar de Feniciërs lieten zich ook elders zien. Het waren grote handelaren die overal in het zuiden van Europa en het noorden van Afrika handelsposten inrichtten. Piraterij was hen niet vreemd. Aan Herodotus ontleent Lendering het verhaal van een avontuur van zeelieden uit Tyrus die in opdracht van een Egyptische koning vanuit de Rode Zee op ontdekkingsreis rond Afrika voeren. Een andere hedendaagse associatie met Libanon is ongetwijfeld verdeeldheid. Het land is een mengelmoes van een groot aantal etnische en religieuze groepen. De hoofdstad Beiroet heeft twee gezichten, schrijft Lendering. Wie er vanuit de Arabische wereld aankomt ziet een sterk westers ogende stad, terwijl voor de Europese bezoekers hier de Orient begint. Lange tijd lijkt die pluriformiteit voor de onderlinge verhoudingen van de bewoners niet zo problematisch geweest als nu. De recente geschiedenis van Libanon, sinds het begin van Libanon als zelfstandige staat in de jaren veertig van de vorige eeuw, laat zien dat verschillen tussen groepen zwaar gepolitiseerd zijn en tot verlammende onderlinge conflicten hebben geleid. De bemoeienis van Britten en Fransen, de koloniale machten, hebben daar niet bij geholpen, de oorlog met de Israëlische buurstaat, die ongeveer gelijktijdig ontstond, nog minder. Een kortstondige welvaartsgroei in de jaren zestig is met de Israëlische kruisvaart tegen de Palestijnse vluchtelingen in Beirut, begin jaren tachtig, volledig teniet gedaan. Libanon, een korte geschiedenis is geschreven uit liefde voor een ‘veelzijdig land met een fascinerend verleden, waarvan de bevolking op weg wil naar een civil society, maar steeds wordt teruggeworpen’ schrijft de auteur in zijn voorwoord. Hij besluit na vele bezoeken aan het land met een interessante waarneming. De pluriformiteit van het land maakt dat alle Libanezen zich er van bewust zijn dat ze allemaal deel uitmaken van een minderheid. En dat ze daarom in gesprek met anderen vaker kiezen voor een minder directe benadering dan wij gewend zijn. Anders dan in de westerse samenleving is ‘the fall of public man’ (Richard Sennet) nog niet ver voortgeschreden, schrijft Lendering. ‘Een authentiek ego tonen is misschien eerlijker, maar kan de communicatie blokkeren. Het ophouden van een façade, gedefinieerd door gedeelde waarden, maakt samenwerking makkelijker.’ Dat is voor hem het nut van Libanon. Daar kunnen we hier dus nog wel wat van leren. *Jona Lendering was tot voor kort bestuurslid en medewerker van Sargasso Jona Lendering, Libanon;een korte geschiedenis. Uitgeverij Omniboek, 224 pagina's. €22,99

Foto: Clare Jim (cc)

Hoe ver gaat Netanyahu?

Na anderhalf jaar oorlog moet het toch wel duidelijk zijn. De Israëlische regering kent geen grenzen in het gewelddadig optreden tegen Palestijnen. Gaza is verwoest, er zijn meer dan 50.000 doden gevallen. Het Israëlische leger ontziet niets of niemand, zelfs ongewapende en als zodanig herkenbare hulpverleners worden vermoord. Minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken noemt de aanval “buitengewoon ernstig” en wil dat er een “stevig onderzoek” komt.

In Gaza neemt het Israëlische leger steeds meer gebieden in. De inwoners van Rafah in het zuiden zijn gevlucht, ook uit het noorden vluchten weer mensen zonder enige garantie dat ze elders niet getroffen zullen worden door voortgaande bombardementen. ‘In 24 uur werden er opnieuw ongeveer 100 mensen gedood, hun aantal is sinds 18 maart, de dag waarop Israel het staat-het-vuren verbrak gegroeid tot 1.163. Veel indruk maakte een aanval, gisteren op een al eerder eens getroffen UNWRA-kliniek waarbij 22 mensen werden gedood, van wie 16 kinderen. Ook werden veel tenten getroffen in het gebied van Khan Younis,’ schreef Abu Pessoptimist eind vorige week.

Op de Westbank krijgen kolonisten steeds vaker vrij spel om, al dan niet met hulp van het leger, Palestijnen te vermoorden. De Israëlische regering plant daar nieuwe stappen om meer ruimte te scheppen voor Jeruzalem en de apartheid in wegen en woongebieden verder door te voeren. Een nieuwe ‘apartheidsweg’ moet het hele gebied in tweeën knippen. Het is volgens Abu Pessoptimist ‘de opmaat tot de annexatie van het hart ven de Westoever en de totale isolatie van Jeruzalem voor de Palestijnen.’

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Closing Time | Et maintenant, on va où?

ACHTERGROND - Ik ken weinig rauwere films dan Capharnaüm, waarmee de Libanese regisseuse Nadine Labaki twee jaar geleden internationaal de aandacht trok. Simpel samengevat: een jongen klaagt zijn ouders aan omdat ze hem geboren hebben doen worden. Welbeschouwd heeft hij een punt, omdat hij voorbestemd is voor een leven vol ellende. De film loopt goed af maar de ellende die de bioscoopbezoeker te zien krijgt garandeert een doorwaakte nacht.

Foto: eigen foto Jona Lendering Beirut Malala Fund

Onderwijs aan Syrische vluchtelingen

Nederland biedt de kinderen van vluchtelingen momenteel onvoldoende onderwijs aan. Het kabinet overweegt noodmaatregelen: ook ongediplomeerden mogen voor de klas staan. Dat is des te gênanter omdat Nederland een welvarend land is dat, ondanks alle publiciteit, geen werkelijk vluchtelingenprobleem kent. De overgrote meerderheid van de vluchtelingen blijft immers in de regio en hoopt snel terug te kunnen keren.

Onlangs luisterde ik in Libanon, een land met ruim vier miljoen inwoners en anderhalf miljoen vluchtelingen, naar een lezing over het onderwijs dat men daar verzorgt voor ongeveer 600.000 Syrische kinderen. Los van het feit dat onderwijs simpelweg een mensenrecht is, is het belangrijk kinderen, al is het maar voor enkele uren per dag, weg te halen uit een vluchtelingenomgeving. Gebeurt het niet, dan worden de kinderen ingezet als goedkope arbeiders. Of te jong uitgehuwelijkt.

Uitdagingen

De onderwijzers staan voor diverse uitdagingen, waarvan de eerste financieel is. De Syriërs konden al nauwelijks betalen voor transport en leermiddelen; de economische crisis in Libanon heeft die problemen verder verscherpt. De gezinnen zullen eerst moeten betalen voor het eten en pas daarna voor het onderwijs. Aan de Libanese zijde is nauwelijks geld om de docenten te betalen, al heeft een recente staking wel geleid tot een verbetering van hun inkomen. Gedurende die staking was het onderwijs natuurlijk onderbroken.

Foto: Gilbert Sopakuwa (cc)

Onze man in Beirut

RECENSIE - Libanon, begin jaren tachtig van de vorige eeuw. Het land is verwikkeld in een burgeroorlog tussen christenen, soenieten, sjiiten en Palestijnen. Een groot aantal schietgrage milities maken de straten van Beirut onveilig. Daarboven verschijnen dan ook nog op zeker moment de Israëlische bommenwerpers. Ze bombarderen delen van de stad waar Palestijnse vluchtelingen wonen in een poging een definitief einde te maken aan de PLO en andere Palestijnse strijdgroepen. Volkskrant-verslaggever Jan Keulen zat er jarenlang middenin, in de meest heftige periode als enige Nederlandse journalist. Hij heeft nu zijn herinneringen opgetekend. Niet alleen over Libanon, maar ook over Syrië, Egypte, Palestina, Jordanië en andere, voornamelijk Arabische landen. Hij was bij alle belangrijke conflicten in het Midden-Oosten. In ‘De oorlog van gisteren’ schrijft hij: ‘De afgelopen veertig jaar zocht ik nooit doelbewust een oorlog op. Het was eerder dat de oorlog mij opzocht.’

Keulen is geen voorbeeld van een traditionele oorlogscorrespondent die -al dan niet ‘embedded’- met de troepen meetrekt. Maar dit citaat komt toch wat vreemd over als je leest hoe hij zich keer op keer met gevaar voor eigen leven begeeft naar plaatsen waar het geweld oplaait. Als Israël de buurt bombardeert waar het PLO-hoofdkantoor staat kan hij niet thuisblijven. Hij heeft daar met anderen zijn toevlucht genomen in een gebouw zonder schuilkelder. Het gebouw aan de overkant wordt getroffen. Keulen ontsnapt na angstige momenten aan de dood. En dat zal niet de enige keer zijn. Keulen wil er bij zijn. Als hij toevallig voor een korte vakantie op Cyprus zit en van daaruit verslag moet doen van de eerste Israëlische bombardementen is hij ‘doodongelukkig’ dat hij niet in Beirut is. Als later het Israëlische leger Libanon binnenvalt en optrekt naar Beirut terwijl hij in Nederland op bezoek is bij zijn ouders wil hij ‘geen moment langer in Nederland  blijven’.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Straatprotest in Beiroet (2019) Eigen foto Jona Lendering

Verkiezingen in Libanon

Komend weekend zijn in Libanon verkiezingen. De situatie samengevat: er is een economische en een financiële crisis, de positie van vrouwen is slecht, er zijn milieuproblemen, er zijn sektarische conflicten, er is buitenlandse inmenging (IranSaoedi-Arabië…), er is een incompetente president met een niet-zo-ideale-schoonzoon en er zijn honderdduizenden Syrische en Palestijnse vluchtelingen. In elk land zou men zich tegen de overheid keren, en dat is in Libanon ook gebeurd: drie jaar geleden barstten de protesten in volle heftigheid los.

“The situation”

De protesten verenigden alle Libanezen. De sektarische tegenstellingen waren vergeten, rijk en arm keerden zich samen tegen de corrupte bestuurlijke klasse. Een klasse die alle hierboven genoemde problemen heeft veroorzaakt. De protesten waren fel en escaleerden. Ik was in Beiroet op de dag dat die protesten gewelddadig werden (zie boven). Een revolutie leek in de maak. Toen kwam de corona. En toen was er the blast. Alle reden om komend weekend te gaan stemmen op een partij die vernieuwing wil.

Zomaar een poster (eigen foto)

Daarvan zijn er meerdere. Begrijp ik het goed, dan is de oppositie verdeeld: in elk kiesdistrict, die hier langs religieuze lijnen zijn georganiseerd, is ze met diverse partijen vertegenwoordigd. Het gevaar bestaat nu dat de oppositie wel de meeste stemmen gaat krijgen, maar verdeeld over zoveel partijen dat toch een van de oude partijen als grootste eindigt. In de sji’itische districten nemen bijvoorbeeld de traditionele partijen, de nationalistische Amal en de pro-Iraanse Hezbollah, het op tegen een veelvoud aan alternatieven. In slechts één van de sji’itische districten heeft de oppositie zich geschaard achter één kandidaat, zodat het toch weer een race zal zijn tussen Amal en Hezbollah. Hoopvol is dan weer dat in Beiroet oppositiekandidaten zich hebben teruggetrokken om zo één kandidaat per district te hebben.

Foto: Straatprotest in Beiroet (2019) Eigen foto Jona Lendering

Beiroet, één jaar later

ACHTERGROND - Als we de twee atoombommen op Japan buiten beschouwing laten, was de grootste ontploffing die ooit in een stad heeft plaatsgevonden de explosie die vorig jaar op 4 augustus aan het einde van de middag plaatsvond in Beiroet. Ze kostte 214 of 218 mensen het leven, verwondde ruim 7500 mensen, maakte 300.000 mensen dakloos, beschadigde talloze huizen en was tot op Cyprus te voelen. Tot op heden is niemand veroordeeld, is niemand berecht, is niemand gearresteerd. Toen onderzoeksrechter Fadi Sawan enkele voormalige ministers opriep voor verhoor, werd hij prompt van zijn taak ontheven.

Geen enkele minister heeft excuus gemaakt voor het krankzinnige gegeven dat er midden in een stad honderden tonnen ammoniumnitraat kon liggen opgeslagen. Nou ja, eigenlijk is het uitblijven van excuus zo vreemd niet. Politici die de straat op zouden zijn gegaan, waren hun leven niet zeker, want elke Libanees weet wie verantwoordelijk is: een bestuurlijke klasse die het land al jaren in gijzeling houdt.

De bestuurlijke crisis

Toevallig was ik een kleine twee jaar geleden in Beiroet op de dag dat de protesten oncontroleerbaar werden. Brandende autobanden en andere versperringen op de weg naar het vliegveld. De Libanezen pikten het niet langer. Even leken de demonstranten, waarin alle Libanese bevolkingsgroepen verenigd waren, succes te hebben, maar de repressie was gewelddadig. Daarna kwam de corona.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: European Parliament (cc)

Vluchtelingencrises – nonbeleid als afschrikpolitiek

ANALYSE - Dubbelzinnige wetten, ondoorzichtige beleidskaders, vrijblijvende afspraken en vage mandaten vormen steeds meer de kern van het Europese vluchtelingenbeleid en worden bewust in stand gehouden om vluchtelingen te ontmoedigen. Een gastbijdrage van Nora Stel (Assistant Professor International Conflict Analysis and Management, Radboud Universiteit Nijmegen), eerder verschenen bij Stuk Rood Vlees.

Het Europese vluchtelingenbeleid ligt onder vuur. Van de hel van kamp Moria op Lesbos tot de betrokkenheid van EU-grenswacht Frontex bij illegale ‘pushbacks’: mensrechtenschendingen lijken meer regel dan uitzondering in de pogingen van de EU om migratie te controleren.

Toch blijft het heersende idee dat dit uitwassen zijn die ontstaan ondanks en niet dankzij bestaand beleid. Dat komt omdat dat beleid in vaak technocratische termen wordt gegoten: ondanks paniek over een existentiële crisis regeert een gedepolitiseerd verhaal over het ‘managen’ van ‘vluchtelingenstromen.’ Ook wordt het relativiteitsprincipe er regelmatig bijgehaald. Het Europese vluchtelingenbeleid mag dan niet perfect zijn, het wordt gezien als consistenter en eerlijker dan in andere delen van de wereld.

De claim dat Europa’s vluchtelingenmanagement superieur is, is opmerkelijk en incorrect

Die overtuiging is op zich al opmerkelijk. Als ons vluchtelingenbeleid superieur is en de omgang met vluchtelingen elders niet aan onze standaarden voldoet, is het problematisch dat ons beleid grotendeels bestaat uit het (gewelddadig) afweren van vluchtelingen en het uitbesteden van opvang onder de noemer ‘perspectief in de regio.’

Foto: (deze foto alleen gebruiken voor de recensie) copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Qassem Soleimani en de oorlogen van Iran

RECENSIE - Arash Azizi’s boek The Shadow Commander heet een biografie te zijn van Qassem Soleimani, de in januari 2020 door een Amerikaanse drone gedode commandant van de Iraanse Quds-brigade. Het is echter geen biografie. Hoewel we wel iets horen over zijn jeugd in Kerman en vernemen dat hij, anders dan valt te lezen in ’s mans officiële biografie, geen zwarte band haalde in karate, is het boek arm aan persoonlijke details. Pas op een van de laatste pagina’s verneemt de lezer dat Soleimani getrouwd was, een dochter had en woonde in een van de noordelijke wijken van Teheran. Het boek gaat in feite over Irans buitenlandse politiek.

Buitenlands interventies

Simpel gezegd: de islamitische republiek heeft bovengemiddeld veel invloed in Libanon (via Hezbollah), Syrië (waar het Assad in het zadel houdt), Iraq (waar het diverse milities steunt) en Jemen (waar het een Stellvertreterkrieg voert met Saoedi-Arabië). De raketten die Hamas afschiet op Israël zijn van Iraans ontwerp. Bij dit alles was Soleimani een sleutelfiguur. Hij en niet Assad overtuigde Poetin te interveniëren in Syrië. Hij was het die opdracht gaf tot de moord op oud-president Saleh van Jemen. En hij lijkt Assad te hebben gesuggereerd vatbommen te gebruiken tegen zijn eigen burgers.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: copyright ok. Gecheckt 04-10-2022

Explosie in Beiroet

Ik heb hier op Sargasso al eens eerder verteld dat ik Libanon een fijn land vind en Beiroet een heerlijke stad. Het was letterlijk liefde op het eerste gezicht: we waren net geland; het was avond; mijn zakenpartner, zijn echtgenote en ik zaten in een taxi; ik zat voorin; we draaiden de kustweg op en ineens rolde de stad – een verzameling wolkenkrabbers in het donker – zich voor me uit. “Wauw”, zei ik. En ik was verkocht.

Problemen

Libanon is een land met enorme problemen. Een slechte relatie met Syrië, dat de onafhankelijkheid van Libanon lange tijd niet heeft willen erkennen; een intens slechte relatie met Israël, dat een muur langs de wederzijdse grens heeft gebouwd; 100.000 Armeense en 175.000 Palestijnse vluchtelingen; de Syrische bezetting; de Israëlische bezetting; de wonden van de Burgeroorlogen; een speelbal voor vreemde mogendheden; de staat-in-de-staat van Hezbollah; gierende corruptie; de nasleep van de moord op oud-premier Hariri; vervuiling; de slechte positie van vrouwen; problemen rond de kieswet. En sinds een tijdje ook nog eens anderhalf miljoen Syrische vluchtelingen op een bevolking van ongeveer vier-en-half miljoen Libanezen.

Laat dat laatste even op u inwerken. De Syriërs bezetten Libanon van 1976 tot 2005; zes jaar later keerden de Syriërs terug, nu als vluchtelingen. De Libanezen hebben ze opgevangen. Niet van harte, vaak harteloos, maar ze deden het. Ik ben er vrij zeker van dat de tien miljoen Nederlanders in 1951 géén drie miljoen Duitsers zouden hebben opgevangen. Ik heb de Libanezen altijd bewonderd om wat ze voor vluchtelingen doen.

Volgende